2013 - 2014 11. Sınıf Dil ve Anlatım Sayfa 134 - 146 Soruları ve Cevapları ( Evrensel Yayınları )

11. SINIF DİL VE ANLATIM KİTABI CEVAPLARI DENEME TÜRÜ CEVAPLARI (EVRENSEL İLETİŞİM YAYINLARI) SAYFA 134-146

SAYFA 134

ÖN HAZIRLIK

1.    Deneme türünde yazılmış metinler bulunuz. Okuyup beğendiğiniz metinleri sınıfı­nıza getiriniz.
DENEME ÖRNEKLERİ

2.    Deneme türünün Türk ve dünya edebiyatındaki önemli temsilcilerini araştırınız.
DENEME TÜRÜNÜN TÜRK VE DÜNYA EDEBİYATINDAKİ TEMSİLCİLERİ

3.    Deneme türlerini ve denemelerin özelliklerini araştırınız.

SAYFA 135

HAZIRLANALIM

1. Okumanın faydaları nelerdir? Düşüncelerinizi açıklayınız.

2. Her konuda herkes aynı şeyi mi düşünür? Niçin?

Her insan aynı konuda aynı şeyi düşünemez. İnsan­ların eğitim ve kültür düzeyleri, psikolojik özellikleri, ilgi ve ihtiyaçları, olaylara ve durumlara bakış açıla­rını belirler.

3. Çeşitli denemelerden alınan “Yazarlık bana sorarsanız bir yetenek işidir.”, “Bana sorarsa­nız kışın soba başı eğlencelerinin, tandır şenliklerinin pek iç açıcılığı yoktur.”, “Bence en büyük kötülüklerimiz en küçük yaşımızda belirmeye başlar.”, “Kanımca bunda eğitim ve öğretim yön­temlerimizin de büyük rolü olmuştu.” cümlelerindeki ortak özellik nedir?

Yazarlar, konuya kendi açılarından bakıyor, “bence, bana sorarsanız, kanımca” gibi ifadeler yazarın öznel değerlendirmeleridir. Nurullah Ataç’ın dediği gibi deneme “ben” ülkesidir.

4. Herhangi bir konuda yorum yapmak, kişisel görüşlerini ileri sürmek kişiye neler kazandırır?

Kişinin, olaylar ve durumları çözümleme yetisini geliştirmesini, düşünceler arasında ilişkiler kurabilmesini, güzel konuşma ve yazma becerisi kazanmasına ve geliştirmesini sağlar.

SAYFA 137

“Yazın Okuru Aranıyor” adlı metni ve sınıfa getirdiğiniz denemelerden birkaçını okuyu­nuz. Konuları, yazılış amaçları, dil-anlatım ve şekil özelliklerini tartışarak bu tür metinlerin or­tak özelliklerini belirlemeye çalışınız. Tespit ettiğiniz özellikleri sınıf tahtasına yazınız.

Ölçütler	Yazın Okurunu Arıyor
	Evet	Hayır
Konu bireysel dilin sağladığı rahat ve duygulu bir söyleyişle dile getirilmiştir.	X
Terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir ciddiyetle konu ele alınmıştır.	X
Okuma zevki vererek okuyucuyu düşünmeye yöneltmektedir.	X
Yazar düşüncelerini kanıtlama gayreti içine girmemiştir.	X
İnsanın birey olarak zaman ve toplum karşısındaki tavrı felsefeye özgü ciddiyetle ve ilmi yazılara özgü kesinliğe yer vermeden dile getirilmiştir.	X
Yazar, konu seçiminde serbest davranmıştır.	X
Metin ufuk açıcı özellikler taşımaktadır.	X
Yazarın içtenliği, yazının gücünü arttırmaktadır.	X
Metin, okuru düşünmeye sevk etmektedir.	X
Pratik hayatın gerçekleriyle kişi ilişkisi ortaya konmuştur.	X
Kültür alanındaki değişme ve gelişmelerle insanın nasıl zenginleş­tiği ifade edilmiştir.	X

SAYFA 141

• “Yazın Okuru Aranıyor”, “Sevgi” ve ‘Topacın İpi Vardır Ama...” adlı denemeleri aşağıdaki tabloda verilen ölçütlere göre değerlendiriniz. Cevaplarınızı metin adlarının altına “evet”, “ha­yır” şeklinde yazarak belirtiniz.

Ölçütler	Yazın Oku­ru Aranıyor	Sevgi	Topacın İpi Vardır Ama...
Didaktik özellikler göstermektedir. Okuyucuyu bilgilendirme amacı taşımaktadır.	Hayır	Hayır	Hayır
Yazar konuyu kendine dönük bir bakış açısıyla ele almıştır.	Evet	Evet	Evet
Tanımlar ve tanımları açıklayıcı öğelere yer verilmiştir.	Evet	Evet	Evet
Kanıtlama, yargıda bulunma, öğretici olma gibi tutumlardan uzak, gözleme ve özeleştiriye dayalı bir "ben" anlatımı hâkimdir.	Evet	Evet	Evet
Anlatıcı içe dönük bir tavırla doğrudan kendini anlatmaktadır.	Evet	Evet	Evet
Anlatıcı genellemelere yönelerek belli bir kişiye bağlanmaksızın insani durumları anlatmaktadır.	Evet	Evet	Evet
Yazar sadece kendi iç dünyasını, paylaşıma dayalı bir tutumla okura sunmaktadır.	Evet	Evet	Evet
Ele alman konu, belli bir eğitim ve kültür düzeyine sahip oku­ra hitap etmektedir.	Hayır	Hayır	Hayır
Konu, araştırmacı bir tutumla bilimsel bir bakış açısıyla ele alın­mıştır.	Hayır	Hayır	Hayır
Yazar kendi yaşamında ya da çevresinde gözlemlediği olayla­rı anlatmıştır.	Evet	Evet	Evet
Metin biçim açısından şiir ve düz yazının özelliklerini taşımak­tadır.	Evet	Evet	Evet
Yazar, konuyu belli bir bütünlük içerisinde ele almamış, ana ko­nunun kendisinde çağrıştırdığı başka konulara geçerek daha sonra tekrar ana konuya dönmüştür.	Evet	Evet	evet

• Yaptığınız incelemelerden hareketle deneme türünün belirli bir planının olup olmadığını söyleyiniz.

Deneme türünün belirli bir planı yoktur.

SAYFA 142

4.ETKİNLİK

Deneme türleri konusunda yaptığınız araştırmalardan hareketle “Yazın Okuru Aranıyor”, “Sevgi”, ‘Topacın İpi Vardır Ama...” adlı metinlerin konularına göre klasik deneme (kişisel du­yarlılığı konu alan denemeler), eleştirel deneme, felsefi deneme, yazınsal deneme, güncel dene­me türlerinden hangisine örnek gösterilebileceğini belirtiniz.

Yazın Okuru Aranıyor --- Eleştirel deneme

Sevgi ------Klasik deneme

Topacın İpi Vardır Ama -----Yazınsal deneme

5.ETKİNLİK

İncelediğiniz metinlerden hareketle Akşit Göktürk, Nermi Uygur ve Sunay Akın'ı dili doğru ve güzel kullanmaları, kültür alanına özgü bilgi birikimine sahip olmaları, kendi doğruları dışın­daki doğrularında varlığını kabul etmeleri, düşünce ufuklarını almaları yönüyle değerlendiri­niz. İyi bir deneme yazarında bulunması gereken özelliklerin neler olması gerektiğini tartışınız. Ulaştığınız sonuçları açıklayınız.

Bu yazarlar dili güzel ve etkili kullanmışlardır. Kültürü alanına özgü bilgi birikimine sahiptirler. Kendi doğruları dışındaki doğruların varlığını kabul ederler. Düşünce ufuklarını kabul ederler.

Deneme yazarı geniş bir bilgi birikimine ve kültüre sahip olmalı, dili etkili kullanma becerisine sahip olmalı.

İncelediğiniz “Yazın Okuru Aranıyor”, “Sevgi”, ‘Topacın İpi Vardır Ama...” adlı denemele­ri, “Hakikat Neden Acıdır?” adlı söyleşiyle dil ve anlatım özellikleri, anlatıcının tavrı bakımla­rından karşılaştırınız. İnandırıcılığı ve içtenliği bakımından deneme ve söyleşi türleri arasındaki farklılıkları açıklayınız.

Bu denemelerde yazarlar içten ve akıcı bir dil kullanmışlardır. Düşüncelerini belli bir sonuca bağlama amacı taşımamışlar, kişisel kanaatlerini aktarmışlardır.

7.ETKİNLİK

“Yazın Okuru Aranıyor”, “Sevgi” ve ‘Topacın İpi Vardır Ama...” adlı denemelerden alınan aşağıdaki paragraflarda hangi anlatım türlerinin kullanıldığını belirleyiniz. İncelediğiniz metin­lerde farklı anlatım türlerinin bir arada bulunup bulunmadığını açıklayınız.

Metinler	Paragraflar	Anlatım Türü
Yazın Okuru Aranıyor	Zorunluluğun, bu tür yasak savma çabalarının karşıtı olarak gö­nüllü yazın okurluğu gerçekte belli bir özveriyi, sorumluluğu, sabrı, sürekliliği gerektirir. Yalnız okullarda istenen şeyleri değil, kendi is­tediğini okuyup istemediğini okumama özgürlüğü ancak gönüllü okurlarda gelişir. Bu tür bir okuma çabası hem bütün bir yaşam bo­yu hem de her yapıtın okunuşunda baştan sona değin akan sürekli, coşkulu, yoğun, çıkar gözetmez bir ilgiyi gerektirir.	AÇIKLAYICI ANLATIM
Sevgi	İnsanın sevdiğiyle dalaşıp bozuşması; insanın sevdiğine kızıp öfkelenmesi; insanın sevdiğini kırıp üzmesi; insanın sevdiğini kü­çültüp aşağısaması sosyoloji, psikoloji, fizyoloji, kalıtım, hekimlik yönünden belli bir oranda açıklanabilir bütün bunlar. Gene de za­man zaman kendim de başvursam aklım yatmıyor bu açıklamala­rın hiçbirine.	AÇIKLAYICI ANLATIM
Topacın İpi Vardır ama	Gaziantep çarşısında Aydın İlgaz ve Nebil Özgentürk ile ge­zerken bir çuval dolusu topaç kendine çekti beni. Yalnız kendim için değil, birlikte gezdiğim iki güzel insana da birer topaç alıp armağan ettim. Avluyu çeviren dükkânlarda baharatların satıl­dığı eski bir çarşıyı hayranlıkla incelerken “Bakın!” diye seslen­di Aydın İlgaz...	ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM

8.ETKİNLİK

İncelediğiniz denemelerde dilin hangi işlevde kullanıldığını belirtiniz.

İncelediğimiz denemelerde dil göndergesel işlevde kullanılmıştır.

SAYFA 143

ANLAMA VE YORUMLAMA

1. Ahmet Haşim'den günümüze kadar pek çok yazarın çeşitli konulardaki düşüncelerini de­neme türünü kullanarak ifade etmesi bu türün hangi özelliğiyle ilgilidir? Düşüncelerinizi açık­layınız.

Denemelerde duygu ve düşünceler belli bir plana uyma zorunluluğu olmadan serbest bir şekilde ifade edildiği geniş bir konu alanına sahip olduğu için birçok yazar tarafından tercih edilmiştir.

2.  (...) Deneme yazmanın, benim açımdan, biraz da gazetede köşe yazarı olmakla ilgisi var. Sait Faik’in “Ay Işığı” öyküsünü anımsıyor musunuz? “Havada Bulut” kitabındandır. Orada, bir gazeteye başvuran öykü kişisinin gazetenin başyazarınca, deyiş yerindeyse, sorguya çekilişine ilişkin bir bölüm vardır. “Ağız aramakta usta” başyazar “Nasıl bir dünya arzuluyorsunuz?” diye sorar. Uzun bir söylevi vardır öykü kişisinin ve bir yerinde şöyle der: “İçinde iyi şeyler söyleme­ye, doğru şeyler söylemeye salahiyetler kıvranan adamın, korkmadan ve yanlış tefsir edilme­den bu bir şeyleri söyleyebildiği bir dünya...” Gazete yazarlığını ben tastamam böyle anlıyorum. Ama sorun sadece “iyi şeyler, doğru şeyler” söylemek değildir. Bence gazete (köşe) yazarı edebi­yatçı ise etik olduğu kadar edebî kaygılar da taşımak konumundadır. “Budalalığın Keşfi”ndeki yazıların (Çoğu, benim... gazetesinde yayımlanmış olan köşe yazılanındır!) “deneme” türünden yazılar olması ve “deneme” türüne meylimin daha da artmış olması, bundan dolayıdır.

Basından 10 Aralık 2008 Hilmi Yavuz

Yukarıdaki paragraftan da hareketle denemelerin dil ve anlatım özelliklerin nasıl olduğunu açıklayınız.

Denemelerde içten, doğal bir anlatım vardır. Denemenin belirli bir planı yoktur. Denemelerde yazar “ben”ini öne çıkarır (ben merkezli bir yaklaşım), kendisiyle konuşuyormuş tarzda yazar. Denemelerde açık, duru, yalın, akıcı bir dil kullanılır.

3.  Deneme türünün özelliklerini net bir biçimde sıralayabilir misiniz? Düşüncelerinizi açık­layınız.

Bir önceki sorunun cevabında verilenlere ek olarak deneme türünün özelliklerine şöyle devam edebiliriz:

Deneme düşünce yazısıdır, öğretici metindir.

Anlatılanları kanıtlama amacı yoktur.

Yazar denemesini bir sonuca bağlamak zorunda değildir.

Konu sınırlandırması yoktur, her konuda yazılabilir.

Denemelerde yazar, kendine özgü duygu ve düşüncelerini okuyucuya aktarır.

Yazar kendisiyle konuşuyormuş tarzda yazar.

Dil, göndergesel ve heyecana bağlı işlevlerde kullanılır.

Denemelerde genellikle açıklayıcı anlatım ve söyleşmeye bağlı anlatım kullanılır.

SAYFA 144

4.    “Çiçekler, Mevsimler, Çiçekler, İnsanlar; Çiçekler ve Aşk Dediğimiz O Şey” adlı hikâyenin ilkbaharla ilgili sizde uyandırdığı çağrışım, duygu ve düşünceleri deneme türünde yazınız.

5.  Deneme türünün Türk ve dünya edebiyatındaki tarihsel gelişimi hakkında yaptığınız araştırmayı sununuz.

6.  İstediğiniz herhangi bir konuyla ilgili deneme türünde bir metin yazınız.

SAYFA 145

7.   “Yazın Okuru Aranıyor”, “Sevgi” ve ‘Topacın İpi Vardır Ama” adlı metinleri incelemek amacıyla sınıfınızda üç grup oluşturunuz. Grupların hangi metni inceleyeceğini belirleyiniz. Daha sonra grup arkadaşlarınızla metni yazım kuralları, bağlaşıklık, bağdaşıklık ve akıcılık bakımından inceleyiniz. İncelemelerinizi tamamladıktan sonra metinde büyük harflerin nereler­de kullanıldığını, hangi tür birleşik kelimelerin bitişik hangilerinin ayrı yazıldığını, bağlaşıklık ve bağdaşıklığın nasıl sağlandığını, metinde akıcılığı bozan söyleyişlerin yer alıp almadığını, sayıların nasıl yazıldığını, yanlış yazılan kelimeler olup olmadığını grup sözcünüz aracılığıyla sınıf arkadaşlarınıza sununuz.

8.  “Yazın Okuru Aranıyor” ve “Sevgi” adlı denemelerden alınan aşağıdaki cümlelerde nok­talama işaretlerinin hangi amaçlarla kullanıldığını tabloya verilen örnekteki gibi yazınız.

Tırnak işareti	* Yazın derslerinde en alışılmış yarı yıl ödevlerinden biri *  "Okuduğunuz romanı özetleyin."dir. *  Hem "sevgi'ye bir konulardan bir konu gözüyle bakıla­maz ki. *  Bir an için bugün Charles Dickms'm "Antikacı Dükkanı'nı salt televizyon izlencelerinde yer aldı diye izle­yenleri getirin gözünüzün önüne.	Vurgulanmak istenen ifadeler, açıklamalar ve eser adları tırnak içine alınır.
Virgül	*  Kafasında, kendi bilgi birikiminde, yaşantısında bunlar­dan hangi birini nereye koyacağını bilmeden, salt görsel bir tutkuyla bakar da bakar. *  Ne mutlu sana, seni seviyorum. *  Evet, gönüllü yazın okuru aranıyor!	Birinci cümlede ilk iki virgül eş görevli sözcük ve sözcük gruplarını ayırmada kullanılmış. bilmeden sözcüğünden sonra kullanılan virgül anlama karışıklığını önlemek için ögeyi ayırmada kullanılmış. İkinci cümlede sıralı cümleleri ayırmak için kullanılmış. Evet, hayır gibi kabul ve ret bildiren sözlerden sonra kullanılmış.
Noktalı virgül	* Bir kurmaca metnin anlamı; okurun kafasında, duyar­lığında, işinde, gücünde sürer; dal budak salar, büyür, yaşamla yeniden yazılır.	Noktalı virgülün ilk kullanımı, içinde virgüller bulunan cümlede özneyi diğer ögelerden ayırmak için. Diğer noktalı virgül, içinde virgüller bulunan sıralı cümleleri ayırmada kullanılmış.
Üç nokta	*  Önemli olan benim, bir de benim sevgim, ötesi bir ilinek... * Anne sevgisi, baba sevgisi, karı-koca sevgisi, teyze sevgisi *(...) makine sevgisi, insan sevgisi, Tanrı sevgisi... *  Ne var ki biz dünyayı tekmeliyoruz...	Sözün bitmediğini, devam ettiğini Örneklerin devam ettiğini Sözün devamının okuyucunun hayal gücüne bırakıldığı
Sora işareti	*  Tükenecek şey mi sevgi? *  Okumak da ne söz?	Soru bildiren cümlelerin sonuna konur.
Ünlem işreti	*Aha, dünya da aynen bunun gibi dönüyor! * "Yardım" nerde, sevenin tüm varlığını bu varlığını kendisi­ne armağan eden sevdiğine adaması nerde!	Seslenme ve ünlemlerden sonra cümle devam ediyorsa
Düzeltme işareti	*Okuma yazma bilmeyenlerin resmî kaynaklara göre yüzde kırk bir gibi hiç de küçümsenmeyecek bir oran oluşturduğu Türkiye'de (...) okur sayısı umut kırıcı ölçüde düşüktür. * Sayfalarına okur gözünün değmediği bir yapıt, kâğıttan, mürekkepten, kartondan başka bir şey değildir.	Resmî sözcüğünde i ünlüsünün uzun okunduğunu göstermek amacıyla ayrıca “resim” sözcüğünün ek almış hali olan “resmi” sözcüğünden ayırmak amacıyla Kâğıt kelimesine getirilen düzeltme işareti inceltme amacıyla (“k” ünsüzü ince söylenecek) kullanılır.

9.  Yazdığınız denemeleri incelemek amacıyla ikişer kişilik gruplar oluşturunuz. Grup arka­daşınızın yazdığı ve kendi yazdığınız denemeyi yazım, noktalama, bağlaşıklık, bağdaşıklık akı­cılık bakımından inceleyiniz. “Yazın Okuru Aranıyor”, “Sevgi” ve “Topacın İpi Vardır Ama” adlı metinlerle ilgili yapılan çalışmaları da dikkate alarak yazdığınız metinlerde yazım, noktalama, akıcılık, bağlaşıklık ve bağdaşıklık hataları bulunup bulunmadığını belirleyiniz. Çalışmanızı tamamladıktan sonra daha önce yazmış olduğunuz metinlerle ilgili hazırlanan raporları ince­leyiniz. Yazma çalışmalarında hangi konularda ilerleme kaydettiğinizi, hangi konularda eksik­liklerinizin olduğunu, bu eksikliklerin hangi nedenlerden kaynaklandığını ve bu eksiklikleri gidermek için neler yapabileceğinizle ilgili bir öz değerlendirme yazınız. Yazdığınız denemeyi ve hazırladığınız öz değerlendirmeyi öğretmeninizin değerlendirmesi amacıyla öğrenci ürün dosyanızda saklayınız.

SAYFA 146

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

A.   Aşağıdaki cümlelerde yargı doğru ise yay ayraç içerisine “D”, yanlış ise “Y” yazınız.

• Denemelerin kendine özgü bir tekniği ve planı vardır.                                                                ( D )

• Deneme yazarı ele aldığı düşünceyi kanıtlamak zorundadır.                                                  ( Y )

•  Denemelerde genellikle sanat, kültür, felsefe, edebiyat ve siyaset gibi konular ele alınır. (D )

• Denemeler duygu ağırlıklı yazılardır. Yazar sıklıkla duygusallığa yer verir.                      ( D )

• Deneme yazarı konuyu kendi kendine tartışıyormuş gibi ele alır.                                           (D )

•  Deneme yazarı ele aldığı konuyla ilgili sorunları dile getirerek bu sorunlara çözüm bul­maya çalışır.              ( D)

B.   Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları yanıtlayınız.

1.  Deneme, kökeni 16. yüzyıla dayanan bir edebiyat türüdür. Rönesans’la birlikte özellikle Avrupa’da birey olarak insanın önem kazanması yazarları, aydınları; insanı kurmaca bir dünya­nın ve belli kalıpların içinde ele alan anlatı türlerinden farklı bir yazın arayışına yöneltmiş, böylece ilk ve tipik örneğini Motaigne (Monteyn)’in “Denemeler” adlı eserinde veren deneme türünü doğurmuştur. Buna paralel olarak yazarlar da kurmaca türlerde işleyebildikleri insani durumları samimi, dolayısıyla daha özgür biçim ve olanaklarıyla irdeleme fırsatını bulmuşlardır.

Bu parçadan aşağıdakiler den hangisi çıkarılamaz?

A)    Deneme türü ilk kez Batı edebiyatında ortaya çıkmıştır.

B)     Bu türün öncüsü Motaigne’dir.

C)    Denemeler kurmaca metinler arasında yer almaz.

D)    Denemelerin öznesi nesnel gerçeklik içinde yaşayan insandır.

E)     Denemeler okuyucu tarafından en çok sevilen yazılardır.

Cevap: E

2.  Yazar bir konuyu işlerken iyi ya da kötü yanlarını kişisel bir tavırla ele alır. Bu tür metin­leri             türüne yaklaştıran yön, denemecinin yargı vermekten kaçınmaması, kimi zaman da

konuyu araştırmacı bir tutumla hatta bilimsel bir bakış açısıyla işlemesidir. Ancak.....denemede

yazar yargı verirken çözümleyici bir tavır sergiler, katı kesin yargılar vermez.

Yukarıdaki paragrafta noktalı yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilebilir?

A) Söyleşi, öğretici                                             B) Eleştiri, eleştirel                                 C) Fıkra, öğretici

D) Makale, felsefi                                                E) Hikâye, kurmaca

Cevap: B

C.  Aşağıdaki soruları sözlü olarak yanıtlayınız.

Deneme roman, şiir, öykü, tiyatro gibi kurmaca nitelikli edebî türlerle üslubun önem ka­zandığı gezi, anı, eleştiri, mektup ve günlüğün oluşturduğu diğer türler arasında bir ara bölge oluşturması bakımından oldukça önemli bir yere sahiptir. Bir başka deyişle deneme, kurmaca özellikler taşıyabildiği gibi yazarın ve konuların gerçekliğini de içerir. Bu durum, deneme tü­ründe asli öznenin “insan” oluşundan kaynaklanır. Tabii, kurmaca türlerde de aynı durum söz konusudur ancak denemenin öznesi artık nesnel gerçeklik içinde yaşayan gerçek insandır.

1.  Yukarıdaki parçada denemelerin hangi özelliği üzerinde durulmaktadır?

Denemeler hem kurmaca hem de gerçeklik özelliğine sahiptir.

Deneme, kurmaca yönü olduğu için edebi metinlerle temasa geçer, gerçekliği yansıtması bakımından öğretici metinler içindedir Bu bakımdan deneme ara bölgede yer alan bir türdür.

2.  Deneme ve sohbet türü arasındaki farklılıkları belirtiniz.

Denemede yazar, kendisiyle konuşuyormuş gibi tavır takınır. Sohbette iseokuyucuyla konuşuyormuş tarzda bir anlatım vardır.