2013 - 2014 11. Sınıf Dil ve Anlatım Sayfa 134 - 137 Soruları ve Cevapları ( Evrensel İletişim Yayınları )

SAYFA 134   ÖN HAZIRLIK

1.    Deneme türünde yazılmış metinler bulunuz. Okuyup beğendiğiniz metinleri sınıfınıza getiriniz.

DENEME ÖRNEKLERİ

DİLİMİZ ÜZERİNE

Dilimiz, konuşma dilimizden çok yazı dilimiz, yıllardan beri, yüzyılı aşkın bir zamandan beri durmadan değişiyor. Değişmesini bir dileyen oldu bir buyuran oldu diye değil, değişmesi gerektiği için, değiştirmek zorunda olduğumuzdan, içimizden duyduğumuz için değişiyor. Elimizdeki dille, dünden kalan dille, istediğimizi söyleyemediğimiz, istediğimiz gibi söyleyemediğimiz için değişiyor. Bu değişme, bir bakıyorsunuz hızlanıyor, çok kimseleri şaşırtacak, başlarını döndürecek kadar hızlanıyor; bir bakıyorsunuz ağırlaşıyor, artık duracak sanıyorsunuz. Ama durmuyor. Durdurmak kimsenin elinde değil; durdurabilsek, çoktan durduracaktık. Yazarlarımızın çoğu ta başlangıçtan beri, bu değişmeye sinirleniyor, bu değişmeyi istemiyor. Kimi öfkelenip bağırıyor. Sonra öfkeleneni de, eğlenip alay edeni de değişmeye uyuyor, dilini değiştiriyor, bir gün önce istemediği yeni dille yazıyor.

Türkçe’de, yazı dilimizden Arap dilinin, Fars dilinin kurallarına göre kurulmuş isim, sıfat takımlarının, nasıl kaldırıldığını bir düşünün. Yazarlarımız, en ünlü yazarlarımız, karşı koymak için neler yapmadılar! “Terkipler kalkarsa Türkçe yazı yazılamaz… Dilimiz çirkinleşir…” dediler:

Genç Kalemciler’e ters baktılar, saldırdılar. Genç Kalemciler‘e yenildi, bozuldu, ezildi sandık. Bir de baktık ki onların dediği oluvermiş, terkipler ortadan kalkıvermiş. Dilimize bir güzellik verdikleri söylenen o terkipler bize bir çirkin görünüverdi!

O kelimeleri atacak olursak birbirimizle anlaşamayacakmışız; yeni kelimeler uydurma imiş, kimse bilmiyormuş. Doğrusu, biz eski kelimeleri bilmiyoruz da asıl yeni kelimeleri biliyor, asıl onları anlıyoruz. Bunu görmek istemiyorlar.

Yazarlarımızın çoğunun yeni dile karşı koymaya kalkmalarının dil için de, o yazarlar için de büyük bir kötülüğü oluyor. Dil için de kötülüğü oluyor, çünkü yeni dil, yazarların, yani kendisini asıl kullanacak kimselerin payı olmadan kuruluyor; bu yüzden birtakım zevksizliklerin önüne geçilemiyor. Yazarlarımız için kötü oluyor, çünkü yarın onlar küçük düşecekler. Bu dili ister istemez kullanacaklar, daha doğrusu isteyerek, ötedenberi istediklerini sanarak kullanacaklar.

Bunun böyle olacağına hiç şüphemiz yok. Çünkü bu iş şunun bunun istemesiyle, buyurmasıyla olmuyor; bu iş yüz yıldan beri bütün ulusun buyurmasıyla oluyor. Türk topluluğu yeni bir dil arıyor, istediğini istediği gibi söyleyecek, kafa dili olabilecek bir dil arıyor. Yazarların buna karşı koymaları değil, bunu anlayıp o dilin kurulmasına çalışmaları gerekir.

Nurullah ATAÇ

2.    Deneme türünün Türk ve dünya edebiyatındaki önemli temsilcilerini araştırınız.

Dünya edebiyatında: Montaigne(zaten öncüsüdür),Bacon,Voltaire,J.J Roussesau'yu saymak mümkündür.

Türk edebiyatında ilk deneme kitapları arasında Ahmet Haşim’in Bize Göre (1928), Gurebahanei Laklakan (1928); Ahmet Rasim’in pek çok yazısı; Mahmut Sadık’ın Takvimden Yapraklar (1912); Refik Halit Karay’ın Bir Avuç Saçma (1939), Bir İçim Su (1931), İlk Adım (1941), Üç Nesil Üç Hayat (1943), Makyajlı Kadın (1943), Tanrıya Şikâyet (1944); Falih Rıfkı Atay’ın Eski Saat (1933), Niçin Kurtulmak (1953), Çile (1955), İnanç (1965), Pazar Konuşmaları (1966), Kurtuluş (1966), Bayrak (1970) gibi kitaplarını saymak mümkündür.

Türk edebiyatında deneme türü, genellikle şair, romancı ya da hikâyeci kimliği öne çıkan sanatçılar tarafından ortaya konan ürünlerden oluşmaktadır. Birinci derecedeki vasfı “denemeci” olan yazar sayısı oldukça azdır. Nurullah Ataç (18981957), Sabahattin Eyüboğlu (19081973), Suut Kemal Yetkin (19031980), Mehmet Kaplan (19151986), Nurettin Topçu (19091975), Salah Birsel (1919 ), Vedat Günyol (1912 ), Enis Batur (1952 ), Cemil Meriç (19171987), Mehmet Salihoğlu (1922 ), Uğur Kökden (1934 ), Nermi Uygur (1925 ) bunlardan birkaçıdır.

Aşağıdaki örnek, çağdaş bir

3.    Deneme türlerini ve denemelerin özelliklerini araştırınız.

Deneme Türünün Özellikleri

Bir yazarın özgürce seçtiği herhangi bir konu üzerinde kesin yargılara varmadan, kişisel görüş ve düşüncelerini serbestçe anlattığı yazılara deneme denir.

Kendisinden önce benzeri yazılar yazılmış olmakla birlikte 16. yüzyılda deneme kavramını ilk kez kullanan Fransız yazarı Montaigne (Monteyn)'dir. Denemeler adını verdiği yazıları, bir edebiyat türünün adı olmakla kalmamış, benzerlerinin de yazılmasına yol açmıştır.

2. Özellikleri

Denemede konu özgürce seçilir.

İnsanı ve toplumu ilgilendiren her şey (yaşama, ölüm, aşk, sanat, felsefe, din, ahlâk, töre, bilim, siyaset vb.) denemenin konusu olabilir.

Deneme yazarı kendisiyle konuşur gibi yazar.

Dili doğru ve güzel kullanır.

Düşünce ufku geniş ve kendine özgü bilgi birikimine sahiptir.

Kendi duygularının dışında başkalarının düşüncelerine de saygı duyar.

Denemeci ele aldığı konuyu içtenlikle anlatır.

Denemeci, bayağı bir anlatıma inmeden terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir üslubu tercih eder.

Denemeci, denemenin sonunda kesin bir yargıya, bir sonuca varmak amacında değildir.

Deneme, herhangi bir konuda düşündürücü, öğretici, inandırıcı ve ufuk açıcıdır.

Deneme rahat okunan bir düşünce yazısıdır.

Denemecinin öne sürülen her düşünce ya da savı doğrulama, kanıtlama gibi bir kaygısı yoktur. Deneme, makale ve eleştiriden bu yönüyle ayrılır.

Deneme yazarı birçok kaynaktan beslenir: Felsefî, sosyolojik, tarihî tema ve olay-ların yanında bilimsel veriler ve ünlü kişilerin özdeyişleri olabilir. Yine de denemeci seçtiği konuyu farklı bir yaklaşımla işler.

Denemenin Amacı;

Okuyucuyu düşünmeye yöneltmek,

Hayatın gerçeklerini ortaya koymak,

Kültür alanındaki değişme ve gelişmeleri fark ettirmek,

Birey-toplum ilişkisini dile getirmek vb.

Konularına ve Yazılış Amaçlarına Göre Denemeler;

Klasik deneme,

Edebî deneme,

Felsefî deneme,

Eleştirel deneme olmak üzere gruplandırılır.

Deneme ile makale arasında ne fark vardır?

Denemelerde kişisel düşünce yer alır. Söylenenlerin kanıtlanmasına ihtiyaç duyulmaz. Denemelerde ele alınan konular, kesin sonuçlara bağlanmaz. Makalelerde ise bilgi vermek, bir fikri açıklamak ön plandadır. Düşünce yönü ağır basar; kanıtlamaya ve açıklamaya dayanır. Kesin bir sonuca ulaşmak hedeflenir.

SAYFA 135

HAZIRLANALIM

1. Okumanın faydaları nelerdir? Düşüncelerinizi açıklayınız.

Okuyarak olayların ve gelişmelerin iç yüzünü öğrenen bir kişi, öncelikle kendine olan güvenini artırır. Bu ise aynı zamanda düşünce ufkunu geliştirip, geniş bir görüş açısı sağlayarak, olayları inceleme yeteneği kazandırır.

Ayrıca okuyan kişiler çok okumanın beraberinde getirdiği zengin kelime dağarcığına sahip oldukları için, hikmetli ve etkileyici konuşarak hitap ettikleri kişilerde etki de uyandırırlar. Bu etki ise insanlarla ilişkileri güçlendirmekte, kişiye daha sosyal bir karakter kazandırmaktadır. Dahası, geniş kelime dağarcığı, insanın daha fazla kavramla düşünebilmesini de sağlar. Yani düşünce kapasitesini ve kültür düzeyini artırır.

Boş zamanlarını, çoğu zaman hiçbir yararlı bilgi aktarmayan televizyon karşısında geçirmek yerine kitap okuyarak değerlendiren bu kişiler, edindikleri bilgi ve kültür sonucunda aynı zamanda toplum içinde etkin bir kişiliğe sahip olurlar. Tüm bu özellikler, kişilerin öncelikle kendileri için okumaları gerektiğinin çok önemli bir göstergesidir. Okuyarak kendini geliştiren kişiler ise elbette çevrelerinde gelişen olaylara da hakim olacak ve toplum içinde eğitim seviyesinde zamanla bir ilerleme sağlanacaktır.

2. Her konuda herkes aynı şeyi mi düşünür? Niçin?

Her insan aynı konuda aynı şeyi düşünemez. İnsanların eğitim ve kültür düzeyleri, psikolojik özellikleri, ilgi ve ihtiyaçları, olaylara ve durumlara bakış açıla­rını belirler.

3. Çeşitli denemelerden alınan “Yazarlık bana sorarsanız bir yetenek işidir.”, “Bana sorarsa­nız kışın soba başı eğlencelerinin, tandır şenliklerinin pek iç açıcılığı yoktur.”, “Bence en büyük kötülüklerimiz en küçük yaşımızda belirmeye başlar.”, “Kanımca bunda eğitim ve öğretim yön­temlerimizin de büyük rolü olmuştu.” cümlelerindeki ortak özellik nedir?

Yazarlar, konuya kendi açılarından bakıyor, “bence, bana sorarsanız, kanımca” gibi ifadeler yazarın öznel değerlendirmeleridir. Nurullah Ataç’ın dediği gibi deneme “ben” ülkesidir.

4. Herhangi bir konuda yorum yapmak, kişisel görüşlerini ileri sürmek kişiye neler kazandırır?

Kişinin, olaylar ve durumları çözümleme yetisini geliştirmesini, düşünceler arasında ilişkiler kurabilmesini, güzel konuşma ve yazma becerisi kazanmasına ve geliştirmesini sağlar.

SAYFA 137

“Yazın Okuru Aranıyor” adlı metni ve sınıfa getirdiğiniz denemelerden birkaçını okuyunuz. Konuları, yazılış amaçları, dil-anlatım ve şekil özelliklerini tartışarak bu tür metinlerin ortak özelliklerini belirlemeye çalışınız. Tespit ettiğiniz özellikleri sınıf tahtasına yazınız.

Ölçütler	Yazın Okurunu Arıyor
	Evet	Hayır
Konu bireysel dilin sağladığı rahat ve duygulu bir söyleyişle dile getirilmiştir.	X
Terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir ciddiyetle konu ele alınmıştır.	X
Okuma zevki vererek okuyucuyu düşünmeye yöneltmektedir.	X
Yazar düşüncelerini kanıtlama gayreti içine girmemiştir.	X
İnsanın birey olarak zaman ve toplum karşısındaki tavrı felsefeye özgü ciddiyetle ve ilmi yazılara özgü kesinliğe yer vermeden dile getirilmiştir.	X
Yazar, konu seçiminde serbest davranmıştır.	X
Metin ufuk açıcı özellikler taşımaktadır.	X
Yazarın içtenliği, yazının gücünü arttırmaktadır.	X
Metin, okuru düşünmeye sevk etmektedir.	X
Pratik hayatın gerçekleriyle kişi ilişkisi ortaya konmuştur.	X
Kültür alanındaki değişme ve gelişmelerle insanın nasıl zenginleş­tiği ifade edilmiştir.	X