Çek Nedir ? Çekin Yasal Unsurları Neledir ?

ÇEKİN YASAL UNSURLARI

·Çekte sıkı sıkıya şekle bağlılık esası geçerlidir.

·Çek metninde değişiklik keşidecinin parafıyla geçerlidir. Ancak çek lehtarı çeki ciro ederek devretmiş ve arada muhtelif cirantalar var ise çekin son cirantası yani hamil yapılan değişikliklerden dolayı aradaki cirantalara talepte bulunması halinde aradaki cirantalar bu değişikliklerden doğan sorumlulukları kabul etmeyebilir ve çekin değişiklik öncesi biliniyor ise değişiklik öncesi ile aradaki cirantanın sorumluluğu devam eder.

DİKKATÖrneğin: Çekin miktarı, keşide tarihi, lehtardan sonra el değiştirerek son hamil ile keşideci bir değişiklik yapıp keşideci tarafından paraflanır ise bu değişiklik keşideciyi bağlar aradaki cirantaları bağlayıcı bir işlem değildir.

5

ÇEKİN ZORUNLU UNSURLARI

T.T.K. 692 ve 693. Maddeleri ile Çek Yasası’nın 3. Maddesinin birlikte değerlendirilmesi sonucu; aşağıdaki unsurlardan birinin yokluğu çeki geçersiz hale getireceği anlaşılmaktadır.

1Banka tarafından basılan veya bastırılan T.C.Merkez Bankası tarafından belirlenen baskı şekline uygun çek yaprağı,

2Çek kelimesi veya yabancı dilde yazılı ise o dildeki çek karşılığı olarak kullanılan kelime

3Kayıtsız ve şartsız belli bir bedelin ödenmesi için havale.

DİKKATçekte bu bedelin sadece yazı ile veya sadece rakam ile yazılması mümkündür. Ancak hem yazı hem rakam ile yazılmış bir bedel birbirinden farklı ise yazı ile yazılan bedele itibar edilir.

DİKKATBedel TL. veya yabancı para olarak yazılabilir. Çek üzerinde “aynen ödeme” kaydı bulunmadıkça muhatap banka ödemeyi çekin ibraz edildiği tarihteki yabancı paranın TL. karşılığı olarak yapar.

DİKKATTL. hesaba çek karnesi verilmesi halinde keşideci, TL. karakterli hesap üzerine yabancı para üzerinden de çek keşide edebilir. Hesap müsait ise, yabancı para çek bedeli TL.ye çevrilerek ödeme yapılır. Hesap müsait değil ise çekin arkasına karşılıksız şerhi düşülerek hamile iade eder. ( Çek fotokopisini alarak)

DİKKAT TL. hesaba “aynen ödeme” kaydı içeren yabancı para üzerinden çek keşide edilirse, hamilin kabulü ve muhatap bankanın ödemek isteği halinde yabancı para karşılığıTL. ye çevrilerek ödeme yapılır. Hamil kabul etmez ise veya hamil kabul etse dahimuhatap banka ödemeyi kabul etmeyebilir. Bu durumda çekin arkasına “karşılıksız” kaydı düşülerek (fotokopisi alınıp bankada muhafaza edilir) çek aslı hamile iade edilir.

DİKKAT Yabancı para üzerine açılmış hesap üzerine bir başka yabancı para veya TL. üzerinden çek keşide edilmiş ise muhatap banka ve çek hamilinin anlaşması halinde banka ödeme yapacak aksi halde çeke karşılıksız kaydı düşecektir.

4Muhatap Bankanın hesabın bulunduğu şubesinin adı,

5Keşide günü (keşide tarihi)

Keşideci, keşide gününü ileri bir tarih belirleyebilir ve geçerlidir. Ancak keşide tarihi gün-ay-yıl olarak tam gösterilmelidir. İmkansız bir tarih olmamalıdır.

DİKKAT Çekte keşide tarihi takvimde olmayan günler olabilir. 30-31 şubat, 31 Nisan, 31 Haziran gibi. Böyle durumlarda, Yargıtay eski kararlarında ‘‘ bu tür tarihlerin kabulüne imkan yoktur.’’ Derken, Yüksek Mahkeme’nin yeni kararlarında ‘‘ bu tür keşide tarihlerini reddetmek aşırı şekilcilik demektir ki hakkın zayiine neden olur’’ diyerek 30-31 Şubat tarihlerini Şubat ayının son günü, 31 Nisanı30 Nisan, 31 Haziranı 30Haziran keşide tarihi kabul etmektedir. Ancak 32-33 Şubat, 32-33 Mart gibi tarihlerin (takvimde olmayan günler) keşide tarihi olamayacağı için çek niteliğini kaybedeceği belirtilmektedir.

DİKKAT çekte gün ile ay hanesi yer değiştirilmiş olarak yazılması halinde, Yargıtay bir kararında 9.18.1994 tarihini 18.09.1994 olarak tespit etmiş ve çeki geçerli saymıştır.

6

Çekte keşide tarihinin yanına ayrıca “vade tarihi …/../….” yazılmış ise yok sayılmaktadır. Sadece “vade tarihi …/…/…..” yazılmış keşide tarihi yazılmamış ise çek geçersiz sayılmaktadır.

Çekte 2 farklı keşide tarihi var ise yasal bir dayanağı olmamakla birlikte Yargıtay ilk tarihi keşide tarihi olarak kabul etmiştir.

6KEŞİDE YERİ,Keşide yeri yazılmayan çeklerde KEŞİDECİNİNADI ve SOYADI’ nın veya keşideci tüzel kişiliğin imzası yanında (unvan kaşesindeki adres) yazılı olan yer, keşide yeri kabul edilmektedir.

DİKKAT çekin ibraz süresi keşide yerine göre belirlendiği için keşide yeri olmayan bir senet çek değildir.

Keşide yeri çekin ön yüzünün herhangi bir yerine yazılabilir.

Yargıtay kararında G.Antep, Ş,Urfa, K,Maraş, Ş,Koçhisar, G.Hacıköy, Ş.Karahisar, Ank., İst.,B.köy kısaltmaları kolayca anlaşıldığından keşide yeri kabul edilirken Band. “Bandırma”, Adap. “Adapazarı”, Ant. “Antalya” Bl.”Balıkesir”, Zong. “Zonguldak” Çn.”Çanakkale” gibi kısaltmalar net anlaşılamadığı için çekin geçerli sayılmayacağı kabul edilmiştir.

Diğer bir konuda da keşide yeri “Ereğli”yazılması halindehangi Ereğli olduğunun(Ereğli/Konya, Ereğli/Zonguldak gibi) tespitini istemiştir.

Keşide yerinin olmaması halinde keşidecinin ad, soyad veya ünvan yanında adres, ilçe veyail var ise keşide yeri kabul edilirken çekin arkasındaki adres keşide yeri olarak kabul edilmemektedir.

7KEŞİDECİNİN VERGİ KİMLİK NUMARASI

Yeni baskı çeklerde yani 4814 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesini müteakip bankaların yeni baskı çeklerinde vergi kimlik numarası zorunlu unsurlardan sayılmış olup, eski baskı çeklerde zorunlu unsur olarak algılanmaması gerektiği T.C.Adalet Bakanlığı Kanunlar Genel Müdürlüğü’nün görüşünde belirtilmiştir.

8KEŞİDECİNİN İMZASI

Dikkat çek keşidecisinin adını soyadını yazmak zorunluluğu olamayıp imzalaması yeterli görülmüştür. Tüzel kişilerde yetkili temsilcisi veya vekil çeki imzalayabilir. Ancak yetkisi olmadan veya yetkisini aşan kimse çeki imzalar ise bu durumda çeki bizzat kendi adına keşide etmiş sayılır ve çek geçerliliğin (imzalayanı bağlayıcı olarak) korur.

DİKKAT Banka sahte imza ile keşide edilmiş çeki öder ise T.T.K.724 e göre sorumlu olur.

DİKKAT keşidecinin imzası mutlaka el yazısı ile atılmalı noterden onaylı ve tasdikli dahi olsa mühür basılarak çek keşide edilemez veya sadece ad ve soyadlarının baş harfleri yazılarak çek keşide edilemez.

Keşidecinin imzası metni kapsayacak şekilde (metnin bitiminden sonra) çekin ön yüzüne sağ alt, orta veya sol alt tarafa atılabilir.

7

ÇEKTE LEHTARIN BELİRLENMESİ VE SORUNLAR

·Çekte lehtarın gösterilmesi zorunlu olmayıp , hamiline de keşide edilebilir.

·Çek nama keşide edilmiş ise daha sonra lehtarın adı çizilip yeni bir lehtar adı yazılmış ise mutlaka çek keşidecisinin imzası ile onayı aranır. Aksi halde ilk yazılan isim lehtar kabul edilir. Şayet ilk yazılan isim hata ile yazılmış, bu isimdebiri yok ise çek hamiline keşide edilmiş gibi işlem görür.

·Keşideci kendi adına da çek keşide edebilir. Örneğin başka bir şehirde gayrimenkul almaya gidecek olan keşideci kendi adına çek keşide edebilir. Hatta bu çeki muhataba (bankaya) bloke ettirerek para taşıma riskinden kaçınabilir.

·Çek üzerine bir gerçek veya bir tüzel kişiyi ifade etmeyecek şekilde lehtar yazılması çekin geçerliliğin etkilemeyip çek hamiline yazılmış gibi kabul edilmektedir.

·Muhatap bankanın da aynı zamanda lehtar olarak gösterilmesinde bin mahsur yoktur. Ancak muhatap bankanın lehtar olan herhangi bir şubesi bu çeki ciro edemez.

·Çekte birden fazla lehtar bulunması halinde tek bir lehtar bedelin tamamını isteyemez veya ciro edemez. Ciro etse bile tek ciro hükümsüz sayılacaktır. Ancak lehtar çekten eşit paylaşımdan doğan hakkını dava ve takip hakkını kullanarak kendi payını tahsil edebilir. Keşideci de ödediği pay kadar borcundan kurtulmuş olur. Birden çok lehtarı bulunan çeklerde bütün lehtarların çeki ciro etmeleri halinde ciro geçerli sayılır.

·Çekte iki lehtar var iken biri çizilmiş ise ve keşideci veya ismi çizilen kişi tarafından paraflanmamış ise çekin iki lehtarlı olduğu kabul edilecektir.

DİKKAT çek lehtarının ölümü halinde mirasçıları ibraz süresi içinde veraset ilamına dayanarak çek bedelini tahsil edebilirler. Ancak muhatap banka, ölenin mevduatının mirasçıları tarafından çekilmesi halinde uygulanacak vergi ile ilgili esasları göz önünde tutmak zorundadır.

·Ölümünden önce lehtarın çeki ciro etmesi halinde ise, çek hamili bankaya ödeme için başvurabileceği gibi çekin karşılıksız çıkması halinde, hamil ölenin (lehtarın) mirasçılarından da (mirası reddetmeyen mirasçılardan) talepte bulunabilir.

·Lehtarın çeki ciro etmesinden sonra medeni hakları kullanma ehliyetini kaybetmesi veya iflas etmesi halinde hamil muhataba çeki ibraz edebilir. Karşılıksız çıkması halinde hamil, lehtarın vasisine veya iflas masasına da başvurabilir.

ÇEKE YAZILMASI MÜMKÜN VE GEÇERLİ İLAVELER

·“Emre yazılı değildir” , “ciro edilemez” ilaveleri: çekin üzerinde böyle bir ilave var ise geçerlidir. Bu çek ciro edilemez yani ciro yoluyla devredilemez. Ancak alacağın temliki yoluyla mümkündür ve alacağın temliki hükümlerine tabidir.

DİKKATbu tür çekler tahsil cirosu ile tahsile alınır. Ancak kredi teminatı olarak portföye alınmamalıdır. Mecburen alınmak zorunda kalınır ise, alacağın temliki hükümlerinin yerine getirilerek, borçluların kaydı koyana karşı bir edimi olup-olmadığı araştırılmalıdır ve çok dikkatli olmak gerekir.

·Keşideci lehtar adını yazarak devamında “veya hamiline” kaydı düşebilir. Böylece çeki hamilene kambiyo senedi haline getirebilir.

·İkametgah kaydı ise; çek, muhatabın ikametgahında veya başka bir yerde 3.bir kişi tarafından (3.kişinin bir diğer banka olması şartı ile) ödenmek üzere keşide edilebilir.

8

·Örnek:Bir A bankasındaki çek hesabından keşideci (A bankasının şubesi olmayan bir ilçede) B bankası üzerine “şu adreste bulanan şu kişiye B bankasınca adresinde ödeme yapılmak üzere” çek keşide edebilir.

·Keşideci yabancı bir para ile ödeme yapılmasını “aynen ödeme” kaydı koyarak sağlayabilir.

·Bir çeki keşidecisi veya hamili, çekin ön yüzüne birbirine paralel çizgi çekmek sureti ile çeki çizgili çek haline getirebilir. Paralel çizgiler arasına hiç bir şey yazılmamışsa veya sadece “Banka” kelimesi yazılmışsa umumi çizgili çek olur ki muhatap banka çek bedelini ancak bir bankaya veya kendi mudisi olan ve kendisinde hesabı bulananve çeki elinde bulunduran bir müşterisine ödeyebilir.

İki çizgi arasına bir bankanın adı yazılmış ise; çek, “hususi çizgili çek” halini alır. Muhatap banka, ancak adı geçen bankaya veya bu banka aynı zamanda muhatap ise kendi banka müşterisine ödeme yapabilir.

Bir banka çizgili çeki ancak müşterilerinden veya diğer bir bankadan iktisat edebilir. Aykırı hareket eden bankalar çek miktarı kadar doğacak zarardan sorumludur.

·Bir çekin ön yüzüne çapraz veya enine doğru “hesaba geçilecektir” kaydı koyar ise bu çek nakden ödenmez bu kaydı koyan hak sabinin hesabına mahsuben veya takas yoluyla tahsil edilir. Böyle bir kayıt koyulmuş ve üstü çizilmiş ise dahi bu kayıt geçerli kabul edilir. Aykırı hareket eden muhatap banka çek bedeli kadara doğacak zarardan sorumludur.

·Çeke protestodan muafiyet kaydı konulabilir. Ancak hamilin çeki süresi içerisinde bankaya başvurmak ve ibraz etmek yükümlülüğünden kurtarmaz. Bu nedenle de çeklerde bu kayda pek rastlanmaz.

·Çekin ödenmemesi halinde; gecikme faizi oranının, çek üzerinde belirtilmesi çek niteliğine ters düşmediğinden geçerli sayılır.

·Ciranta kendisinden sonraki kişi lehine ciro ederken “çekin tekrar ciro edilmesini” yasaklayabilir. Bu durumda kendisinin cirosundan sonraki cirantalara karşı sorumluluğu doğmaz ve geçerli bir şerhtir.

·Bir cirantanın, “non recovrs” kaydı ile çeki ciro etmesi de aynı sonucu doğurur.

·“İtilaf halinde yetkili mahkemelerin belirlenmesi veya tahkim şartı” çekin niteliğini etkilemez ve geçersiz sayılmasını gerektiren bir nedende yoktur.

·Çekin muhatap bankaca “kabul” şerhi geçersizdir. Ancak çek karşılığının “bloke edildiği” şerhi geçerlidir.

ÇEKE YAZILMASI HALİNDE GEÇERSİZ SAYILAN İLAVELER

·Muhatap bankaca yazılan “Kabul şerhi” yazılmamış sayılır ve bu şerh geçersizdir. Çekin niteliğini değiştirmez.

·“Faiz şartı” burada çekin ibrazına kadar geçen zaman için belirtilen faiz oranı veya faiz tutarından bahsedilmekte olup, geçersiz bir şerhtir. Çekin niteliğini değiştirmez. Ancak süresinde ibraz edildiğindekarşılıksız çıkması durumunda uygulanması gereken faiz oranı şerhi düşülmüş ise geçerli bir şerhtir.

·“Vade Şartı” böyle bir kayıt yazılmamış sayılır.

·“Sorumluluktan kurtulma şartı”- “non recours” keşideci, çeki karşılıksız çıkması halinde sorumlu tutulamayacağına dair bir kayıt koyamaz veya koysa bile yazılmamış sayılır.

·“Cezai Şart” şerhi konamaz konsa bile geçersizdir.

·Çek bedeli rakamla ve yazı ile farklıyazılmış ise yazı ile belirtilen bedele itibar edilir.

9

·Çek bedeli yalnızca rakamla veya yalnızca yazı ile yazılmış ise yazılan tutar geçerlidir.

·Çek bedeli (yazı ile yazılan yere rakamla) çekin üzerine sadece rakamla birden fazla yazılması halinde en düşük tutargeçerli olup diğer tutarlar yok sayılır.

·“Çek, gününde muteberdir” ilavesi geçersizdir.

·Çekin belli bir tarihten sonra geçersiz olacağını belirten ibareler geçersizdir.

·“Teminat çeki” ilavesi geçersizdir.

KAMBİYO SENEDİ OLAN ÇEKİN ÇEK OLMA NİTELİĞİNİ ORTADAN KALDIRAN İLAVELER

·Çekin bir karşı edime bağlanması hakkındaki ilaveler çeki geçersiz hale getirir. Örneğin: Malın tesliminden sonra ödenir, hizmetin yapılmasından sonra ödenir, bir belgenin ibrazından sonra ödenir gibi ilaveler çeki geçersiz kılar.

·Çekin üzerine ihdas tarihi yanı sıra ikinci bir ihdas tarihi veya ikinci bir keşide yeri konulması zorunlu bir unsuru ortadan kaldıracağından çeki geçersiz kılar.

ORTAK HESAPLAR ÜZERİNE ÇEK KEŞİDESİ

1MÜŞTEREKEN TASSARRUF EDİLEN ORTAK HESABA ÇEK KEŞİDESİ

·Ortak hesap sahipleri hesapta müştereken tasarruf ediyorlar ise ve çek verildi ise; çek taahhütnamesine her iki müşterinin de imzası alınır ve çekler her iki kişinin de imzası ile keşide edilmiş ise çek hamiline karşı (müşterek ve müteselsil borçlu olmadıkları için) çek tutarının yarısı kadarı ile sorumludurlar. (Karşılıksız çıkması halinde) bankaca düzenlenecek ihtarname her iki hesap sahibine de gönderilmelidir.

·Ortak hesap müsait olduğu halde biri diğerine çek keşide eyleme yetkisi vermemiş ise buna rağmen hesap sahiplerinden birisi sadece kendi imzası ile çek keşide eylemiş ise hesap müsait olmasına rağmen çekin arkası karşılıksız olarak yazılır ve çek keşide eyleyene ihtar çekilir.

2TEK BAŞINA TASARRUF EDİLEN ÇEK KEŞİDESİ

Genel uygulamada olduğu gibi her hesap sahibi ortak hesaptan tek başına para çekebiliyor ise ve karşılıklı birbirlerine münferiden çek keşide etme yetkisi verilmiş ise hesaba her ortak çek keşide edebilmektedir. Ancak çekin karşılıksız çıkması durumunda bütün hesap ortakları sorumlu olmayıp, çeki keşide eden hesap sahibi sorumlu durumunda bulunur ve banka karşılıksız çeki keşide eden kişi hakkında hukuki mükellefiyetlerini yerine getirir. Diğer hesap sahiplerine gidilemez.

3ADİ ŞiRKET HESAPLARINA ÇEK KEŞİDESİ

Adi şirket hesabı üzerine çek keşidesi mümkündür. Bunun için şirket nam ve hesabına hareket edecek olanların yani temsilcilerin belirlenmesi gerekir. Bunun için adi şirket ortaklarının hepsinin vereceği vekaletnamede adı geçen ortak vekil veya temsilciye özel olarak çek keşide eyleme, kambiyo taahhüdünde bulunma yetkisi verilmelidir.

İki ortak birlikte yetkili kılınmışsa çeklerde adi ortaklığın unvanı altında, yetkili ortakların adının yazılması uygun düşer.

Birden fazla ortağa münferiden çek keşide yetkisi verilir ise ortak hesaptaki gibi çekin karşılıksız çıkması durumunda cezai sorumluluk açısından çeki keşide eden ortak katlanacaktır. Ancak hukuki (borç) açıdan çek hamiline karşı tüm ortaklar müşterek ve müteselsil olarak sorumlu olacaktır.

10

Adi şirketin tüzel kişiliği ve ticari unvan zorunluluğu bulunmasa da çekin adi şirket hesabına keşide edilmesi yeterli olmayıp adi şirket adının temsilci tarafından yazılarak keşide edilmesi gerekir. Aksi halde çekin şahsen keşide ettiği düşünülmektedir.