2013 10.Sınıf Türk Edebiyatı Fırat Yayıncılık Sayfa:12 -18

1. Tanzimat Fermanı’nın ilanını ve o dönemde sosyal hayata getirdiği yenilikleri araştırınız.

• Tanzimat Fermanı ile Batılılaşma akımı iyice hız kazanmıştır. Osmanlı toplumunda aşağıda değişimler göze çarpar: Mimari de Batı tarzı evler ve binalar oluşmaya başlamış,
• Eğitim ve öğretimde  Batı tarzı  okullar  açılmaya başlanmış.
• Toplumdaki insanların giyim kuşamında Batı tarzı görülür olmuş, fes, cüppe, kavuk, yemeni yerini pantolon, iskarpin, redingotlara bırakmış.
• Aydınlar Batı’yı daha yakından tanıyarak onların edebiyatını bize getirmeye çalıştılar.
• Özellikle eğlence merkezleri (Surdışı, Beyoğlu…) oluşmaya başladı.
• Dadılar Fransız olarak seçilmeye başlandı, çocuklar Batı tarzıyla yetiştirildi.

 2.  Kurtuluş Savaşı’nın tarihimizdeki yeri ve önemi hakkında düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. Edebiyatımızda Kurtuluş Savaşı’nı konu edinen roman, hikâye ve şiir türündeki eserlerin adlarını öğreniniz. Bunlardan istediğiniz bir eseri okuyunuz. Kurtuluş Savaşı’nın, seçtiğiniz esere nasıl yansıdığını belirtiniz.

2.Bir milletin yok olmaması için bütün benliği ve varlığı ile yokluk içinde mücadele bir savaştır. Bir topluluk yok olmanın eşiğinde dönmüştür.

Halide Edip Adıvar-Ateşten Gömlek

Yakup Kadri-Yaban

Kemal Tahir – Yorgun Savaşçı

3.  “Türklerin cihan hâkimiyeti” düşüncesi hakkında bilgi edininiz.

3. Türkler, Tanrı’nın cihanı yönetme gücünü kendilerine verdiğine inanırlar. Oğuz Kağan Destanı’nda Oğuz Kağan,bir kurt ile yola çıkar ve önüne gelen kavimleri yener, ama burada Tanrı, dünyayı yönetme gücünü sadece o Türklere verdiği inancı yatmaktadır.

 4. XV. yy. şairi Şeyhî’nin “Harnâme” adlı eserinin tamamını okuyunuz. Eserin özetini defterinize yazınız.

4.

 5.  Destan, masal, mesnevi, halk hikâyesi, hikâye, roman türlerinin ortaya çıktıkları dönemleri araştırınız. Bu türleri, yapı özelliklerine göre tahtada gruplandırınız.

5. Destan: İslamiyet öncesi Türk edebiyatında ortaya çıkmış olup tam tarihi bilinmez.

Masal: Sözlü edebiyat döneminde çıkmış olup yine tarihi belli değildir.

Mesnevi: Edebiyatımızda ilk defa 1072 Kutadgu Bilig isimli eserle girmiştir.

Halk Hikayesi: İslamiyet sonrası Halk edebiyatı içerisinde yer almış olup tam tarihi belli değildir.

Roman: Edebiyatımıza  Tanzimat dönemiyle girmiştir.

Hikaye: Yine Edebiyatımıza Tanzimat döneminde girmiştir.

6.  Mesnevi nazım şekli hakkında bilgi edininiz.

6. Kelime anlamı “ikili, ikişer ikişer”dir. İran edebiyatından alınmıştır. Klâsik halk hikâyeleri, destanî konular, aşk hikâyeleri, savaşlar, dinî ve felsefî konuları işlenir. Konu ne olursa olsun olaylar masal havası içinde anlatılır.      Divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir (beyit sayısı sınırsızdır). 20-25 bine kadar çıkabilir. Mesnevîde her beyit kendi içinde kafiyelidir: aa bb cc dd ee … 

 7. Yakın tarihimizde yaşanmış bir olayı anlatan herhangi bir edebî eseri (şiir, hikâye vb.) bulup okuyunuz.

7.

8.  Edebî eserler konularını hangi kaynaklardan alır? Sıralayınız.

8. Tarih,sosyoloji,felsefe,psikoloji gibi bilimlerden alır.

9.  “Edebiyat” teriminin anlamını 9. sınıftaki bilgilerinizden yola çıkarak aşağıya yazınız.

9. Edebiyat: Okuyucuda estetik zevk uyandırmak amacıyla yazılmış olan kendine has biçimsel ve içerik özellikleri olan metinlere denir.

 10.  “Edebiyat tarihi” teriminin anlamını araştırıp arkadaşlarınızla paylaşınız.

10. Bir milletin meydana getirmiş olduğu edebi eserleri ve bu edebi eserlerin yazarlarını kronolojik olarak inceleyen eserlere edebiyat tarihi denir.

11. Yaşadığımız yüzyılda hangi olayı, bir edebî eserle anlatmak isterdiniz? Nedenleriyle açıklayınız.

11.

İNCELEME

1. metin

ORHUN ABİDELERİ

Doğu Cephesi

2. metin

GÖKTÜRKLER

1. 734 yılında dikilen Orhun Abideleri’nin doğu yüzünden alınan birinci metinde, Kül Tigin kimlere hitap ediyor? Onlara neleri öğütlüyor? Bu öğütleri niçin veriyor? Açıklayınız.

1. Türk milletine sesleniyor. Onlara geçmiş yapılmış olan hatalara anlatarak bunları yapmamaları ve bunlardan uzak durmaları tembihleniyor. Bu öğütlerde geçmişten ders alınsın diye veriliyor.

2.  İkinci metinde anlatılanları kısaca belirtiniz. Bunların birinci metinle ilişkisini açıklayınız.

2. Göktürk devleti ile ilgili bilgi verir.  Bumin Kağan ve İstemi Kağan’ın ülkeyi nasıl kurduklarını ve yaptıkları  savaşları ve o zaman içinde bulundukları şartları anlatır. Birinci metinde anlatılan edebi yönü ağır basan cümlelerle izah edilse içerik olan yani konu olarak anlatılanlar ikinci metinle uyumludur.

3. a. Kitabınızda okuduğunuz iki metnin türünü, eser adlarını karşılarındaki uygun seçenekle eşleştirerek belirtiniz.

a.            Orhun Abideleri            Edebî eser

               Göktürkler                     Tarihî eser

b. İki metni, anlatım yönüyle karşılaştırınız. Metinlerden hangisinin daha ilgi çekici olduğunu belirtiniz.

b. Birinci metin sanatsal ve edebi yönde daha zenginken diğer metin daha çok tarihsel  ve düz anlatım yöntemi tercih edilmiştir. Birinci metinde duygu yönü ağır basmakta ve daha etkileyici olabilmektedir. Diğerinde ise duygusal bir anlatım yoktur.

 4. a. “Türklerin cihan hâkimiyeti” hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. Kitabınızda okuduğunuz Orhun Abidelerinden alınan metinde, Kül Tigin’in bu düşünceyi nasıl ifade ettiğini açıklayınız.

4.a. “Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insanoğlu kılınmış. İnsanoğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini, töresini tutuvermiş, düzenleyivermiş. Dört taraf hep düşman imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş.”

                Yukarıda cümle göstermektedir, gök ve yer arasında bulunan her şey yönetmek üzere  ve onlara kağan olarak Bumin Kağan, İstemi Kağan’ın Tanrı tarafından gönderildiğine inanılmaktadır.

b. Yazıtta Köktürklerin yaşayışına, tarihine ilişkin hangi bilgileri edindiğinizi aşağıya sıralayınız.

b.            Cesur  ve savaşçı olmaları

                Doğruluktan yana olmaları

                Çinliler tarafında kandırılarak birbirine düşmeleri

                Çinlilerin egemenliğine girmeleri

               

5.  Kitabınızda okuduğunuz metinler, hangi tarihî döneme ışık tutmaktadır? Kültür alanlarıyla ilgili bu tür çalışmaların uygarlık tarihiyle ilişkisini açıklayınız.

5. Tarihte ilk Türk devleti olarak bilinen Göktürklülerin dönemine ışık tutmaktadır.

6. Aşağıdaki boş bırakılan yere, okuduğunuz metinlerden hareketle edebiyatın tarihle etkileşimini açıklayan bir paragraf yazınız.

6. Tarih ile edebiyat arasında doğrudan bir ilişki söz konusudur. Yalnız yöntemleri ve amaçlar farklıdır. Tarih eldeki vesika  ve belgelere dayanarak geçmiş hakkında bilgi verirken edebiyat ise estetik güzelliği ortaya çıkarmak için çalışır ve bunu yaparken de bilgi ve belgeye ihtiyacı yoktur. İkisinin arasındaki ilişki ise zaman zaman birbirlerinin alanlarına girerler. Edebiyat konu olarak tarihi bir olayı eserine aktarırken faydalanılabileceği tek bilim vardır ki o da tarihtir.  Tarihçi de bazen araştırdığı konulara edebi metinlere rastlar ki destanlar bunların en güzel örneğidir.

3. metin

HARNÂME

1. a. XV. yüzyıl şairi Şeyhî’nin “Harnâme” adlı eserin özetini arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. a. Yük taşımaktan yaşlanan zayıf ve yaşlı eşek, yaşamış olduğu sıkıntılardan sonra öküzlerin hiçbir iş yapmadan sabah akşam otlak ya da mera ot yemelerini içerler ve buna isyan eder. Bütün işleri kendisinin yapmasına elde ettiklerine kızar ve öküzler gibi yaşama arzusuyla otların arasına dalar ve sabah akşam otlamaya başlar. Bunu gören tarla sahibi ekinlerinin telef olduğunu görünce kızar ve yaşlı eşeğin kuyruğunu ve kulağını keser.

b. Kitabınızda okuduğunuz kısmın eserin hangi bölümünden alındığını belirtiniz.

b. Eserin  giriş bölümünde alınmıştır.

2. a. Okuduğunuz metin, içeriği ve yapı özellikleri yönüyle daha önce hakkında bilgi edindiğiniz hangi nazım şeklinin özelliklerini yansıtmaktadır? Açıklayınız.

a. Mesnevi nazım şeklinin özelliklerini yansıtır. Beyitlerle yazılmış, kafiyesi aa,bb,cc,dd… şeklinde olmaktadır ve olay çevresinde gelişen edebi metindir.

b. Destan, masal, mesnevi, halk hikâyesi, hikâye ve roman türlerinin ortaya çıktıkları dönemleri arkadaşlarınızla paylaşınız.

b.

• Destan:Çıkışı bilinmez
• Masal:Yine tarihi bilinmez.
• Mesnevi: 11.yy. da edebiyatımıza girer.
• Halk Hikayesi: 11.yy.dan sonra İslamiyet’in etkisiyle çıkmıştır.
• Roman:19.yy.da Tanzimat’ın etkisiyle çıkmıştır.
• Hikaye:19.yy.da Tanzimat’ın etkisiyle çıkmıştır.

c.  Edindiğiniz bilgi birikiminden yola çıkarak destandan başlayıp romana kadar yapı ve tema açısından gelişim gösteren edebî türleri aşağıdaki şemaya yazınız.

Destan:   İslamiyet öncesi Türk edebiyatında ortaya çıkmış olup tam tarihi bilinmez.	Masal: Sözlü   edebiyat döneminde çıkmış olup yine tarihi belli değildir.	Mesnevi:   Edebiyatımızda ilk defa 1072 Kutadgu Bilig isimli eserle girmiştir.
Halk   Hikayesi: İslamiyet sonrası Halk edebiyatı içerisinde yer   almış olup tam tarihi belli değildir.	Roman:   Edebiyatımıza  Tanzimat dönemiyle   girmiştir.	Hikaye: Yine   Edebiyatımıza Tanzimat döneminde girmiştir.

ç. Şemaya yazdığınız tespitler ve kitabınızdaki metinlerden hareketle edebî eserlerin ve edebî etkinliklerin de tarihî gelişimi olup olmadığını açıklayınız.

ç. Bu edebi eserler belli tarihi gelişim içerisinde çıkmışlardır.

4. metin

TANZİMAT SENELERİ

1839′dan 1860′a Kadar 1. TANZİMAT FERMANI

Şinasi’den sonra

NAMIK KEMAL

HAYATI

Vatan yahut Silistre Piyesi

ŞİİRLERİ

Şinasi’den Evvel

Şinasi’den Sonra

5. metin

VATAN MERSİYESİ

Namık Kemal

1. “XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi” adlı eserden alınan “Tanzimat Seneleri” adlı metnin paragraflarında anlatılanları sıralayınız. “Edebiyat tarihi”yle ilgili edindiğiniz bilgiler ve metinde anlatılanlardan hareketle edebiyat tarihinin hangi konuları incelediğini aşağıdaki şemanın bölümlerine yazınız.

1. “XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi” adlı eserden alınan “Tanzimat Seneleri” metni Tanzimat’ın ilanından sonraki dönemde meydana toplumsal değişiklikleri ve buralar karşılaşılan zorlukları dile getirmektedir. Buna göre

Edebiyat Tarihinin Kapsamı:

“Edebiyat tarihi; sanatçıların, eserlerini hangi şartlar altında meydana getirdiklerini araştırır ve onların gerçek değerini belirlemeye çalışır. Bu eser ve sanatçıların, dönemlerinde ve kendinden sonra edebiyat ve toplum hayatını ne şekilde etkilediğini tespit eder. Vatan ve din değişmesi, göçler, iktisadi ve siyasi olaylar toplumda olduğu gibi onun edebiyatında da etkilidir.”

2. a. Tanzimat Fermanı’nın ilanı ve sosyal hayata getirdiği yenilikler hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınıza aktarınız. Bu bilgilerden hangilerinin “Tanzimat Seneleri” adlı metinde dile getirildiğini açıklayınız.

a. Yukarıdaki hazırlık sorularında cevap verilmiştir.

b. Tanzimat Dönemi Türk edebiyatının temsilcisi olan Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal kaleme aldıkları eserlerle halkı aydınlatmak istiyorlardı. Bu aydınlar, eserlerinde o güne kadarki şiir ve edebiyat geleneğinde olduğu gibi sadece aşk, kadın, şarap vb. konuları işlemiyor; toplumsal konuları da işliyorlardı. Tanzimat edebiyatıyla birlikte şiirimize hürriyet, vatan, millet gibi birçok yeni sözcük girmiştir. Topluma bu kavramları tanıtmak da aydınlara düşüyordu. Bu açıklamalardan ve bilgi birikiminizden yola çıkarak yaşanan toplumsal olayların ve sorunların edebî eserlerde yansıtılmasını tarihî yönden nasıl değerlendirdiğinizi açıklayınız.

b.

c. Tanzimat Fermanı’nın ilanı, toplumsal hayata getirdiği değişimler ve okuduğunuz “Vatan Mersiyesi” adlı şiiri göz önünde bulundurarak tarihî dönem, eser ve sanatçı arasındaki ilişkiyi açıklayınız.

c. Bir eserin yazıldığı dönem ile eser arasında sıkı bir ilişki vardır. Çünkü yazar toplumun içinde bir ferttir. Yazılan eserlerde toplumun bireylerine sunulmak için yazılır. Bu yüzden eserlerde toplumun beklentileri ilgileri daha çok yer bulur. Bu nedenle eserlerde yazıldığı dönemin özelliklerini bulmak gayet doğaldır. Aynı şekilde yazar eserine mutlaka kendinden bir şeyler ekler. Çünkü yazılan eser anı zamanda yazarında beklentileri karşılamak için oluşturulmuştur. Bütün bunlardan dolayı, tarihî dönem-eser ve sanatçı arasında ayrılmaz bir bütünlük vardır.

ç. Okuduğunuz “Vatan Mersiyesi” şiirinin ve şairinin, edebiyat tarihi yönünden önemini belirtiniz.

ç.

YORUMLAMA – GÜNCELLEME

 1. Önceden hazırladığınız, yakın tarihimizde yaşanmış bir olayı anlatan edebî eseri (şiir, hikâye vb.) sınıfta arkadaşlarınıza okuyunuz. Hangi tarihî olayı anlattığını belirterek edebiyat ile tarih ilişkisini açıklayınız.

2.  Kurtuluş Savaşı sırasında yazılan İstiklâl Marşı’mız edebiyat tarihi açısından nasıl bir öneme sahiptir?

3.  “Orhun Abideleri, Vatan Mersiyesi ve İstiklâl Marşı yazıldıkları dönemi yansıtan eserlerdir.” diyebilir miyiz? Belirtiniz.

3. Her edebi eser gibi bu eserler de içinde bulunduğu toplumun duygu ve düşüncelerini anlatır.

DEĞERLENDİRME

1. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun sözcükleri yazarak cümleleri tamamlayınız.

Edebiyat tarihi , tarihi/siyasi/sosyal/ekonomik/dini değişimleri  ve yazarların yaşadıkları dönemleri inceler.

Tarih ile edebiyat tarihiyle etkileşim içindedir.

2. Aşağıdaki bilgilerden doğru olanları işaretleyiniz.

Bir edebî eserin konusu, yazarı (şairi) edebiyat tarihine kaynaklık eder.

D             Edebî eserlerde yapı ve temalar tarih içinde gelişim gösterir.

D             Edebî eserler yazıldıkları dönemi yansıtan tarihî belge niteliğindedir.

Edebî eserlerin bir tarihî gelişimi yoktur.

D             Edebiyat tarihi araştırmaları uygarlık tarihine katkı sağlar.

3. Edebiyat tarihiyle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğrudur?

A. Sosyal olayların fikrî ve hissî etkilerini yansıtmaz.

B. Bir milletin uygarlık tarihi içindeki yeri ve katkılarıyla ilgili bilgi aktarmaz.

C. Sadece sözlü kültürümüzdeki ürünleri inceler.

D. Bir milletin tarihî süreçte yaşadığı olayları ve coğrafyayı aydınlatır.

E. Yazarların ve şairlerin sadece eserlerini inceler.

CEVAP:D

4. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına da “Y” yazınız.

( Y  )   Roman türü, edebiyatımıza İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Döneminde girmiştir.

( D )   Mesnevi türü şiir şeklinde yazılır.

( Y )   Halk hikâyesi yalnızca düz yazı şeklindedir.