10. Sınıf Edebiyat Sayfa 106 - 107 Soruları ve Cevapları ( Biryay Yayınları )

Sayfa 106

a.  Metnin özgün diliyle verilen bölümünden alınan aşağıdaki kelimeleri ve günümüzdeki karşılıklarını inceleyiniz. Kelimelerde oluşan ses değişikliklerini belirtiniz.

oğlı            —►    oğlu                           alur idi        —►    alırdı

çayun         —►    çayın                          köpri           —>■    köprü

kiçeninden —►-      geçeninden                kartaş         —►-     kardeş

döge döge —►  döve döve                  ol                —►    o
Metinde altı çizili kelimelerde genel olarak ses kurallarına aykırılıklar vardır. Aynı zamanda o dönemin Türkçesine özgü olarak eklerde yuvarlaşmalar görülüyor. Metindeki Türkçe kelimeler bugün için değişiklikler göstermesine rağmen, yabancı dillerden Türkçeye giren kelimeler değişmeden günümüze kadar gelmiştir. 

b.  Metinden alınan aşağıdaki cümleleri yapı yönünden inceleyiniz. Tespitlerinizi belirtiniz.
"Bunın içün böyle ider idi?"

Ol obada bir yahşı hub yigit sayru düşmüş idi."
Cümleler kısa ve özdür. Uzun cümleler pek kullanılmamış. Karşılıklı konuşmalara yer verilmiştir.

•  Yaptığınız incelemeden yararlanarak metnin dil (kelime ve cümle yönünden) özelliklerini sıralayınız.
Cümleler kısa ve özdür. Uzun cümleler pek kullanılmamış. Karşılıklı konuşmalara yer verilmiştir.

5.   a. Kitabınızdaki metinden alınan aşağıdaki bölümde koyu yazılan tasvir ifadelerini inceleyiniz.
Bunların nasıl yapıldığını belirtiniz.

Penceresi altın otağımın kabzası oğul!

Kaza benzer kızımın, gelinimin çiçeği oğul!

Karşı yatan kara dağım gerek ise

Söyle gelsin Azraü'in yaylası olsun.

Soğuk soğuk pınarlartm gerek ise

Ona içme olsun.

Tavla tavla koç atlartm gerek ise

Ona binek olsun.

Katar katar develerim gerek ise

Ona yük taşıyıcı olsun.

Ağıllarda akça koyunum gerek ise

Kara mutfak altında onun şöleni olsun.

Altın, gümüş para gerek ise

Ona harçlik olsun.

b.Metinden başka tasvir örnekleri bulunuz.

c.  Tasvirlerin metinde nasıl bir işlevi olduğunu söyleyiniz.
Tasvir  kelimelerle resim çizme sanatıdır. Tanıtılan yerlerin ve kişilerin zihinde canlanması tasvirle olur. Bu nedenle anlatmaya bağlı edebî metinlerde tasvirlere çokça yer verilir.

6.     Anadolu'da destani hikâyelerin oluştuğu dönemde yazıya geçirilen Dede Korkut Hikâyeleri'nin hangi tarihî gerçekliği dile getirdiğini söyleyiniz.
Dede Korkut hikâyeleri, Oğuz halkının başından geçen trajik olayların anlatıldığı metinlerdir. Bu anlatılar, tarihî olayların öyküsü müdür, yoksa tamamen hayale dayanan masallar mıdır, tam olarak bilinemez. Ama şunu rahatlıkla söylemek mümkündür: Bu hikâyeler, Oğuzların türlü zaman dilimlerinde başından geçen olaylara dayanmaktadır. Bu tarihi gerçeklikler, yüzyıllar içinde, kimisi başka halklardan alınmış, kimisi tamamen Türklere özgü mitolojik öğelerle karışmış; hatta masal unsurları bile bu anlatıların arasına girmiş; böylece mitoloji ile efsanenin, destan ile hikâyenin, hikâye ile masalın iç içe girdiği metinler ortaya çıkmıştır. Ancak hikayelerdeki kurgu, onun asıl dinleyenlerinde, yani 13. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar varlığını sürdüren Oğuz toplumunda gerçeklik duygusu uyandırıyordu. Bu yüzden birçok gerçek yer adı, tarihsel şahıs bu anlatıların kadrosu içinde kendine yer bulabilmiştir.

7.     Okuduğunuz metni "Ergenekon Destanı" ve günümüzdeki benzer bir film senaryosuyla kar şılaştırınız. Üç eserin benzer ve farklı özelliklerini tahtada sıralayınız.

Sayfa 107

a.  Metnin olay örgüsünü belirleyiniz.

Melik Danişment’in mektubu okuması ve kavmi İslam’a davet etmesi

Melik’in Evkas ile mücadeleye tutuşması ve Evkas’ı öldürmesi

Melik’in savaş meydanında yedi yüz kafiri öldürmesi

Kafirlerin hileyle kaleye girmesi

Melik’in Şettat’la karşılaşması

Melik’in köşede birini görmesi, Artuhi’yi uyarması ve oradaki ahırdaki kamışları yakarak oradaki düşmanları öldürmesi

Artuhi’nin düşmanın karşınına korkusuzca çıkması

Artuhi’nin ARgumiye’yi öldürmesi

Artuhi ile Şuzit’in karşılaşması ve Artuhi’nin yaralanması

Artuhi’nin Nastor’a götürülmesi

Melik’in Artuhi’yi kurtarması

Melik’in Şuzit’i öldürmesi

b.  Metnin yapısıyla ilgili ögeleri belirleyiniz. Tespitlerinizi defterinize yazınız.

c. Olay örgüsündeki kişileri, bunların özelliklerini ve olay örgüsündeki rollerini aşağıdaki tabloya yazınız.

MELİK: Vatanı için her şeyini feda edebilecek cesarette bir kahraman, bir anda yedi yüz kişiyle savaşan, dindar, inançlı birisidir. Metindeki kahramanlık duygusu onun  kişiliği üzerinden verilmiştir. Bu nedenle metinde önemli bir işlevi vardır.

ARTUHİ-EFRUMİYE: Melik’in en yakın dostlar. Dostları için her şeylerini veda edebilecek seviyedeler. Dindar bir tiplerdir.

ŞİZAT-ŞETTAT: Metinde kötüyü temsil eden tiplerdir. Müslüman halka zulmeden, acımasız ve yalancı bir tiplerdir. Metindeki işlevleri kötülüğü temsil etmeleridir.

YAŞLI KADIN: Metindeki merhamet duygusu ve anne sevgisini olun üzerinden verilmiştir.

ç. Metinde olayların geçtiği mekânın nasıl anlatıldığını ve işlevini söyleyiniz.

Okuduğumuz metinde mekan  tam olarak belli değildir. Kale, sur, savaş meydanı gibi genel mekanlar verilmiştir.Zaman olarak da tam bir ifade yoktur. Akşam, sabah, biraz sonra gibi zaman ifadeleri kullanılmıştır.

d.  Metindeki kişilerin, zamanın ve mekânın birbiriyle ilişkisini açıklayınız.

Bu üç özellik olay çevresinde gelişen edebi metinlerde birleşerek olay örgüsünü oluştururlar  ve bunların bir tanesi değişir ve farklılaşırsa olay örgüsü kendiliğinden değişir.  Bunlardan bir tanesi diğeriyle uyum içinde olmazsa olay örgüsü inandırıcılığını kaybeder.

Sayfa 108

b.  Metnin temasını aşağıya yazınız.

Tema   :Melik Dânişmend'in olağanüstü niteliklere sahip bir kişi olarak İslâm dinini yaymak için savaşlar yapması ve yiğitliği metnin temasını oluşturmak*tadır. Yiğitlik, evrensel bir temadır.

c.  Kahramanlık hikâyeleri, Dânişmentnâme'nin anlatıldığı dönemde fetih ve gaza temalarını işledikleri için rağbet görmekteydi. Belirtilen bu temaların ve kitabınızda bulunan eserin temasının o dönemdeki İslami kültürle ilişkisini açıklayınız.

Metinde anlatınlar öncesinde de sonrasında da vardı. Tek farklılık bu kahramanlıklar İslamiyet öncesinde Türklük  ve kendi  milleti adına yapılırken sonraki dönemde din adına yapılmaktadır. Öncesinde anlatılan mekan göçebelikle ilgili orman, mera gibi yerlerken şimdi saray, savaş gibi  yerleşik hayata dair yerlerdir.

ç. Metnin teması evrensel midir? Tartışınız. Ulaştığınız sonucu belirtiniz.

İşlenen tema her ulus ve her zaman kullanılan evrensel bir temadır.

1. Metinde anlatılanlar, yeryüzünde yaşanabilecek gerçeklikler midir? Anlatılan olaylarda olağanüstü özelliklerin olup olmadığını belirtiniz. İnsana özgü gerçekliklerin, olay örgüsü etrafında nasıl birleştirildiğini açıklayınız.

Metinde anlatılanların gerçek hayatta aynısının yaşanması mümkün değildir. Ama gerçeğe uygun olan kısımların benzerleri yaşanmış olabilir. Halk hikâyeleri içinde hem gerçeğe uygun hem de olağanüstü özellikler barındıran metinlerdir. Metinde insana özgü gerçeklikler hikâyedeki gerçeğe uygun olan kısımları içeriyor.

a. Metnin özgün diliyle verilen bölümünden alınan aşağıdaki kelimelerin günümüzdeki karşılıklarını örnekteki gibi yazınız.

anunçün       —► _________anında_________________ arz kıldı        —_______arzetti_______

gerü             —► _________geri__________________ şar               —► şehir

andan           —► _________anından__________________ helakeyledi —► ____helak etti__________

b. "Çün kâfirler bu sözü işittiler, şunlara kim Hak hidayet verdi, Müslüman oldular, şunlara kim vermedi, kahır kılıcından helak eyledi." cümlesini yapı yönünden inceleyiniz.

•Yaptığınız incelemeden hareketle metnin dil özelliklerini aşağıya sıralayınız.

Metindeki kelimelerde genel olarak ses kurallarına aykırılıklar vardır. Aynı zamanda o dönemin Türkçesine özgü olarak eklerde yuvarlaşmalar görülüyor. kayurma, anun, diyüp, çevürdi, deyüp gibi. Metindeki Türkçe kelimeler bugün için değişiklikler göstermesine rağmen, yabancı dillerden Türkçeye giren kelimeler değişmeden günümüze kadar gelmiştir. Cümleler kısa ve özdür. Uzun cümleler pek kullanılmamış. Karşılıklı konuşmalara yer verilmiştir.

2.      Metinden tasvir örnekleri bulunuz. Bu tasvirlerin nasıl yapıldığını ve metindeki işlevini belirtiniz.

Kamu halk ilk uyhuya oldı tuş

Denizde balık yatdı yuvada kuş

Melik-zâde aldı eline kemend

Sanasın uyumamağa içdidi and

Kemendini atdı vü tutdı ucın

Düşürdü dam üstine ağdı gücin

Biribirini kuçdılar öpdiler

Sanasın yanar oda su serpdiler

Süheyl’ün elini tutup Nevbahâr

İletdi odasına andan sorar: 

“Ki bensüz günün dün nite geçdidi

Hele cân tenümden benüm uçdıdı

Süheyl eydür ana ki “Hoş kanuma

Susadun, kasdun eyledün cânuma

Metinde  yapılan tasvirler okuyucunun anlatılan olayı daha iyi anlaması için yardımcı olan en önemli araçtır.Olay çevresinde gelişen metinler için olmazsa olmazlardandır betimleme