ANLATIM TÜRLERİNİN SINIFLANDIRILMASI
ÖN HAZIRLIK
Metnin türü anlatım biçimini etkiler. Metin sanat metni ise hissetirme, çağrışım uyandırma, sezdirme amaçlanacağı için okuyucu olay içinde yaşatılabilir (öyküleyici anlatım), okuyucuya coşku ve heyecan yansıtılmak istenebilir (coşku ve heyecana dayalı anlatım). Öğretici metinlerden makale türüyle oluşturulmuşsa metin, açıklayıcı, kanıtlayıcı anlatım biçimleri kullanılacaktır. Öğretici metinlerde genel olarak açıklaycı anlatım biçimi öncelikle kullanılır.
HAZIRLIK
Bir konu hakkında konuşurken ve yazarken amaca göre anlatım türü değişir. Bilgi vermek amacıyla oluşturduğumuz bir konu için kullandığımız anlatım türü ile bir olayı anlatırken kullandığımız anlatım türü bir değildir. Aynı konuyla ilgili amaca göre farklı anlatım türleri kullanılabilir. Çanakkale Zaferi, tarih kitaplarında açıklayıcı, öğretici anlatım türüyle anlatılırken Mehmet Akif’in Çanakkale Şehitlerine şiirinde epik ve coşku ve heyecana bağlı anlatım türleri kullanılmıştır.
DALGACI MAHMUT
GÖNDERGE
İSTANBUL, YEREBATAN SARNICI
OKUYANLAR BAKANLAR
YAZILI İLETİ
ÇİSENTİ
SAYFA 98
1.etkinlik:
| Yazılış Amaçları | Metinler |
| Bilgi vermek | İstanbul Yerebatan Sarnıcı |
| Düşüncesini kanıtlamak | Yazılı ileti |
| izlenim kazandırmak | Okuyanlar Bakanlar |
| Olay içinde yaşatmak | Çisenti |
| Coşku ve heyecan uyandırmak | Dalgacı Mahmut |
| Açıklamak | Gönderge |
2. etkinlik:
Paragrafta anlamca birbirini bütünleyen sözcükler kullanılmıştır. Bir cümlede geçen vurgulu sözcük sonraki paragrafın konusunu oluşturmuştur.
SAYFA 100
3. etkinlik:
Eleştiride İmtiyaz adlı metinde paragrafları oluşturan cümleler belli bir bağlamda birbirini tamamlamaktadır. Metin, dil bilgisi kurallarına göre birleşerek yeni bir anlam bütünlüğü oluşturmuş sözcüklerle anlamlı bir bütün oluşturmuştur.
4. etkinik:
Eleştiride İmtiyaz adlı metinde paragraflarda farklı anlatım türlerinden yararlanılmıştır. Bu da bir metinde birden çok anlatım türünün kullanılabileceğini göstermektedir.
5. etkinlik:
Tac Mahal adlı metin, İstanbul Yerebatan Sarnıcı adlı metne göre daha öznel bir anlatıma sahiptir.
Anlatıcının nesne veya konu karşısındaki tutumunun, anlatımın öznel ya da nesnel olmasında etkisi vardır.
6. Etkinlik:
Dalgacı Mahmut: Duygu ve heyecana bağlı anlatım
Çisenti: Öyküleyici anlatım
Eleştiride İmtiyaz: Tartışmacı anlatım
7. etkinlik:
Tablodan hareketle anlatım türleriyle yazarın amacı ve metnin türü arasında doğrudan bir ilişki vardır. Yazar, bilgi vermek ve düşüncelerini ispatlamak amacıyla yazıyorsa “makale” türünü tercih edecektir. Bilgi vermenin yanında okuyucuyu düşündürüp onlara farklı bakış açısı kazandırmak amacıyla öznel bir anlatımı tercih ediyorsa “fıkra, deneme, sohbet” gibi türleri kullanacaktır.
ANLAMA – YORUMLAMA
SAYFA 103
- 1. “Piri Reis’in Haritasının Şifresi!..” adlı metnin konusunu ve iletisini belirtiniz.
Metnin iletisi: tarihî süreçlerin ele alınışında yaşanan sıkıntı
- 2. Metindeki her paragrafın metnin konusu ve iletisiyle ilişkisini açıklayınız.
- 3. Metindeki paragrafları inceleyerek paragrafların kendi içinde bir bütünlük taşıyıp taşımadığını açıklayınız.
- 4. Metindeki paragrafların hangi amaçlarla düzenlendiğini kullanılan anlatım türlerinin bu amaçla ilişkisini açıklayınız.
- 5. “Piri Reis’in Haritasının Şifresi!..” adlı metinden alınan aşağıdaki cümlelerin hangi amaçla düzenlenmiş olabileceğini belirtiniz.
• “Ben diyorum ki Piri Reis’in haritası Ethem Eldem tarafından cuma günü bulunmuş olmalı!.. Pazartesi, salı, çarşamba, perşembe… Haritanın bulunamayan dört parçasını başka nasıl açıklayabiliriz?”
Yazar, dile getirilen bir duruma mizahi, alaycı yaklaşımını bu cümlelerle ortaya koymuş.
- 6. “Piri Reis’in Haritasının Şifresi!..” adlı metinden alınan aşağıdaki cümlelerde anlatım bozukluklarının nedenlerini belirtiniz.
Bu cümleden Kolomb’un haritasının günümüzde kaybolduğu anlamı çıkıyor. Oysa Kolomb’un haritası eskiden kayıptır. Cümleden “günümüzde” sözcüğünü çıkarırsak anlatım düzelir.
• Kayıp olan Kolomb’un haritası hakkında bize bilgi verecek tek belge, Piri Reis’in çalışmasıdır.
Bu cümlede Kolomb mu kayıp, harita mı? Anlam net değil. Cümle şöyle başlasaydı: “Kolomb’un kaybolan haritası….” anlatım bozukluğu giderilmiş olurdu.
- 7. “Piri Reis’in Haritasının Şifresi!..” adlı metni açıklık, akıcılık, yalınlık ve duruluk bakımından inceleyerek metnin anlatım özellikleri hakkındaki düşüncelerinizi açıklayınız.
- “Piri Reis’in Haritasının Şifresi!..” adlı metnin yazılış amacını ve gerçeklikle ilişkisini belirleyiniz. Bu metnin hangi tür metinlere örnek gösterilebileceğini açıklayınız.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
A)Aşağıdaki cümlelerin sonuna yargılar doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.
•Anlatımın amacı, alıcıda uyandırılmak istenen etki ve anlatıcının tavrı, anlatım türünü belirleyen temel unsurlardır. ( D )
•Bir metinde birden fazla anlatım türü kullanılabilir. ( D )
•Olay çevresinde gelişen edebî metinlerde ağırlıklı olarak öyküleyici anlatım kullanılır. ( D )
•Betimleyici anlatımlarda anlatıcı nesnel ifadeler kullanmak zorundadır. ( Y )
•Açıklayıcı, kanıtlayıcı, anlatım türleri daha çok öğretici metin türlerinde kullanılır. ( D )
B)Aşağıdaki çoktan seçmeli sorularda doğru seçeneği işaretleyiniz.
1. Sizin göreviniz yaşamınızdaki insanların size ne öğrettiğine karar vermeye çalışmaktır. Bunu yapabilirseniz başka insanların kusurları sizi daha az sinirlendirecek ve daha az rahatsız edecektir. Bu yaklaşımı alışkanlık hâline getirmeyi başarabilirseniz çok memnun kalacaksınız. Çoğu kez o kişinin size ne öğrettiğini keşfettiğiniz an, öfkenizi gidermek de kolay olacaktır.
Bu paragrafın yazılış amacı için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A) İzlenim kazandırmak B) Bir olay içinde yaşatmak
C) Bir düşünceyi açıklamak D) Alıcıyı esenlikli hâle getirmek
E) Alıcıyı ikna etmek
CEVAP: C
2. Aşağıdakilerin hangisinde anlatmaya bağlı metinlerde ağırlıklı olarak kullanılan anlatım türleri bir arada verilmiştir?
A) Öyküleyici anlatım, tartışmacı anlatım
B) Betimleyici anlatım, kanıtlayıcı anlatım
C) Öyküleyici anlatım, kanıtlayıcı anlatım
D) Betimleyici anlatım, öyküleyici anlatım
E) Söyleşmeye bağlı anlatım, öğretici anlatım
CEVAP: D
3. Romanın ölmesi ruhlardaki roman ihtiyacının ölmesi demektir. Ruhlardaki roman ihtiyacı ise bugün insanların gözlerinde açlıktan daha fazla parlamaktadır. Biz roman istemiyormuşuz artık! Biz, roman kahramanları; biz, gemilerin ardından bakanlar; biz, olduğumuz yerden başka her yerde yaşayanlar… Gerçekliğe bağlananların romana yani ikinci bir gerçekliğe ihtiyaçları yokmuş. Peki ama insan içinde bulunduğu gerçekliğe hiçbir zaman bağlanmadı ki bugün de bağlansın. Yirminci asır ayaklarımızla beraber gözlerimizi de yere mıhlamadı ki. Yıldızlara bakabiliyoruz yine, bazen bütün gece.
Bu parçada kullanılan anlatım türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Açıklayıcı anlatım B) Öğretici anlatım
C) Tartışmacı anlatım D) Mizahi anlatım
E) Söyleşmeye bağlı anlatım
CEVAP: C
C) Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Emredici anlatım hangi tür metinlerde kullanılmaktadır?
Emredici anlatım trafik kurallarında, ilaçların ve bazı eşyaların kullanım kılavuzlarında, bazı reklamlarda görülür.
2. Anlatım türleri ile metin türü arasında nasıl bir ilişki olduğunu açıklayınız.
Sanatsal metinlerde öyküleyici, betimleyici, söyleşmeye dayalı anlatım daha fazla kullanılır. Öğretici metinlerde ise açıklayıcı, kanıtlayıcı anlatıma daha fazla başvurulur.
3. Bir eşyayı veya manzarayı okuyucunun zihninde canlandırmak için hangi anlatım türüne başvurmak gerekir? Niçin?
Betimleyici anlatıma başvurmak gerekir. Bir eşyanın veya manzaranın görünüşünü, dikkat çeken yönlerini bu aktarmak için bu anlatım biçimi kullanılır. Betimleme “kelimelerle resim yapma” demektir.
0 Yorumlarınız