Sıcaklığı Etkileyen Temel Faktörler Nelerdir?

Kar örtüsü, bir yerin sıcaklığını etkiler. Kar örtüsü beyaz ve parlak olduğundan güneş ışınlarının önemli bir tasmını yansıtır. Bu nedenle karlarla kaplı dağ zirveleri, güneş ışınlarını daha güçlü aldığı halde ısınamaz ve kar yerde kalır. Ancak, toprağın ışıma ile ısı kaybını önlediğinden toprak sıcaklığının düşmesini önler. Bu durum, kar yağışından önce toprağa ekilen buğday gibi tazı tarım ürünlerinin don olayına karşı korunmasını sağlamaktadır. Kar çiçekleri de yine aynı nedenden adayı kar altından kar yüzeyine çıkarak çiçek açarlar. Kar örtüsü toprağın ısı kaybını önler. Toprağın nemi ve taşların cinsi de, bir yerin ısınmasında etkilidir. Taşların özgül ısıları farklı olduğundan, ısınma ve soğumaları da farklılık gösterir. Koyu renkli ve pürüzlü yüzeyler daha çok ısınırken, açık renkli yüzeyler daha az ısınır. Ayrıca nemli toprak, geç ve az ısınır, geç ve az soğur. Havanın açık ya da kapalı olması da sıcaklığı etkileyen diğer bir faktördür. Kış mevsiminde, havanın bulutlu olduğu günlerde ısı kaybı azaldığından sıcaklık değerleri yüksektir. Havanın bulutsuz olduğu günlerde ise, ısı kaybı fazla olduğundan sıcaklık değerleri düşüktür. Kuru ve ayaz bir hava yaşanır. 1. Günes isinlarinin yeryüzüne düsme açisi
Yeryüzünde sicaklik dagilisini etkileyen en önemli faktördür. Günes isinlari bir yere ne kadar dik düserse, orasi o kadar fazla isinir. Düsme açisi küçüldükçe isinma azalir. Düsme açisini belirleyen etkenler sunlardir:
a. Dünya’nin sekli ve enlem: Dünya’nin sekline bagli olarak, Ekvator’dan kutuplara dogru gidildikçe günes isinlarinin yere düsme açilari küçülür. Bunun sonucunda da Ekvator’dan kutuplara gidildikçe sicaklik azalir.

b. Yasanan Mevsim: Dünya’nin eksen egikligi ve yillik hareketine bagli olarak günes isinlarinin düsme açisi yil boyunca degisir.
Buna göre, Kuzey Yarim Küre, yaz mevsiminde günes isinlarini daha dik, kisin daha egik alir.
c. Günün Saati: Dünya’nin günlük hareketine bagli olarak, günes isinlarinin bir noktaya gelis açisi gün boyunca degisme gösterir. Günes isinlari sabah ve aksam egik açiyla, ögle vakti ise gelebilecegi en dik açi ile gelir.
d. Baki ve egim: Günes isinlarinin düsme açisi, yersekillerinin Günes’e bakma durumuna göre (Bakiya göre) ve yersekillerinin egimine göre degisir.

2. Günes isinlarinin atmosferde katettigi yol
Günes isinlarinin atmosferde aldigi yol uzadikça enerji kaybi o oranda artar. Dik açi ile gelen isinlar daha kisa bir yoldan yeryüzüne ulasir ve daha az kayba ugrar. (Ekvator çevresi gibi)
Dar açi ile gelen isinlar ise, daha uzun bir yoldan yeryüzüne ulasir ve daha fazla kayba ugrar. (Kutup çevreleri gibi)
3. Güneslenme Süresi
Güneslenme süresi arttikça sicaklik artar. Yaz aylarinda güneslenme süresi fazla oldugundan sicaklik degerleri yüksektir. Yine gün içinde en yüksek sicakliklarin tam ögle vakti degil, ögleden birkaç saat sonra olmasi güneslenme süresi ile ilgilidir. Geceleri ise, Günes’ten enerji alinmadigi için soguma görülür. Bu nedenle günün en soguk ani, sabah Günes dogmadan önceki andir.
4. Yükselti
Troposfer katinda, yerden yükseldikçe sicaklik degerleri her 100 m. de 0,5 °C azalirken, alçaldikça her 100 m. de 0,5°C artar.
5. Kara ve Denizlerin Dagilisi
Ayni miktarda günes enerjisi alan karalar ve denizler ayni derecede isinmazlar. Karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk isinirken, denizler daha az ve geç isinirlar. Yine karalar denizlere oranla daha fazla ve çabuk sogurken, denizler daha az ve geç sogurlar.
Denizler karalara oranla geç isinip geç sogudugu için, karasal iklimlerde en sicak ay Temmuz, en soguk ay Ocak iken, denizel iklimlerde en sicak ay Agustos, en soguk ay Subattir.
6. Nem Miktari
Nem, bir yerin fazla isinmasi ve sogumasini önler. Sicaklik farkini azaltir. Günes isinlarinin dik ve dike yakin geldigi Ekvator çevresi Dünya’nin en sicak yerleri olmasi gerekirken, nemin fazlaligindan dolayi olmamistir. Dünya’nin en sicak yerleri ise Dönenceler civari (Tropikal çöller) olmustur.
Kis mevsiminde, havanin bulutlu oldugu günlerde, isi kaybi azaldigindan sicaklik degerleri yüksektir. Havanin bulutsuz oldugu günlerde ise, isi kaybi daha fazla oldugundan sicaklik degerleri düsüktür. Kuru ve ayaz bir hava yasanir.
Nemin fazla oldugu deniz yüzeylerinde, vadilerde ve alçak ovalarda nemin fazlaligindan dolayi sicaklik kaybi az iken, dag zirvelerinde nemin azligindan dolayi sicaklik kaybi fazladir.
7. Okyanus Akintilari
Okyanus akintilari, hem denizler hem de karalar üzerinde havanin sicakligini etkilerler. Bu akintilar sicakligin Ekvator’dan kutuplara dogru düzenli olarak azalmasini engeller.
Ekvator yönünden gelen Gulf - Stream, Brezilya, Kurosivo ve Alaska gibi akintilar sicakligi yükseltir. Buna karsilik, kutup yönünden gelen Labrador, Kanarya, Oyasivo, Benguela ve Kaliforniya gibi akintilar sicakligi düsürür.
8. Rüzgârlar
Kuzey Yarim Küre’de güneyden, Güney Yarim Küre’de de kuzeyden esen rüzgârlar, Ekvator yönünden geldikleri için sicakligi artirir. Kutup yönünden gelen rüzgârlar ise, sicakligi düsürürler. Bu durum enlem - sicaklik iliskisine örnektir.
Denizden karaya dogru esen rüzgârlar kisin ilitici, yazin ise serinletici etki yapar.
Karadan denize dogru esen rüzgârlar ise, kisin sicakligi düsürücü, yazin ise sicakligi yükseltici etki yapar.
9. Bitki Örtüsü
Bitki örtüsü, günes isinlarinin bir kismini emerek gündüz yerin fazla isinmasini önler. Gece ise, yerden isiyan sicakligin bir bölümünü tutarak fazla sogumayi engeller. Bunun sonucunda, bitki örtüsünün gür oldugu alanlar ile seyrek oldugu alanlar arasinda, sicakligin dagilisi açisindan önemli farklar ortaya çikar.
SICAKLIGIN YERYÜZÜNDEKI DAGILISI
Sicakligin yeryüzüne dagilisi izoterm adi verilen es sicaklik egrileri ile gösterilir. Sicaklik haritalarina ise izoterm haritalari denir. izoterm haritalari günlük, aylik ve yillik olabilir. Bu haritalarin bir kismi gerçek sicakliklari gösterir. Bunlara gerçek izoterm haritalari denir. Bu haritalarda yükseltinin etkisi hesaba katilir. Bir de, yükselti degerleri her yerde sifir metre kabul edilerek, sicaklik degerlerinin buna göre düzenlenip çizildigi haritalar vardir. Bu haritalara da indirgenmis izoterm haritalari denir. Her yerin gerçek sicakligina, yükseltiden dolayi kaybettigi sicakligin eklenmesiyle indirgenmis sicaklik bulunur.
Örnegin, 1000 m. yükseklikteki bir yerin gerçek sicakligi 16°C ise, buranin indirgenmis sicakligi;


Dünya Yillik Ortalama Sicaklik Dagilisi

• Yeryüzünde üç farkli sicaklik kusagi olusmustur.

• Genel olarak (Dünya’nin sekli sonucu) Ekvator’dan kutuplara gidildikçe sicaklik azalir. Ancak en yüksek sicakliklara dönenceler çevresinde rastlanmaktadir.
• Kuzey Yarim Küre, Güney Yarim Küre’den daha sicaktir. Çünkü, Kuzey Yarim Küre’de karalar, Güney Yarim Küre’de denizler daha fazla yer kaplar.
• Kuzey Yarim Küre’de, yüksek enlemlerdeki karalarin bati kiyilari, dogu kiyilarina göre daha sicaktir. Sebebi, sicak okyanus akintilaridir. (Gulf - Stream, Alaska, vb.)
• Kuzey Yarim Küre’deki sicaklik farklari Güney Yarim Küre’den daha fazladir. Sebebi, kara - deniz dagilisidir.
• Termik Ekvator ortalama 8° kuzeye kaymistir. Nedeni, kuzeyde karalarin fazla olmasi ve sicak okyanus akintilarinin etkisidir.
Dünya Ocak Ayi Ortalama Sicaklik Dagilisi

• Ocak ayinda, Kuzey Yarim Küre’de kis mevsimi yasanir.
• Bu ayda Dünya’nin en soguk yerleri Sibirya, Kanada ve Grönland’in kuzey bölgeleridir.
• Bu ayda Dünya’nin en sicak yerleri, Oglak Dönencesi üzerindeki kara içleridir.
Dünya Temmuz Ayi Ortalama Sicaklik Dagilisi

• Temmuz ayinda, Kuzey Yarim Küre’de yaz mevsimi yasanir.
• Bu ayda, Dünya’nin en sicak yerleri Büyük Sahra, Arabistan Yarimadasi’nin iç kisimlari, iran, Orta Asya, Meksika, Amerika’nin orta kesimleri ve Arizona çevresidir.
• Bu ayda Dünya’nin en soguk yerleri Antarktika Kitasi’ndadir