10.sınıf Edebiyat Sayfa 96-106 Dede Korkut Hikayeleri

DEDE KORKUT HİKÂYELERİ

DİRSE HAN OĞLU BOĞAÇ HAN DESTANI’NI

BEYAN EDER HANIM HEY

1. Metinde geçen olayları ve olay örgüsünü defterinize yazınız.

1.

• Destandaki olay Bayındır Han’ın “yılda bir kere ziyafet verip Oğuz beylerini misafir” etmesi ile başlar.
• Bayındır Han’ın Oğuz Beylerine ziyafet vererek ve onları huzuruna davet etmesi.
• Bayındır Han’ın ziyafet için şartlar öne sürmesi ve bu şartlar doğrultusunda misafirleri sınıflandırılması.
• Dirse Han’ın Bayındır Han tarafından kara otağa oturtulması ve bunun sonucu Dirse Han’ın üzüntüsü(Çocuğu olamayışı .)
• Dirse Han’ın çocuğu olmamasına üzülmesi ve evine gelerek bunu hatunu ile istişare etmesi.
• Eşin çocuk sahibi olmak için Dirse Han’a yapması gerekenleri söylemesi.
• Duaların kabul olması ve Dirse Hanın bir erkek çocuğunun olması
• Çocuğun büyüyüp 15 yaşına gelmesi
• Delikanlının Bayındır Han’ın boğasını yenerek Dede Korkut tarafından Boğaç adını alması ve bunun sonucunda Oğuz tarafından onanması.
• Boğaç Han’a hanlık ve taht verilmesi kırk namertin bunu kıskanması.
• Boğaç Han’ın kırk namerdin yalanları yüzünden babası tarafından öldürülmek istenmesi.
• Ok ile avlanan Boğaç Han’ın Dirse Han tarafından ölüme terk edilmesi.
• Annenin Boğaç Hanı arayıp yaralı halde bulması ve tedavi ettirmesi
• Boğaç Han’ın yaralarının iyileşmesi ve kırk namerdin bunu öğrenerek endişelenmesi.
• Dirse Han’ın kırk namert tarafından tutsak alınarak kaçırılması.
• Boğaç Han’ın kırk namertle savaşarak babasını kurtarması.
• Boğaç Han’ın babası Dirse Han’ı kırk namerdin elinden kurtarması sonrasında Bayındır Hanın ona beylik vermesi
• Dede Korkut’un Boğaç Han için destan söyleyip dua etmesi

2. Sınıfta üç gruba ayrılınız. Grup sözcünüzü belirleyiniz. Grup olarak aşağıdaki konulardan birini seçerek Dirse Han Oğlu Boğaç Han Hikâyesi’ni inceleyeniz. Sonuçları grup sözcüleriniz aracılığıyla sınıfta arkadaşlarınıza aktarınız.

a. Metindeki kişileri ve onların özelliklerini sıralayınız. Bu kişilerin olay örgüsündeki rollerini belirtiniz.

a. Dirse Han Hatun: İyi niyetli

Dirse Han: Saf biri ve sürekli insanların sözlerine kanan biri.

Bayındır Han: Kuralcı biri, ama iyilik eden biri.

Boğaç Han: Yiğit, mert ve ailesine bağlı biri.

b. Metinde olayların geçtiği mekânı ve zamanı anlatan cümleleri tespit ediniz. Bunların nasıl anlatıldığını tabloya yazınız.

	Mekânın ve Zamanın Anlatıldığı Kelimeler	Mekân ve Zamanın Anlatımı
Mekân		Mekan olarak kullanılan belirgin yerler değilse kullanılan yer vardır.
Zaman		Zaman bilinmeyen bir zamandır. Destanlarda olduğu akşam olduğu zaman, daha evvel gibi zaman bildiren kavramlar kullanılmıştır.

c. Metindeki kişiler, zaman ve mekân arasındaki bağlantıyı olay örgüsünden hareketle açıklayınız.

c. Mekan, kişiler ve zaman bir uyum içerisinde olay örgüsü etrafında şekillenmiştir ki bize anlamsız ve garip gelen bir yanı yoktur. Olay örgüsünü şekillendirmek için verilmiştir.

3. a. Dede Korkut Hikâyelerinin ne zaman ve nasıl yazıya geçirildiğini arkadaşlarınıza aktarınız.

a. 14. ve 15. yy.da yazıya geçirilmiştir. Bu konudaki yaygın kanaat hikayelerin 14.yy.’da yazıya geçirildiği şeklindedir. Hikayelerin kimin tarafından yazıya geçirildiği bilinmemektedir.

b. Metnin temasını belirterek temanın Oğuzların hayatı ve Dede Korkut Hikâyelerinin yazıya geçirildiği dönemle ilgisini tespitlerinizden yola çıkarak açıklayınız.

b. Dirse Han oğlu Boğaç Han’ın kahramanlıkları tema olarak kullanılmıştır. Yazıya geçirildiği dönemdeki özellikleri göremeyebiliriz. Çünkü 15. yy.da yaşam tarzı bu şekilde değil. Anadolu Osmanlı kurulmuş ve bir devlet sistemş şekil olmuştur.

4. Okuduğunuz eserdeki tema sizce evrensel bir konu mudur? Düşüncelerinizi belirtiniz.

4. Kahramanlık teması evrenseldir.

5. a. Okuduğunuz metni, sınıfta bir grup oluşturarak canlandırınız.

a.

b. Metinde anlatılanların günlük hayatta yaşanabilir olaylar olup olmadığını tartışınız. Bu olayların olay örgüsü etrafında nasıl anlatıldığını açıklayınız.

b. Gerçekleşmesi mümkün olmayan insanların tahayyülünde olan şeyleri ifade eder. Metinde insana özgü gerçeklikler ifade edilse bunların abartılarak verildiği için gerçekliği çok yoktur.

6. Metindeki olayları anlatan (anlatıcı), olayların içinde yer alan biri midir? Anlatıcının bakış açısıyla ilgili düşüncelerinizi açıklayınız.

6. Anlatıcı dışarıdan biri olup İlahi bakış açısı kullanılmıştır.

7. “Dirse Han Oğlu Boğaç Han Hikâyesi”nin orijinal metninden alınan aşağıdaki bölümleri okuyup soruları cevaplayınız.

Günümüz Türkçesiyle

Berü gelgil başum bahtı ivüm tahtı Beri gel başımın bahtı evimin tahtı

İvden çıkup yorıyanda selvi boylum Evden çıkıp yürüyünce servi boylum

Topuğında sarmaşanda kara saçlum Topuğunda sarmaşınca kara saçlım

Kurılu yaya benzer çatma kaşlum Kurulu yaya benzer çatma kaşlım

Koşa badem sığmayan tar ağızlum Çift badem sığmayan dar ağızlım

Kavunum viregüm düvlegüm Kavunum, yemişim, düvleğim

Görür misin neler oldu. Görüyor musun neler oldu.

a. Okuduğunuz dizelerde nasıl bir tasvir yapıldığını ve bunun metne katkısını kısaca aşağıya yazınız.

a. Tasvirler yapılmıştır ve yapılan tasvirler metni anlamada ve kişinin zihninde canlandırmaya yardımcı olmaktadır.

b. Okuduğunuz manzum bölümde ilk iki dizedeki cümlelerin yapısını, günümüz Türkçe cümle yapısıyla (öğelerin dizilişi yönünden) karşılaştırınız. Sonucu aşağıya yazınız.

b. Cümle yapısı olarak değişiklik yoktur sadece kelimelerin ve eklerin zaman içerisinde doğal değişimden kaynaklanan farklılıklar vardır. Mesela berü sözcüğü şimdi beri olarak kullanılıyor ki bu değişim dilin kendi içerisinde çok doğal bir durumdur. Ama yapı itibariyle bir değişiklik yoktur.

c. Aşağıdaki kelimelerde koyu yazılmış eklerin günümüz Türkçesinde hangi eklerin yerine kullanıldıklarını yazınız.

c .

çıkup : Çık-ıp

yorıyanda: yürü-ünce

ç. Aşağıda verilen kelimelerin karşılarına günümüzdeki kullanımlarını yazarak ses değişimlerini belirtiniz. Metindeki diğer örnekleri de siz belirleyiniz.

ç.

berü :beri >üi değişimi

gelgil: gel > gil düşmüş

ivden : evden > i-e değişmesi

kara : Aynen devam ediyor.

badem : Aynen devam ediyor.

tar : dar > t-d değişmesi

görür misin: görür müsün > ü-i değişmesi

d. Dizelerdeki ahenk unsurlarını (aliterasyon, asonans, kelime veya dize tekrarı, kafiye, ölçü) bularak aşağıya yazınız. Bunların metne nasıl bir katkı sağladığını belirtiniz.

d.

aliterasyon : l sesi

asonans :a ve u sesi

kelime veya dize tekrarı : kelime yada dize olarak değil de –um,-im-üm ekleri çok fazla kullanılmıştır.

Kafiye: Kafiye yok redif var.

Ölçü: hece ölçüsü kullanılmıştır.

Ahengi sağayan unsurlardır.

e. Aşağıdaki cümlede sık tekrar edilen kelime ve sesleri bulunuz. Düz yazıda da manzum bölümlerdeki gibi ahenk oluşturulup oluşturulmadığını belirtiniz.

Babam at segirdişüme baksun kıvansun, oh atışuma baksun güvensün, kılıç çalışuma baksun sevinsün

Günümüz Türkçesiyle

Babam at koşturuşuma baksın kıvansın, ok atışıma baksın güvensin, kılıç çalışıma baksın sevinsin diyordu.

e. Bunlar ahenk oluşturmuştur.

f. “Dirse Han Oğlu Boğaç Han Hikâyesinden alınan orijinal metin üzerinde yaptığınız ses, kelime ve cümle incelemelerinden hareketle bu metnin dil özelliklerini defterinize yazınız.

f. Sade bir dille yazılmış, bazı kelimelerde ses ve ek değişiklikleri olsa da rahat anlaşılabilmektedir. Özellikle anlatımında bir şiirsel göze çarpmaktadır. Bu şiirsellik akıcı olmasına vesile olmuştur.

8. a. 100 Eser’den biri olan, Muharrem Erginin “Dede Korkut Kitabı’nın ön sözünden alınan aşağıdaki bölümü okuyunuz.

a.

b. Oğuzlarla İlgili bilgi birikiminiz ve okuduğunuz değerlendirme yazısından yararlanarak “Dirse Han Oğlu Boğaç Han Hikâyesinin nerede oluştuğunu ve hangi tarihî gerçekleri dile getirdiğini açıklayınız.

b. Doğu Anadolu ve Azerbaycan’da oluşmaktadır. Zaman olarak zamanla ilgisi yoksa yine de zamandan ayrı düşünülemez diyerek 11-15 arasında şekillendiğini izah etmektedir.

c. Okuduğunuz bu değerlendirme yazısından hareket ederek “Dirse Han Oğlu Boğaç Han Hikâyesi”ni İslamiyet öncesi destanlarımızdan “Oğuz Kağan Destanı” ve günümüz yazarlarından birine ait daha önceden okuduğunuz hikâye ile karşılaştırarak sonuçları tabloya yazınız.

c.

	Farklılıklar	Benzerlikler
Dirse Han Oğlu Boğaç Han Hikâyesi	Kahramanlık teması Olağanüstülükler var İnsana ait gerçeklik az İslami etki var.	Kurmaca Olay çevresinde gelişen edebi metinler Olay, yer, zaman, kişi etrafında şekillenmiştir.
Oğuz Kağan Destanı	Kahramanlık teması Olağanüstülükler var İnsana ait gerçeklik az Kavmi etki var.
Günümüz Metni Sabahattin Ali – Kağnı	Eşitsizlik teması Olağanüstülükler yok İnsana ait gerçeklik oldukça fazla Modern kültür ve fikirler etkili

• Tablodaki bilgilere göre aşağıdaki yargıda boş bırakılan yere uygun kelimeyi yazınız.

XIII ve XIV. yüzyıldaki olay çevresinde oluşan edebî metinlerin kaynağı, İslamiyet öncesi döneme ait KAVMİ ve İslami dönemde oluşan DİNİ özelliklerdir.

9. “Dede Korkut Hikâyelerinin yazarının kim olduğunu belirtiniz.

9. Yazarı yoktur. anonimdir..