Türemiş Kelime nedir ?
Kök veya gövde halindeki kelimelere yapım ekleri eklenerek meydan gelen yeni kelimelere TÜREMİŞ KELİME denir. Kelimeler, sonlarına bazı ekler alarak değişik biçimlerde cümlede kullanılırlar. Aldıkları yapım ekleriyle yeni bir anlam kazanan sözcüklerdir. Kök halindeki sözcük isim, sıfat, fiil, zamir, zarf olabilir.
KÖK + YAPIM EKI = TÜREMIŞ KELIME
KALEM + LIK = KALEMLIK
Türkçede ekler ikiye ayrılır:
1. Yapım Ekleri: Kelimelerin sonlarına eklenerek yeni anlamda kelimeler türeten eklere YAPIM EKLERİ denir.
Dilimizde çeşitli yapım ekleri vardır: -lik, -li, -ci, -cik, -sız, -şer, -cık, -im, -ma, -iş, -si, -gen, -tı, -giç, -gın...
Bu ekler ses uyumuna göre kelimelere eklenirler.
mimar - mimar_lık, göz - göz_lük, duvar - duvar_cı
2. Çekim Ekleri: Eklendikleri kelimeleri çekimli hale getiren, yani yeni anlamda kelime türetmeyen eklere ÇEKİM EKLERİ denir. Çekim ekleri kelimelerden yeni kelime türetmezler.
ders + ler + i + miz + de = derslerimizde
kaldır + dı = kaldırdı
Türemiş Kelime Örnekleri:
Sucu (isim + yapım eki)
Güzellik (sıfat + yapım eki)
Geliş (fiil + yapım eki)
Benlik (zamir + yapım eki)
Çokluk (zarf + yapım eki)
Bir soruda birçok türemiş kelime verilip farklı olan soruluyorsa, türemiş kelimenin köküne bakılır ve hangi tür kökten türemiş olduğu tespit edilir.
Örnek: Geliş - Bakış - Bilgi - Gözcü arasında farklı olan "gözcü" sözcüğüdür, çünkü diğerleri fiilden, "gözcü" ise isimden türemiştir.
Kök ile türemiş sözcük arasında mutlaka anlam ilişkisi bulunmalıdır.
Örneğin, "sucuk" kelimesi basit bir kelimedir, çünkü su + cuk olamaz, yani "su" ile "cuk" arasında anlam ilişkisi yoktur.
Türemiş kelime mutlaka bir adet yapım eki ile oluşmak zorunda değildir. Kök kelime birden çok yapım eki alabilir. Türemiş sözcük çekim eki alacaksa, çekim eki yapım ekinden sonra gelir.
Örnek: "Koş + u + cu + lar" sözcüğü 2 yapım, 1 çekim eki olmak
Kök Y.E.Y.E .Ç.E. üzere toplam 3 ek almıştır.
"Gör + üş + me + z + mi + y + di + niz"
kip eki Ç.E.
şahıs eki Ç.E.
kip eki Ç.E.
kaynaştırma harfi
soru eki Ç.E.
KökY.E. Olumsuzluk eki
Ç.E.
sözcüğü 1 yapım eki, 5 çekim eki almıştır.
Not: Dilimize yabancı dillerden gelen sözcükler, geldikleri dilde türemiş de olsalar, basit sözcükler sayılmalıdır.
* Faaliyet, televizyon, mesuliyet, fotoğraf...
Ancak, bu tür sözcükler Türkçe yapım ekleri alıp türemişlerse birer türemiş sözcük sayılırlar.
* Televizyoncu, mesuliyetli, fotoğrafçı...
TÜREMIŞ KELIME ÖRNEKLERI:
şarkıcı (şarkı–cı)
soygun (soy–gun)
örtülü (ört–ü–lü)
görüştür– (gör–üş–tür–)
sızla– (sızı–la–)
sessizlik (ses–siz–lik)
kırılgan (kır–ıl–gan)
Türkçe (Türk–çe)
kulaklık (kul–ak–lık)
susa– (su–sa–)
şakalaş– (şaka–laş–)
çınlat– (çın–la–t–)
2 Yorumlarınız