KARAGÖZ
Hazırlık
– Sayfa 188
1.
Meddah: Halk toplulukları karşısında bir çeşit monologla oluşturulan oyunlardır.
Meddahlık; oyuncunun tek başına hazırlayıp yürüttüğü seyirlik oyunlardır.
Meddahlarda aranan başlıca hünerler:
Meddah: Halk toplulukları karşısında bir çeşit monologla oluşturulan oyunlardır.
Meddahlık; oyuncunun tek başına hazırlayıp yürüttüğü seyirlik oyunlardır.
Meddahlarda aranan başlıca hünerler:
- Kız,
kadın, kocakarı, çocuk seslerini konuşma, ağlama, gülme benzerlerini; değirmen,
çıkrık, araba, Bostan dolabı, hayvan sesleri
çıkarabilmektir.
-
Meddahlık hareketten çok ses taklidi, jest ve mimiklere dayanan bir
sanattır.
Karagöz: Beyaz perde
üzerine bir takın tasvirlerin gölgelerini yansıtmak suretiyle gösterilen temaşa
çeşididir. Meddahlık ile orta oyununa yakınlığı ve aşağı yukarı aynı teatral
unsurları, komik temaları kullanması dolayısı ile karagözü de sözlü tiyatro
geleneğimizin bir basamağı sayabiliriz.
Bu hayal oyununun
perde arkasına yerleşerek hüner gösteren bir tek aktörü vardır. Bu aktörün oyun
içinde kullandığı malzemeler perde, ışık ve
tasvirlerdir.
Orta
Oyunu:Sözlü tiyatro
verimlerimizin belli başlı ve çağdaş tiyatroya en fazla yaklaşan çeşidi orta
oyunudur. Orta oyununda yuvarlak bir sahne, seyircilerin ortasında yer
almaktadır. Oyuncular seyircilerle çevrilmiş bu sahnede oyun oynarlar. Bu
sahnede dekor birkaç sandalye ile masadan ibarettir. Pişekâr ve Kavuklu
oyunların temel karakterleridir.
Köy tiyatrosu
geleneği: Kırsal
bölgelerde, köylerde görülen, daha çok yöresel yaşamdan konularını alan seyirlik
oyunların oluşturduğu bir tiyatro geleneğidir. Kökleri geçmişi dayanır. Bolluk,
savaş, sevgi, kıskançlık yoksulluk gibi konular işlenir. Köy seyirlik oyunu da
denilen bu oyunlar sözlü gelenek içinde yer alır. Oyunların içeriği ve yapısı,
yörelere göre farklılıklar gösterebilir. Oyuncular genellikle profesyonel
değildir. Kılık değiştirme, kişileştirme, maskeler ve müzik oyun içinde yer
alabilir. Köylü tiyatro geleneği içinde yer alan oyunlarda kalıplaşmış sözlerin
yanı sıra doğaçlamalar da bulunur.
2. Orta oyunu
geleneği çok nadir olarak geleneklerini devam ettiren bazı Anadolu köylerimizde
yaşamaktadır.
3.
İMAMBAYILDI
OYNAYANLAR:
Evin Hanımı, Evin Hizmetçisi, İmam
HANIM-(Süslenmedeki son rötuşlarını tamamlar, üstüne tekrar bakar ve elindeki zili çalar) Kızım, Ayşe gel bakiyim buraya
HİZMETCİ KIZ-(Koşarak gelir) Buyurun hanımım
HANIM-Ben çarşıya gidiyorum Sen etrafı sil süpür sonra da akşam yemeği için bize imambayıldı yap Evin beyi de çok beğenir bilirsin
HİZMETCİ KIZ-Peki hanımım
HANIM-Haydi hoş çakal
(Hanım çıkar kız kendi kendine konuşur)
HİZMETCİ KIZ-İmambayıldı, ha nasıl olacak ki Hah buldum (telefonu alır ve konuşur)
Alo İmam Efendi ben Ayşe Sare Nur Hanımefendinin hizmetçisiyim Hanımım sizi bir kahve içimlik bizim eve bekliyor Gelebilir misiniz? Peki, efendim bekliyoruz (telefonu kapatır )
HANIM-(Süslenmedeki son rötuşlarını tamamlar, üstüne tekrar bakar ve elindeki zili çalar) Kızım, Ayşe gel bakiyim buraya
HİZMETCİ KIZ-(Koşarak gelir) Buyurun hanımım
HANIM-Ben çarşıya gidiyorum Sen etrafı sil süpür sonra da akşam yemeği için bize imambayıldı yap Evin beyi de çok beğenir bilirsin
HİZMETCİ KIZ-Peki hanımım
HANIM-Haydi hoş çakal
(Hanım çıkar kız kendi kendine konuşur)
HİZMETCİ KIZ-İmambayıldı, ha nasıl olacak ki Hah buldum (telefonu alır ve konuşur)
Alo İmam Efendi ben Ayşe Sare Nur Hanımefendinin hizmetçisiyim Hanımım sizi bir kahve içimlik bizim eve bekliyor Gelebilir misiniz? Peki, efendim bekliyoruz (telefonu kapatır )
(Kapı
çalar imam gelir )
İMAM-Selamın aleyküm kızım
HİZMETCİ KIZ-Hoş geldiniz efendim (elini öper)
Hizmetçi onu içeri buyur eder ve oturması için yer gösterir
HİZMETCİ KIZ- Buyurun efendim hanımım az sonra gelecekler
Ben kahvenizi getireyim(çıkar)
Tekrar elinde kahve ile gelir )
İMAM – Sağol kızım ellerine sağlık (Kahveyi içer tabağı yerdeki masaya koyar tam bu sırada hizmetli kız arkasından tava ile kafasına vurur ve onu bayıltır)
İşte imambayıldı (onu mutfağa sürükler, zil çalar)
HİZMETCİ KIZ-Buyurun hanımım alıyım (üstündeki mantoyu alır )Çok yorulmuş olmalısınız
HANIM-—Merhaba Ayşe Evet çok yoruldum
Her şey tamam mı (oturur)Çok açıktım imambayıldı yaptın mı?
HİZMETCİ KIZ Evet hanımım
Evin hanımı—Tabağa koy getir tadına bakayım
HİZMETCİ KIZ- Tabağa sığmaz hanımım
HANIM–Tepsiye koy o zaman
HİZMETCİ KIZ -Tepsiye de sığmaz hanımım
HANIM—Dur bakalım sen nasıl imambayıldı yaptın (gider bayılmış imamı görür)A Aaa imamı bayıltmışsın Ama ben yemeğini istemiştim kızım
İMAM-Selamın aleyküm kızım
HİZMETCİ KIZ-Hoş geldiniz efendim (elini öper)
Hizmetçi onu içeri buyur eder ve oturması için yer gösterir
HİZMETCİ KIZ- Buyurun efendim hanımım az sonra gelecekler
Ben kahvenizi getireyim(çıkar)
Tekrar elinde kahve ile gelir )
İMAM – Sağol kızım ellerine sağlık (Kahveyi içer tabağı yerdeki masaya koyar tam bu sırada hizmetli kız arkasından tava ile kafasına vurur ve onu bayıltır)
İşte imambayıldı (onu mutfağa sürükler, zil çalar)
HİZMETCİ KIZ-Buyurun hanımım alıyım (üstündeki mantoyu alır )Çok yorulmuş olmalısınız
HANIM-—Merhaba Ayşe Evet çok yoruldum
Her şey tamam mı (oturur)Çok açıktım imambayıldı yaptın mı?
HİZMETCİ KIZ Evet hanımım
Evin hanımı—Tabağa koy getir tadına bakayım
HİZMETCİ KIZ- Tabağa sığmaz hanımım
HANIM–Tepsiye koy o zaman
HİZMETCİ KIZ -Tepsiye de sığmaz hanımım
HANIM—Dur bakalım sen nasıl imambayıldı yaptın (gider bayılmış imamı görür)A Aaa imamı bayıltmışsın Ama ben yemeğini istemiştim kızım
5. İmkanınız
varsa günümüz şovmenlerden birini CD’den izleyiniz.
6. Yanlış
anlamalardan, insanlıkların düştükleri gülünç durumlardan, entrikalardan,
hicivlerden, toplumun aksayan yönlerinden, ağız ve yöresel konuşmalardan v.b
yararlanılır.
7. Doğaçlama
olarak oynanan tek kişilik oyunlarda en gerekli olan şey adamın zekâsı, bilgisi
ve söz söylemedeki başarısıdır.
Sayfa
192
1.a.
KARAGÖZ
Karagöz, bir
gölge oyunudur. Bu oyun, deriden kesilen ve tasvir adı verilen birtakım
şekillerin arkadan ışıklandırılmış beyaz bir perde üzerine yansıtılması temeline
dayanır.
Gölge oyununun
önce Çin’de (MÖ 2.yy) veya Hint’te çıktığı söylentileri vardır. Evliya çelebi
ise Karagöz ile Hacivat’ın Anadolu Selçuklu hükümdarı Alaaddin Keykubat
zamanında (13.yy) yaşamış gerçek kişiler olduğunu
belirtir.
Halk arasındaki
bir söylentiye göre ise Karagöz ile Hacivat, Sultan Orhan (14.yüzyıl) zamanında
Bursa’da bir cami yapımında çalışmış işçilerdir. İkisi arasındaki nükteli
konuşmalar, diğer işçileri oyaladığı için Sultan Orhan tarafından
öldürtülmüşlerdir. Daha sonra Şeyh Küşteri Hacivat ve Karagöz’ün deriden
yapılmış tasvirlerini oynatmış ve onların şakalarını tekrarlamıştır. Bu
nedenle Karagöz perdesine Küşteri Meydanı da denir.
İslam dünyasında
11. Yüzyılda sözü edilmeye başlanan bu oyuna Hayal-i zıll (gölge hayali) adı
verilmiştir.
Karagöz oyunu,
özellikle 17.yüzyıldan sonra oldukça yaygınlaşmıştır. 19. Yüzyılda Karagöz,
kısaca, hayal oyunu diye anılmış, bu oyunu oynatan sanatçılara da hayalî
(hayalci, Karagözcü) denmiştir.
Karagöz oyunu,
halk kültürünün ortak ürünüdür.
Bu oyunlarda
işlenen çeşitli konuları kimin düzenlediği belli değildir. Karagöz, tuluata
dayandığı için oyunun sözlerini, her sanatçı, oyun sırasında kendine göre
düzenler.
Karagöz oyunları
19.yüzyılda yazıya geçirilmeye başlanmıştır.
Karagöz oyunun
bölümleri:
Mukaddime ( Giriş
) : Oyunun başlangıç
bölümüdür. Perdede görüntü verilmeden önce müzik başlar. Sonra konuya uygun bir
görüntü verilir. Hacivat Of.hay, Haak diyerek perde gazeline
başlar.
Muhavere (
Söyleşme) Karagöz ile
Hacivat arasında geçer. Muhavere iki bölüme ayrılır. Bunlarfasılla ilişki
olan ve fasılla ilişkisi olmayan bölümlerdir. Muhaverede yalnız, Hacivat ile
Karagöz oynar. Bu oyun, önce olmayacak bir olayın gerçekmiş gibi anlatılmasıyla
başlar, sonra bunun düş olduğu anlaşılır.
Fasıl (oyun)
: Oyunun
kendisidir. Hacivat ve Karagöz’den başka oyun kişileri fasılda
görünürler.Karagöz oyunları genellikle adlarını bu bölümün içeriğinden
alır.
Bitiş: bu bölüm çok
kısadır. Karagöz, oyunun bittiğini haber verir, kusurlar için özer diler,
gelecek oyunu duyurur. Karagöz’le Hacivat arasında kısa bir söyleşme geçer. Bu
söyleşmede oyundan çıkarılacak sonuç da belirtilir.
Karagöz oyununun
kişileri:
Karagöz oyununun
en önemli kişileri Karagöz ve Hacivat’tır. Karagöz okumamış halkı; Hacivat ise
aydın ya da yarı aydın kimseleri temsil eder. Oyunda konuya göre türlü meslek,
yöresel ve uluslardan kişiler, kendi şiveleriyle taklit edilir. Karagöz oyununun
diğer önemli kişileri şunlardır:
- Çelebi (
genç, züppe bir mirasyedi)
- Altı
Kulaç Beberuhi (
cüce ve aptal)
- Tuzsuz
Deli Bekir (Sarhoş,
zorba)
- Efe
(zorba)
- Matiz (Sarhoş)
- Zenne (kadın)
- Kastamonulu(
oduncu, bekçi)
- Bolulu (Aşçı)
- Kayserili(
Pastırmacı)
- Rumelili (pehlivan,
arabacı)
- Kürt (hamal,
bekçi)
- Arnavut (
Bahçıvan, korucu, bozacı)
- Acem (Zengin
tüccar)
- Ak
Arap (
Dilenci, kahve dövücüsü)
- Zenci
Arap (
Lala, köle)
- Yahudi(
Bezirgân)
- Ermeni (
Kuyumcu)
- Frenk
ve Rum (
Doktor, terzi, tüccar, meyhaneci)
- Laz (
kayıkçı, kalaycı)
- Tiryaki (
Laf ebesi)
Karagöz metninin
özeti:Karagöz yolda bir
deliye rastlar. Deli saçma sapan sözler söyleyerek Karagöz’ü kızdırır. Karagöz
en sonunda kızıp deliye vurur, deli gider. Ardından bir başka deli daha gelir, o
da benzer şeyler söyleyerek Karagöz’ü kızdırır. En son üçüncü deli gelerek saçma
sapan sözler söyledikten sonra Karagöz’ün dilini ısırıp kaçar. Hacivat gelir,
Karagöz durumu Hacivat’a anlatır. Hacivat onların mahallede dolaşan deliler
olduğunu, mahallelinin de bu delilerden rahatsız olduğunu, onları mahallede
bulunan tımarhaneye kapatmak gerektiğini söyler. Perdeye tımarhane kurulur,
Hacivat delileri tımarhane ye yollamaya gider. İlk deli gelip yine saçma sözler
söyleyince Karagöz’de saçmalamaya başlar. Hacivat gelip Karagöz’ü bu halde
görünce onu tımarhaneye bağlar. Daha sonra diğer delileri de yakalayıp
tımarhaneye bağlar. Fakat deliler zincirlerini çözüp kaçarlar. Karagöz
tımarhanede tek başına kalır. Zenneler gelip Karagöz ile alay ederler. Hacivat,
Karagöz’e gelip “sana bir koyun postu versem kıllarını sayar mısın” diye sorar.
Karagöz’ün sayarım cevabı üzerine ona Frenk Doktor’u yollar, Karagöz doktoru
kovar. Hacivat yine gelip pösteki sayar mısın diye sorunca, pösteki sayılır mı
hiç ben deli miyim cevabı üzerine Karagöz’ü tımarhaneden
çıkarır.
B.
C. Ünlem
işareti: Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya
ibarelerin sonuna konur. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra
konur. Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden
hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır.
Karagöz oyununda
ünlem işaretlerinin sıkça kullanılmasının nedeni şaşma, alay, uyarı, hitap,
küçümseme gibi durumların olmasıdır.
Karagöz bir gölge
oyunudur. Bu oyun, deriden kesilen ve tasvir adı verilen birtakım şekillerin (
insan, havya, bitki, eşya vb.) arkadan ışıklandırılmış beyaz bir perde üzerine
yansıtılma esasına dayanan seyirlik bir oyundur.
Ç. Musiki (müzik)
Karagöz’ün en önemli parçasıdır. Tef,nareke, ud gibi müzik aletleriyle çalınan
ve semai, rast, gazel gibi makamlarla söylenen kendine özgü bir müziği vardır.
Tiplerin perdeye gelişlerinde, oyunun sonunda, köçeklerin oynadıkları oyunlar
sırasında müzikten yararlanılır.
D. Karagöz oyunu,
halk kültürünün ortak ürünüdür. Bu oyunlarda işlenen çeşitli konuları kimin
düzenlediği belli değildir. Bu oyunlar tuluata dayalı olduğundan her sanatçı
kendine göre düzenler. Usta çırak ilişkisi içinde yetişen bu sanatçılar(
hayalî) bunları oynatarak günümüze kadar ulaşması sağlamıştır. 19. Yüzyılda
yazıya geçirilmeye başlanmıştır.
E. Karagöz oyununu
oynatan kişiye Hayalî denmektedir. Dolayısıyla Hayalî (Karagözcü) tarafından
gerçekleştirilmektedir.
F. Metinde geçen
Karagöz ve Hacivat’tır.
Karagöz oyununun
en önemli kişileri Karagöz ve Hacivat’tır. Karagöz okumamış halkı;
Hacivat ise aydın ya da yarı aydın kimseleri temsil eder. Oyunda konuya göre
türlü meslek, yöresel ve uluslardan kişiler, kendi şiveleriyle taklit
edilir.
Karagöz oyununun
diğer önemli kişileri şunlardır:
- Çelebi (
genç, züppe bir mirasyedi)
- Altı
Kulaç Beberuhi (
cüce ve aptal)
- Tuzsuz
Deli Bekir (Sarhoş,
zorba)
- Efe
(zorba)
- Matiz (Sarhoş)
- Zenne (kadın)
- Kastamonulu(
oduncu, bekçi)
- Bolulu (Aşçı)
- Kayserili(
Pastırmacı)
- Rumelili (pehlivan,
arabacı)
- Kürt (hamal,
bekçi)
- Arnavut (
Bahçıvan, korucu, bozacı)
- Acem (Zengin
tüccar)
- Ak
Arap (
Dilenci, kahve dövücüsü)
- Zenci
Arap (
Lala, köle)
- Yahudi(
Bezirgân)
- Ermeni (
Kuyumcu)
- Frenk
ve Rum (
Doktor, terzi, tüccar, meyhaneci)
- Laz (
kayıkçı, kalaycı)
- Tiryaki (
Laf ebesi)
Mekan arkadan
ışık verilen bir perdedir. Bu perde içinde konuya uygun olarak ev, dükkan gibi
tasvirler kullanılır. Bu mekan ve kişiler değişmeden günümüze kadar
ulaşmıştır.
Sayfa
193
G. Osmanlı Devleti
uzun yıllar üç kıtada hüküm sürmesi ve farklı etnik unsurlarının bir arada
bulundurması Rum, Ermeni, Arnavut gibi tiplerin Karagöz oyununda yer almasını
sağlamıştır. Bunlar devletin bir unsuru olarak yaptıkları meslek, yöre ve millet
olarak Karagöz oyununda yer almıştır.
Kısaca genel
özellikleri aşağıya sıralanmıştır.
- Karagöz
hareket taklitlerine ve konuşmalara dayalı seyirlik oyundur.
- Figürleri
değişmez.
- Kendine
özgü müziği vardır.
- Usta
çırak geleneği içinde sürdürülür.
- Anlatma,
söyleme, kuklaların perdeye düşürme gibi işlemlerini bir kişi gerçekleştirir. Bu
kişiye hayali denir.
- Dekor
ve kişiler yüzyıllar boyu değişmeden gelmiştir.
- Tipler
Osmanlı Devleti’nde yer alan farklı toplulukları temsil
eder.
2. Geleneksel Türk
tiyatrosunda taklit en önemli yeri tutmaktadır. Çeşitli ağızların, dillerin,
deyişlerin, kusurlu kişilerin, mesleklerin taklitleri yapılırdı. Karagöz
oyunundaki temel güldürü unsuru yanlış anlamalardır. Tekerlemeler ve dil
oyunları bu metinlerdeki işlevi yanlış anlamalarla gülmece unsurunu
sağlamasıdır.
Sayfa
194
3. Geleneksel Türk
tiyatrosu geleneğinden gelir. ( Karagözcülük geleneği de
denilmektedir.)
4.
Yorumlayınız…
5.a. Hazırlıktaki
üçüncü soruya bakınız.
b.
Karagöz
Metni
|
Günümüz Metni
(Komedi)
| |
Benzerlikler
|
Güldürmek
esastır.
Göstermeye bağlı metinlerdir. |
Güldürmek
esastır.
Göstermeye bağlı metinlerdir. |
Farklılıklar
|
Doğaçlamaya
dayanır.
Kostüm ve dekor yoktur. Tek bir kişi tarafından oynatılır. Değişmeyen tipler vardır. Ön hazırlık(provaya) gerek yoktur. |
Yazılı bir metin
vardır.
Kostüm ve dekor vardır. Oyuncu sayısı fazladır. Sürekli değişen tipler vardır. Uzun süren ön hazırlık aşaması vardır. |
0 Yorumlarınız