5.Edebî Metin
HAZIRLIK
Benim yârim, bezden kilim
Dokur Konya’da, Konya’da
Bülbül gibi dertli dilim,
Şakır Konya’da, Konya’da
Mevlana’nın sezmediği,
Mantıkların çözmediği,
Kitapların yazmadığı,
Fikir Konya’da, Konya’da
Bekir Sıtkı ERDOĞAN
“Sultan Hanım kaç yıldan beri bizim evde çalışıyor. Anımsamıyorum; herhâlde on yıldan fazla. Haftada iki gün gelir, karıma ev işlerinde yardım eder. Kısa boylu, hafif tıknaz, kaşları birbirine yakın, saçları ensesinde sımsıkı bağlı, incecik dudaklı, hemen hemen hiç gülmeyen, gülmek zorunda olduğu zaman da hemen utanıp başını önüne eğerek odadan kaçan, onu tanıdığım günden beri hep orta yaşlı bir kadın. Yaşını kendisi de bilmiyor. Geçenlerde, “Herhâlde elli varımdır.” diyordu.
Erhan BENER
1. Yukarıdaki şiir ve paragraf farklı edebî metinlerden alınmış bölümlerdir. Sınıfınızda iki gruba ayrılınız. Gruplarınızla okuduğunuz metinlerin edebî bir metin olup olamayacağını tartışınız. Grupların vardıkları sonuçları tahtaya yazınız.
1. Her ikisi de sanatsal metinden alınmıştır. Her ikisi de sanatsal işlevde kullanılmıştır. Kelimeler yan anlam ve mecazlar bakımından zengindir. Okuyucunun kültürüne ve bilgisine göre değişir. Özneldir. Kurgusaldır.
2. Seyrettiğiniz bir dizinin oyuncusu, bu dizi çekimi bittikten sonra dizideki olayları yaşamaya devam eder mi? Neden?
2. Etmez çünkü dizideki olaylar kurmaca gerçektir. Senaristin dış dünyayı kendi içinde yorumlamasından ortaya çıkar. Günlük hayatta benzeri olaylara rastlasak da illa ki de yaşanması gerekmiyor.
3. Gruplara ayrılınız. Gruplarla sınıfınıza getirdiğiniz destan, masal, hikâye ve roman bölümlerini inceleyiniz. Bu bölümlerin alındığı edebî türlerin hangilerinin birbiriyle tür yönünden etkileşerek oluşturulduğunu tespit ediniz.
3.Destan ve masal gibi türler en eski anlatım türleridir. Sözlü kültürden ortaya çıkmıştır. Olağanüstülük olması ve yaşanabilirliği muhtemel olmayan eserlerken roman ve hikaye günümüze yakın tarihlerde ortaya çıkmış türlerdir ve yaşanabilirliği daha muhtemel eserlerdir.
ÇÖZÜMLEME – İNCELEME
DÖNÜŞ
1. Okuduğunuz metnin varlık nedeni aşağıdakilerden hangisidir? İşaretleyiniz.
| Olayları anlatmak | |
| Durumları anlatmak | |
| Duyguları anlatmak | XXXXXXXXXX |
| Düşünceleri anlatmak | |
| İnsanın kendisini ve dış dünyayla ilgili yaşantılarını anlatmak |
b. Okuduğunuz metinde aşağıdaki özelliklerin hangisi vardır? İşaretleyiniz.
| Öğretici özellik | |
| Sanatsal özellik | x |
c. Estetik zevk vermek, çağrışımda bulunmak ve güzellikleri ortaya çıkarmak için yazılır.
ç. Edebî metinlerin oluşturulma nedenlerini açıklayınız.
c. Metnin oluşturulma nedeni yazarın hissetmiş olduğu duyguları anlatmasıdır.
2. a. Okuduğunuz metindeki olay herhangi bir insanın başından geçebilir mi? Nurhayat Hanım’ın oğlu kimdir? Hakkında bilgi verebilir misiniz? Bu metin kurmaca mıdır, değil midir? Niçin?
a. Bu metinde anlatılanlar bir insanın başından geçebilir. Belki birebir isim isim kişi kişi aynı mümkün değil ama olayların yaşanabilirliği yüksektir. Nurhayat’ın oğlu kimdir bilemeyiz, yazar bu bölümde tasvir kişi ve olaylar KURMACA GERÇEKLİK’ e uygun düşer.
b. Metinden yazıldığı dönemin özellikleri ve o dönemdeki her türlü gerçeklik hakkında hangi bilgileri edindiniz?
b. Metinden yola çıkarak yazıldığı sosyal, ekonomik, kültürel ve teknolojik gelişmeleri hakkında bilgi sahibi olabiliriz.
c. “Dönüş” adlı metin kurmaca mıdır, değil midir? Örneklerle açıklayınız.
c. Kurmacadır. Çünkü metindeki kişinin kafasından geçen duygular ancak ve ancak kurgulanarak ortaya konulabilir.
3. a. Okuduğunuz hikâyede dile getirilen gerçeklik bir kişiye, yalnızca bir olaya veya bir anı anlatmaya mı özgüdür? Niçin?
a. Bir olay veya anı anlatarak insanların bu olay ve anı karşısında duygulanmalarını, estetik zevk duymaları amaçlanmıştır. Bu da sanatsal metinlerin amaçlarındandır.
b. Hikâyede, bir kişinin yaşadıklarından yola çıkarak tikelde tümelin hangi unsurlarla temsil edildiğini örneklerle açıklayınız.
b. Anne ve çocuk üzerine kurulu bir olay olsa yani özeli ilgilendiren bir olay olsa da bu tarz olaylar genelin başından da geçebilmektedir.
4. Hikâyedeki olay sizde ne tür düşünce ve duyguların oluşmasını sağladı? Hikâyedeki olayı televizyon ya da gazetelerden öğrenebilir miydiniz? Niçin? Edebî metin nasıl bir iletişim aracıdır?
4. İnsanın duygulanmasına vesile oluyor. Bunu öğrenebilirdik ama aynı duygu çağrışımını biz de uyandırmayabilirdi. Edebi metin duyguları harekete geçiren bir iletişim aracıdır.
5. a.“Dönüş” hikâyesiyle ilgili istenen bilgileri aşağıya yazınız.
5. Hikâyedeki olay nedir? Nurhayat’ın oğlunun yurt dışından dönmesi
Bu olayı yaşayan kişiler kimlerdir? Nurhayat’ın oğlu, Hacı’nın karısı
Olay ne zaman yaşanmıştır? Net değil,
Olay nerede yaşanmıştır? Nurhayat Hanım evi ve içi
b. Yazdığınız bu bilgileri metindeki hangi paragraflardan öğrendiniz? Bu paragraflar anlam ve dil bilgisi yönlerinden birbirleriyle nasıl bağlanmıştır? Açıklayınız.
b. Metin anlamsal olarak bir bütünlük sağlamakta olup yukarıdaki bilgileri metnin bütününde görebiliyoruz. Metinde bağlaşıklık ve bağdaşıklık kurallarına dikkat edilerek paragraflar oluşturulmuştur.
c. Okuduğunuz hikâyenin yapısı hangi unsurlarla oluşturulmuştur? Metinden örneklerle açıklayınız.
c. Hikayede 4 unsur vardır. Olay örgüsü, yer, zaman ve kişidir.
6. “Dönüş” adlı hikâye hangi iletiyi vermeye çalışmaktadır? Hikâyenin oluşturulma sebebi sizce nedir? Düşüncelerinizi örneklerle açıklayınız.
6. Elimizde kıymetini onları kaybetmeden bilmeliyiz bu metnin iletisidir. Hikaye ise okuyucuda bir duygu uyandırmak amacıyla yazılmıştır.
7. Hikâyede, aşağıda belirtilen dilin işlevlerinden hangisi / hangileri kullanılmıştır? Soruyu dil ve anlatım dersinde öğrendiğiniz bilgilerden hareketle yanıtlayınız.
| a. Duygusal ve anlatımsal işlev | XXXXXXXXXXX |
| b. Alıcıyı harekete geçiren işlev | |
| c. Bağlamsal işlev | XXXXXXXXXXX |
| ç. Dil ötesi işlev | |
| d. Edebî veya şiirsel işlev | XXXXXXXXXX |
8. “Ben buradayken de soğuk vururdu ağaçlara. Bahçeyi ayrık otları kaplar, sarnıcın suyu çekilirdi. Ama şimdi, ne tuhaf… İlkyaz hiç gelmemiş gibi.” cümlelerindeki hangi kelimeler gerçek, hangi kelimeler mecaz anlamda kullanılmıştır?
8. Mecaz anlam: soğuk vurmak, kaplamak, suyu çekilmek, gelmemiş gibi
Gerçek anlam: Yukarıdakilerin dışında olanlar gerçek anlamlıdır.
9. Hikâyeyi yeniden okuyunuz. Bu okuma sonucunda daha önceki okumanızdan farklı olarak hangi bilgileri, izlenimleri edindiğinizi belirtiniz. Bir edebî metin her okunduğunda yeni anlamlar kazanır mı? Nedenleriyle açıklayınız.
9. Sanatsal metinler her okuyuşta yeni anlam kazanır çünkü metni okuyan kişinin zaman içinde kültürü, bilgisi, alakası ve motivasyonu değişeceği için her okuyuşta farklı anlam kazanabilir.
10. “Baktım kedi. Merdivenleri hızla inerek bahçeyi bir uçtan bir uca geçti, taş duvarın üstünden atlayıp kayboldu. Kediyi görünce bacadan tüten dumanı anımsadım.”
Paragrafta koyu yazılmış kelimelerle bir ya da iki cümle kurunuz. Kurduğunuz cümle ya da cümleler ile paragraftaki
cümleler, başka bir metinde kullanılsaydı yine verilen paragrafla aynı anlamda mı kullanılmış olurdu? Tartışınız. Tartışmanız sonucu kararlaştırılan görüşü tahtaya yazınız.
10. Yukarıdaki kelimeler başka bir sözcükte kullanıldığı aynı anlamda kullanılmak zorunda değiller, mecaz, terim, yan veya gerçek anlamında da kullanılabilirler. Bunu belirleyen şey anlatım özelliğidir.
11. “Bir çocuk varmış. Bir gün evine dönmeye karar vermiş. Evine dönerken bir canavarla karşılaşmış.” Şeklinde bir anlatımla bir hikâye başlayabilir miydi? Böyle başlasaydı yazının türü ne olurdu? Okuduğunuz hikâyedeki anlatımın verilen cümledekine benzeyen yönleri var mıdır? Bu hikâye kendinden sonra yazılan metinlerle hangi yönlerden ilişkili olabilir? Açıklayınız.
11. Eğer o şekilde başlasaydı türü masal olurdu. Benzeyen yönleri yok. Her metin tema yönünden birbirine benzese de biçem yani üslup yönünden farklılık arz eder. Herkes gül üzerine şiir yazar ama anlatımları birbirinden farklıdır.
12. Aşağıdaki sanat türleriyle insanın her mekânda ve zamanda anlatma, gösterme ve coşku ile dile getirme, kendini ifade etme tarzlarından uygun olanları birbirleriyle eşleştiriniz.
12. Hazırlık bölümündeki şiir Coşku ile dile getirme
Pandomim sanatçısının oynadığı tiyatro Gösterme
Okuduğunuz hikâye Anlatma
13. Hikâye, evine dönen bir insanın yolda gördüklerinin tasviriyle başlamış. Evinde yapacağı konuşmanın hayaliyle devam etmiş. Kendi iç hesaplaşmalarıyla yaptığı hataların onu yaşadığı güne getirmesiyle sürmüştür. Hikâyenin devamında olanlar hakkında bilgi veriniz. Bu tür metinlerde dış dünyaya ve insana özgü olaylar, duygular ve düşüncelerin verilişinde nasıl bir bütünlüğün olduğunu metinden örneklerle açıklayınız.
13. Evin bahçesine girmesi ve bahçenin betimlemesi ile söylemek istediklerini düşünmesi – kapıyı çalması ve annesinin öldüğünü öğrenmesi… Bu tür metinlerde “dış dünya ve insana özgü her türlü gerçeklikle duygu ve düşünce öğelerinin birleşerek, ayrılmaz bir bütün oluşturduğunu” söyleyebiliriz. “Bir geminin beyazında, trenlerin, uçakların alnında”, “Lambamın ışığına üşüşmeyecek Türkçe sözcükler.”, “Sen yokken ağaçlara soğuk vurdu.” vb.
14. Bu hikâye hangi yıllarda yazılmış olabilir? Bunu hikâyedeki hangi verilere göre belirlediniz?
14. Gemi, uçak, otobüs gibi kavramlar geçtiği için günümüze yakın zamanda yazılmıştır.
ANLAMA YORUMLAMA
1. “Dönüş” adlı metindeki olay, dilin alıcıyı harekete geçiren işleviyle anlatılabilir miydi? Nedenleriyle açıklayınız.
1. Olmazdı. Emir içeren cümlelerle duygusallık ifade edilmez.
2. “Dönüş” metninin iletisi sizce nedir? Her metnin bir iletişim aracı olduğunu söyleyebilir misiniz? Bir hikâye ile gazete haberi aynı türden iletişim araçları mıdır? Niçin?
2. Metnin iletisi kavuşamama, hasrettir. Her metin bir iletişim aracıdır. Hikaye ve gazete aynı türden bir iletişim aracıdır değildir. Çünkü gazete bilgi vermek amacıyla yazılır , hikaye duygulandırmak ve estetik güzelliği ortaya çıkarmak için yazılır. Hikayede kelimeler mecaz ve yan anlam bakımından zengin, diğerinde hepsi gerçek anlamlıdır. Hikaye sanatsal işlevde yazılırken gazete göndergesel işlevde yazılır. Biri kurmacadır, diğeri gerçektir.
3. Hikâyeden yan anlamda kullanılmış kelimeler bulunuz. Edebî metinlerde yan anlamın niçin tercih edildiğini açıklayınız.
3. Alnında, üşüşen Türkçe sözcükler, ağaçlara soğuk vurdu, doymadın mı dünyaya” Edebi metinlerde yan anlamların tercih edilmesinin nedeni edebi bir dil oluşturmak, okurun sezgi ve algısına seslenerek iletiyi sunma, duyguları etkili biçimde harekete geçirme isteğinden olabilir.
4. “Dönüş” adlı metinde işlenen konuda bir tiyatro yazmayı deneyiniz. Yazdığınız tiyatro eserinde hikâyeden ne ölçüde esinlendiğinizi açıklayınız.
4. Yazılabilir.
DEĞERLENDİRME
1. Aşağıdaki şiiri okuyunuz. Şiirle ilgili olarak verilen bilgilerden doğru olanların başına “D” yanlış olanların
başına “Y” yazınız.
YAŞAMAK SEVMEK DEMEKTİR
Sevmeyi öğrendin mi insan kardeşini?
Kurtlarla kuşlarla aran nicedir?
Boş ambar misali tamtakırsa yazılı ömrüm
Yürek dediğin sevmek içindir.
Bu dünyayı sevmeye geldin
Yaşamak sevmek demektir inan
Sevgidir dünyamızın direği
Gayrısı yalan.
Kemal OR
( D ) Şiirin yazılış amacı sevginin yüceliğini anlatmaktır.
( D ) Şiirde anlatılanların gerçeklikle ilişkisi vardır.
( D ) Şiirde bazı kelimeler mecaz anlamda kullanılmıştır.
( Y ) Şiir her okunuşunda size farklı anlamlar vermemektedir.
( D ) Şiirde yazıldığı dönemin sosyal sorunlarıyla ilişkili bilgiler yer almaktadır.
( D ) Şiirde organik birliği sağlayan ögeler mevcuttur.
2. Edebî metnin oluşturulma nedeni nedir?
2. Estetik zevk uyandırmak, çağrışımda bulunmak ve güzelliği ortaya çıkarmak için yazılır.
3. Aşağıdaki iletişim araçlarından hangisi diğerlerinden farklıdır?
A. Dergi B. Roman C. Gazete D. Broşür E. İlan
CEVAP:B
4. Aşağıdaki cümleleri bu konuda öğrendiğiniz bilgilere göre tamamlayınız.
Edebî ESERLER yan ANLAM içerir ve her OKUNDUĞUNDA yeni anlam değerleri KAZANIR.
Edebî metin ANLAMLI dil birlikteliklerinden oluşur.
.jpg "Beyonce Bikinili Fotoğrafını Paylaştı")
4 Yorumlarınız