10. Sınıf Edebiyat Sayfa 141 - 148 Soruları ve Cevapları ( Biryay Yayınları )

Sayfa 141

a.  Şiirin birimlerini belirtiniz.

b.  Birimlerin özelliklerini sıralayınız.

Şiir bent birimiyle kurulmuştur. Her bent iki beytin birleşmesiyle oluşmuştur.

c.  Okuduğunuz şiirin ve birimlerinin temasını aşağıdaki şemaya yazınız.

Şarkının teması: Tabiat ve şak

Kayıkla gezmeye davet, çeşmeleri dolaşmaya davet, herkesten kaçıp birlikte eğlenmek arzusu, havuz kenarında saray çevresinde gezip eğlenmeye davet

•   Şemaya yazdığınız tespitlerden hareketle okuduğunuz şiirin birimlerinin ortak paydasını söyleyiniz.

Şiirin birimlerinde Boğaz’ın güzellikleri ve aşk duygusunun ortak payda olduğunu söyleyebiliriz.

•   Birimlerin teması ve şiirin temasıarasındaki bütünlüğü açıklayınız.

Birimlerle şiirin teması arasında anlam bütünlüğü vardır.

a. Şiirin yapısıyla ilgili özellikleri belirleyiniz. Tespitlerinizi aşağıya yazınız.

Birimlerin adı: bent

Birim sayısı: 4

Uyak örgüsü: aaaa/bbba/ccca…

Ölçü: aruz ölçüsü

Tema: Tabiat ve aşk

b. Yaptığınız inceleme ve bilgi birikiminizden yararlanarak Nedim'in şiirinin, kuralları önceden belirlenmiş olan hangi nazım şekliyle yazıldığını söyleyiniz.

Nedim’in şiiri şarkı nazım şekliyle yazılmıştır.

Sayfa 142

32. Etkinlik

a. Okuduğunuz şiirde kendi anlamıdışında kullanılan kelimelere örnekler belirleyiniz. Tespitlerinizi aşağıya yazınız. Bu kelimelerin şiirdeki anlamlarını da tabloya not ediniz.

Kendi anlamı dışında kullanılan kelimeler:

Bağışlamak( hissettirmek, yaşatmak)

Salınmak( yürümek)

Gazel çekmek( şarkı söylemek)
okumak( söylemek)

Temiz edalı ( saygılı, nazik)

b. Şiirdeki imgeleri ve bunların nasıl kullanıldıklarını aşağıya yazınız.

Servi: Sevgilinin boyu servi ağacı gibi incedir.

Ejderha: Mitolojik bir öge olarak kullanılmıştır. Ejderha tehlikeli bir yaratıktır fakat ağzından hayat suyu akar. Bu suyu içmek için tehlikeyi göze almak gerekir.

Ab-ı hayat: Hayat suyu anlamındadır.

Felek: Zaman, devir anlamında kullanılmıştır.

•     Şair ilk dörtlükte gönlü, kederli bir insana benzeterek teşhis (kişileştirme) sanatı yapmıştır.

•     Üçüncüdörtlükte cennetteki ırmaklardan biri olan "Tesnîm" adı geçmektedir. Şair, bu ismi hangi söz sanatıiçin kullanmıştır? Söyleyiniz. Diğer dörtlüklerdeki söz sanatlarınıda bulup bunların şiirdeki işlevlerini belirtiniz.

1.Bent:

Gönül kavramının kederli oluşu—teşhis

Sevgili servi ağacına benzetilmiş—istiare

Son dize- tekrir

2.Bent:

Çeşme, su, ab- ı hayat— tenasüp

Gülmek, oynamak, muradını almak— tenasüp

3.Bent:

Geh kelimesi tekrir

Şarkı okumak, gazel çekmek—tenasüp

4.Bent:

Nedim, kendisini başka biriymiş gibi düşünür—Tecahül-i Arif

Aşktan çılgına dönmüş—Mübalağa ve teşbih

Ey şuh-  nida

1.   Okuduğunuz şiirden; şairin, gözlem, izlenim, sezgi ve kişisel duyarlılığını belirten bölümleri söyleyiniz. Bunların yaşanmasının mümkün olup olmadığını belirtiniz.

Şiirde İstanbul ve Boğaz’ın güzellikleri Nedim’in gözlem  ve sezgilerine göre yansıtılmıştır.

2.   Şiiri, yan anlamlar yönünden değerlendiriniz.

Şiirde kelimelerin yan anlamlarına yer verilmiştir. Bağışlanmak, salınmak, oynamak, okumak, çekmek

4.   Şiirden Arapça ve Farsça kelimelere örnekler veriniz. Bunların şiirde kullanılma nedenini söyleyiniz.

şiirde kullanılan bazı Arapça ve Farsça kelimeler:

Arapça: safa, bahş, kam, dünya, ma havz, seyr, gazel

Farsça: serv-i revan, nev- peyda, ejderha, abıhayat, hıraman

Divan şiiri geleneğiyle ilgilidir.

5.   Okuduğunuz şiirin hangi geleneğin etkisiyle yazıldığını açıklayınız.

Divan şiiri geleneği

b. Nedim'in edebîve fikrî yönünü şiirine nasıl yansıttığını açıklayınız.

Nedim, dünyanın  somut güzelliklerini şiirlerinin teması olarak seçmiştir. Onun sevgilisi mecazi bir sevgili değil, etiyle kemiğiyle insandır. Bu yüzden şiirindeki doğal güzellikler de hayal ürünü yerler değil, somut mekanlardır.

Sayfa 144

7.Metin Terkibibent

1)Şiirin ahenk özellikleri:

Aliterasyon: z,l, r

Asonans: e, i, a

Kelime tekrarı: “olayın dir”

Uyak:

1.Bent:üz:redif, est:zengin uyak

2.Bent: olayın dir:redif, ad:zengin uyak

Ölçü: Aruz ölçüsü

Söyleyiş özelliği: 1.Bentte kendine güvenen kalenderce bir söyleyiş vardır. Şair, kendisi ve kendisi gibi düşünen gönül insanlarını över. 4.Bentte eleştiren, hicveden bir söyleyiş hakimdir.

35.Etkinlik

a)Şiirde ses ve anlam kaynaşmasıyla oluşan temel birim beyittir. Beyitlerin aynı uyak ve redifler kullanılarak oluşturduğu bütünlük ise benttir.

b) 1.Bent: Övünme

Şirin Teması: İlahi aşk

2.Bendin Teması: Gönülden şikayet

Birimlerin her birinde ilahi aşkın farklı bir yönüne vurgu yapılmıştır.

2)Osmanlı Devleti 16.yüzyılda yükselme dönemini yaşamaktadır.

Sayfa 145

Okuduğunuz şiirin yapısıyla ilgili aşağıdaki sorulara cevap veriniz.

•     Şiirdeki birimlerin sayısını söyleyiniz.

•     Şiirin konusunu belirtiniz.

•     Uyak şemasınıtahtaya çiziniz.

•     Birimleri (bentleri) birbirine bağlayan "vasıta beyitlerin" olup olmadığını söyleyiniz.

•     Ölçüyü belirtiniz.

Yaptığınız araştırma ve yukarıdaki sorulara verdiğiniz cevaplardan hareketle kitabınızdaki şiirin, hangi nazım şekliyle yazıldığını söyleyiniz.

3.      Okuduğunuz şiirde kendi anlamıdışında kullanılan kelimelere örnekler veriniz.

Şiirin Yapı Özellikler:

Şiirin birimleri benttir.

Şiirin konusu tasavvuf ehlinin ilahi aşkıdır.

Şiirin uyak şeması aaba/cada… biçimindedir.

Şiirde sekizinci beyit iki bendi birbirine bağlamıştır.

Şiir aruz ölçüsüyle yazılmıştır.

Şiir terkibibent nazım şekliyle yazılmıştır.

Şiirde kendi anlamı dışında kullanılan bazı kelimeler:

Yan anlamlı kelimeler: sarhoş(aşık kendinden geçmiş)

Bulaşmak( bir işe girişmek)

Kadehin dudağı( kenarı)

Meclis( dünya, insan topluluğu)

Gözetmek( beklemek)

İncitmek( gücendirmek, üzmek)

Ham( olgun olmayan, kaba)

Mecaz anlamlı kelimeler: Harabat(meyhane)

Eteği yaş( günahkar)

Kadeh(aşk)

Göz dikmek( bir şeye sahip olmaya çalışmak)

Şarap(aşk)

4.     a. Şiirdeki imgelerden bazıları aşağıya sıralanmıştır. Bunların şiirde nasıl kullanıldığını açıklayınız.

Şiirdeki İmgeler

şîre-i engûr, câm (kadeh), Harabât, gedâ, hum, mey, meyhâne, mest, gül, sadef, inci

Şîre-i Engûr(üzüm suyu): Şarap anlamında kullanılmıştır.

Câm: Aşk şarabının içildiği kadehtir.

Harabat: Meyhane anlamındadır.

Gedâ: Aşık, her zaman aşkı isteyen bir dilencidir.

Hûm: Şarap küpü aşk şarabının kaynağıdır.

Meyhane: Aşıkların toplandığı yer

Mest: Aşk sarhoşuyla kendisinden geçmiş insan

Gül: gül fidanı

Sadef: İncinin yetiştirdiği kabuktur.

İnci: Divan şiirinde kıymetli varlıkların benzetildiği bir imgedir.

b.  Birinci beyitte "Şîre-i engûr, mest, mest-i Elest" kelimelerinin bir arada kullanılmasının
nedenini açıklayınız. Bu söz sanatının adını söyleyiniz.

Tenasüp sanatı

•Birinci beyitte "üzüm şiresiyle" kastedilen nedir? Açık olarak belirtilmeyen bu kavramla hangi söz sanatının yapıldığını belirtiniz.

Birinci beyitte “üzüm şiresi” sözüyle şarap kastedilmiştir. Bu sanata dolaylama denir.

Şiirdeki diğer söz sanatlarını(mecaz, istiare, telmih, tenasüp vb.) bulunuz. Bunların nasıl yapıldıklarını açıklayınız.

1.Beyit:

Üzüm şiresi—dolaylama

Sarhoş, harabat, mest— tenasüp

2.Beyit:

Eteği yaş olanlar— dolaylama

Kadehin dudağı—kadeh insana benzetilmiş—teşhis

3.Beyit:

Şarap küpünün dibi—açık istiare

Şarap, küp—tenasüp

Şarap- ilahi aşk— açık istiare

4.beyit

Azarlanmak, incitmek, hatrını kırmak— tenasüp

Kadeh kıran ham sofu— kinaye

5.Beyit:

Garaz, kötülük— tenasüp

6.Beyit:

Bey- dilenci— tezat

Ululanmak- aşağıdan almak— tezat

7.Beyit:

Köşe(kadeh) sözüyle kadehin içindeki şarap kastedilir(mecazımürsel)

Gürültü-patırtı—tenasüp

Meyhane- sarhoş— tenasüp

Vasıta Beyti:

Can alemi( Bezm-i elest) Dolaylama ve telmih

c.  Şiirin dördüncü bendinde "Ferhat ve Necef" adının kullanılmasının nedenini söyleyiniz. Bu ismin şiirdeki işlevini açıklayınız.

Telmih sanatı yapılmıştır.

ç. Şiirdeki söz sanatları ve imgelerin işlevini belirtiniz.

Şiirdeki söz sanatları ve imgeler anlamın etkileyici olmasına yardımcı olmuştur.

5.     Okuduğunuz şiirde şairin gözlem, izlenim, sezgi ve kişisel duyarlılığını yansıtan ifadeleri belirleyiniz. Bunun şiirdeki önemini söyleyiniz.

Şair, Allah’a kulluk ve aşk duygusunu çeşitli benzetme ve imgeler yoluyla ifade edilir.

7.     Okuduğunuz terkibibentten Arapça ve Farsça kelimelere örnekler veriniz. Bu kelimelerin şiirde kullanılma nedenini tartışınız. Ulaştığınız sonucu belirtiniz.

Arapça Kelimeler: ehl-i harabat, mest-i elest, mail, bus, leb, cam, kef, sadr, bezm, cihan, hum, mey, azar, hatır, zahid

Farsça Kelimeler: şire, engur, ter-damen, alude, lik, dest, bade-perest, şiken, peymane-şikest

8.     Okuduğunuz şiirin hangi gelenekle yazıldığını söyleyiniz.

Şiir, divan şiiri geleneğine göre yazılmıştır.

Sayfa 146

a.Yukarıdaki açıklamalardan ve okuduğunuz şiirden hareketle divan şiirinde evrensel ve insana özgü temaların soyut olanla nasıl ifade edildiğini belirtiniz.

Divan şiirinde insana ve evrene  dair temalar imge ve sanatlar yoluyla soyut hale getirilir. Hayal gücünün etkisi çok önemlidir. Kelimelerin derin anlamları vardır.

b. Okuduğunuz şiirler ve aşağıdaki şemadan yararlanarak divan şiirinde temaların ve imgelerin nasıl geliştirildîğînî açıklayınız.

Dini ve din dışı olmak üzere ikiye ayrılır. Her iki temanın ortak duygusu aşk ve sevgidir

Sayfa 147

Şeyhülislam Yahya'nın şiirini Destan Dönemi şiiri olan yukarıdaki koşukla "tema, ahenk ögeleri, ölçü, gelenek vb."yönünden karşılaştırınız. Benzerlik ve farklılıkları sıralayınız.

	Şeyhülislam Yahya’nın Şiiri	Destan Dönemine Ait Şiir
Tema	Gönül	Gece
Ahenk ögeleri	Olmadın gönül:redif Ad:zengin uyak	Ürsedim(ursadım):redif Ç:yarım uyak
Ölçü	Aruz ölçüsü	Hece ölçüsü
Gelenek	Divan şiiri geleneği	Destan dönemi geleneği

1.      Kitabınızdaki divan şiiri örneklerinden hareketle XIV. yüzyıldan XIX. yüzyılın ortalarına kadar yazılan şiirlerin oluşmasını sağlayan zihniyet hakkında bilgi veriniz.

14.yüzyılda başlayan divan şiiri 19.yüzyıla kadar varlığını sürdürmüştür. Divan şiirinde bireysel duyarlılık söz konusudur. Bu edebiyatın “yüksek zümre edebiyatı” olarak adlandırılmasında divan şairlerinin eğitimli, tahsilli olmasının da rolü vardır.

1.   Aşağıdaki cümlelerde boşbırakılan yerlere uygun sözcükleri yazınız.

Divan şiirindeki ses ve söyleyişte...........şiir dilinin................ yapısı, gücü etkilidir.

Divan şiirinde.......aruz.......... ölçüsü kullanılmıştır.

Divan şiiri, söz sanatları ve.......... imgelerle.......... örülmüştür.

Divan şiirinde beyitler (birimler)..........ortak......... bir tema etrafında birleşir.

Rubai ve tuyuğ........bentlerle.......... kurulan nazım biçimleridir.

Kasidelerde bulunan taç beytin gazellerdeki karşılığı........beytül gazel............. beyittir.

Bir...........şarkıda......... genellikle 5-10 bent bulunur.

2.   •  Nazım birimi beyittir.
•Aruz ölçüsüyle söylenir.

Konusu aşk, ayrılık, kadın, şarap ve özlemdir. Beyit sayısı 5-15 arasında değişir. Ilk beytine "matla", son beytine "makta" denir. Uyak düzeni aa, ba, ca ... dır.

Özellikleri belirtilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A. Kaside            B. Mesnevi              C. Tuyuğ              D. Redif             E. Gazel

3.   İran edebiyatından geçmiştir. Dört dizeden oluşur. Aruz ölçüsünün kendine özgü kalıplarıyla
yazılır. Az sözle çok şey söylenerek sağlanan anlam yoğunluğu, başta gelen özelliğidir. Genellikle
felsefeyle ilgili düşünsel temalar işlenir.

Sözüedilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A. Gazel              B. Müstezat             C. Murabba          D. Rubai            E. Kaside

(ÖYS - 1992)

4.   Aşağıdaki cümlelerin başına yargılardoğru ise "D", yanlışise "Y" yazınız.

(..D.)  Kasidelerde şairin kendini övdüğü bölüm "fahriye"dir.

(.D..)  Beyitleri arasında konu birliği olan gazellere "yek-ahenk" gazel denir.

(.D..)  "Fuzulî, Bakî, Nailî, Neşati" ünlügazel şairleridir.

(..Y .)  Terkibi bentlerde sadece aşk konusu işlenir.

Sayfa 148

(.D..)  Şarkılar, bestelenmek üzere yazılan divan şiirleridir.

(.Y..)  Divan edebiyatında şairler sadece şiirsel değerleri ön planda tutarak şiir yazmışlardır.

(.Y..)  Divan şiirinde kalıplaşmışortak kavramlar kullanılmamıştır.

(.D..)  Terkibibentler, konularına göre "mersiye ve hicviye" diye adlandırılır.

(.D..)  Murabbalar "aaaa, bbba, ccca..." biçiminde uyaklanır.

5.  •   Tek dörtlükten oluşur.

•    "aaba" biçiminde uyaklanır.

•    "Din, tasavvuf, aşk ve güzellik" konularını işler.

•    Aruzun özel kalıplarıyla yazılır.

Özellikleri belirtilen nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A. Rubai             B. Tuyuğ                 C. Gazel               D. Murabba       E.   Terkibibent

6.  Aşağıdaki nazım şekillerinin hangi nazım birimiyle ilişkili olduğunu eşleştirerek belirtiniz.

Beyit: gazel

Dörtlük: murabba, rubai, şarkı

Bent: terkibibent, terciibent

7.   Nedim ile Fuzulî'yi karşılaştıran aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A.Nedim, şiirinde günlük yaşamı yansıtmış, Fuzulî ise bundan kacınmıştır.

B.  İkisi de kasideden çok gazelde başarılı olmuşlardır.

C.  Fuzulî tasavvuftan etkilenmiş, Nedim ise tasavvufla hic ilgilenmemiştir.

D.  İkisinde de dil cağdaşlarına göre daha sadedir.

E.  İkisinin de "divan'larından başka "mesnevi"leri de vardır.

(ÖYS - 1984)

8.   Divan şiiriyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A. Yabancı sözcüklerle ve kurallarla yüklü bir dil kullanılmıştır.

B.ÖIçü olarak aruz kullanılmıştır.

C.  Kavramlar, ortaklaşa kullanılan kalıplaşmış sözlerle anlatılmıştır.

D.  Konular genellikle gerçek yaşamdan alınmıştır.

E.  Şiirler "divan" adıverilen kitaplarda toplanmıştır.

(ÖYS - 1997)

 KYNK: testonline.blogcu.com