10. Sınıf Zambak Yayınladı Mizahi Anlatım-Ünlem Soruları ve Cevapları

2. Mizahi Anlatım-Ünlem
Metin İnceleme
1. Okuduğunuz mizahi anlatımla oluşturulmuş metinlerin ortak özelliklerini yazınız.
CEVAP:
Mizahi anlatımla oluşturulmuş metinlerin ortak özellikleri:
• Mizahi anlatımla oluşturulmuş metinler, okuyucuda uyandırılmak istenen etkiye göre düzenlenir.
• Amaç okuyucuyu düşündürmek ve eğlendirmektir.
• Bu metinlerde ses, taklit, hareket ve konuşma önemlidir.
• Mizahi unsurları oluşturmada karşılaştırmalar, durumlar, hareketler, kelime ve kelime gruplarından yararlanılabilir.
• Mizahi unsurlarda gerçekten sapma vardır.
• Mizahi anlatımlarda dil, bir olayı anlatmak için “sanatsal işlev”de kullanılır.
• Roman, hikâye, tiyatro, masal, fabl, şiir ve deneme gibi türlerde kullanılır.

Anlama ve Yorumlama
2.etkinlik
Mizahi anlatımın bu türlerini yukarıdaki kutucuklardan seçerek ilgili boşluklara yazınız.
CEVAP:
 Fıkra: Bir olayı veya durumu nükteli ve ders vermeyi amaçlayıcı bir biçimde anlatan söz¬lü veya yazılı kısa anlatımlardır. Olay ve durumların gülünç bir üslupla anlatıldığı ve birkaç cümleden olu¬şan bu metinlerde, çarpıcı anlatım veya nükte son cümlede yer alır. Bu metinlerde önemli olan, olay değil nüktedir. Günümüzde Nasreddin Hoca, İncili Çavuş ve Temel’e isnat edilen örnekleri çoktur.
 Karikatür: İnsan veya toplumla ilgili her türlü olayı konu alarak abartılı bir biçimde belirten, bazen eleştiren bazen de hem düşündüren hem güldüren çizimlerdir. Bu anlatım türünün olabilmesi için nüktenin yahut mizahın çizgiyle anlatılması gerekir.
 İroni: Saçmalık ve karşıtlıklardan kurulu ince alaylı anlatım özelliğidir. Çok ciddi ve ağır¬başlı görünen bir anlatımın, kelime oyunları ve sembollerle iğneleyici, alaya alıcı bir üsluba dönüşmesi de denmektedir. Bu metinlerde ciddi anlatımın arasına saçma sapan ifadeler, mantıksız ve zıt anlatım¬lar yerleştirilir, ilk bakışta samimi bir anlatım gibi görünen ifadelerden hemen sonra konuyu alaycı bir eda ile anlatan benzetme ve diğer söz sanatlarıyla kurulu ifadeler yer alır.
 Parodi: Edebi bir eserin abartılı ve gülünç bir anlatıma dönüştürülmüş taklididir. Çevre¬de olup bitenlere karşı alaylı bir anlatım ve eleştirel bakış içerir.

5. etkinlik
Mizahi anlatımla ilgili aşağıdaki kavram haritasında bulunan terimlerin sözlük anlamlarını yazınız.
CEVAP:
Humor: Güldürücü metinlere Batı edebiyatında verilen ad.
Kara Mizah: Yalnız güldürmeyi değil, daha çok düşündürmeyi amaçlayan mizah.
İroni: Saçmalık ve karşıtlıklardan kurulu ince alaylı anlatım özelliği.
Parodi: Edebi bir eserin abartılı ve gülünç bir anlatıma dönüştürülmüş taklidi.
Alay: Ses tonu, söz, davranış gibi yollarla biriyle, bir şeyle eğlenme, onu küçümseme.
Karikatür: İnsan veya toplumla ilgili her türlü olayı konu alarak abartılı bir biçimde belirten, bazen eleştiren bazen de hem düşündüren hem güldüren çizimler.
6. etkinlik
Yaptığınız araştırma ve incelediğiniz metinlerinden hareketle alay, hiciv ve kara mizahın benzer ve farklı yönlerini sıralayınız.
CEVAP:
Alay, Hiciv, Kara Mizah
Benzer yönler: Üçünde de mizahi anlatım öğeleri vardır.
Farklı yönler: Alayda daha çok küçümseme, hicivde eleştirme, kara mizahta ise güldürmekten çok düşündürme amacı ön plandadır.

8. etkinlik
Aşağıdaki kelime ve kelime öbeklerinin anlamlarını yazınız.
CEVAP:
Komik : Gülünç
Komik durum : Gülünç durum
Komik kişi : Gülünç kişi
Komik jest : Gülünç davranış

12. etkinlik
Ünlemler; korku, sevinç, heyecan, coşku, acı, üzüntü, ürperme, tiksinme vb. duyguları belirten kelimelerdir.
a. Buna göre aşağıdaki ünlemlerin hangi anlamlarda kullanılabileceğini karsılarına yazınız.
CEVAP:
 Eyvah! : acınma, korku
 Oh! : sevinç, beğenme, hayranlık, rahatlama
 Tüh! : pişmanlık, üzüntü, hayıflanma
 Of! : sıkıntı, bezginlik, acı

b. Bu ünlemlerin kullanıldığı birer cümle oluşturunuz.
CEVAP:
Eyvah, gitti güzelim börekler!
Eyvah, hırsızlar bu tarafa doğru geliyorlar!
Oh, ne güzel! Kardeşim artık sık sık hastalanmayacak.
Oh, ne âlâ kimsecikler yok!
Tüh, yazıklar olsun sizin gibi adamlara!
Tüh, keşke öyle söylemeseydim!
Of, kolum çok acıdı!
Of, bıktım artık bu işlerden!

c. Yazdığınız cümlelerden hareketle ünlemlerin, cümlenin yapısına öğe olarak girip girmediğini tartışınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.
CEVAP:
Ünlemler; cümlenin yapısına herhangi bir öğe olarak girmez, CDU (cümle dışı unsur) olarak değerlendirilir.

13. etkinlik
Aşağıdaki ünlemlerle “şaşma” anlamını içeren birer cümle yazınız.
CEVAP:
 E! : E, sonra ne oldu?
 Ya! : Ya, demek öyle dedi!
14. etkinlik
Aşağıdaki boşluklara uygun “ünlemler” yazınız.
CEVAP:
A, sıktın artık yeter! Ee, nasılsın bakalım? Ah, neydi o günler!
Hey, kimse yok mu? Bravo, delikanlıya! Yeter be, bıktım artık!
Yoo, bak buna dayanamam! Vay, iki gözüm neredesin?

15. etkinlik
“Adamın âhı gitmiş vâhı kalmış.” cümlesindeki gibi ünlemler çekim ekim aldıklarında isimleşir.
Siz de bir “ünlem”e isim çekim eki getirerek bu sözcüğü cümlede kullanınız.
CEVAP:
Eyvahlar olsun sizin gibi insanlara!

15. etkinlik
Yukarıda karışık olarak verilen kelimeleri gruplandırarak aşağıdaki tabloya yazınız.
CEVAP:
Asıl ünlemler: Ünlem olmadıkları hâlde ünlem görevi yapan onay kelimeleri: Ünlem olmadıkları hâlde ünlem görevi yapan hitap kelimeleri:
A, e, ah, vah, ey, hey, hişt, oh Hayır, evet, pekiyi, yok, olmaz, asla Kardeş, beyler, hemşerim

Ölçme ve Değerlendirme
A. Mizahi anlatım ile İlgili aşağıdaki bilgi ve yargıları doğru – yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz.
(D) Mizahi anlatımla hazırlanan metin parçaları okuyucuda uyandırılmak istenen etkiye göre düzen¬lenir ve anlatılır.
(Y) Mizahi anlatımın en önemli amacı bilimsel nitelikli konularda okuyucuyu yönlendirmektir.
(D) Araştırmacılara göre mizahi anlatım biçimlerinin çoğu dinleyici ya da okuyucu zihninde kav¬ramsal bir zenginlik ve değişim meydana getirir.
(D) Birçok mizahi üründen alınan haz iki zihinsel aşamaya bağlıdır:
a. Esprideki ‘sürpriz’ unsuruna duyarlı olmamız,
b. Beklenmedik olanı fark ettiğimizde de otomatik olarak bir anlam arayışına girmemiz.
(Y) Mizahi anlatım yalnızca eğitici ve öğretici metinlerde kullanılır.
(Y) Mizah, aslında bütün insanların ihtiyacı olan bir şey değildir; mizah, yalnızca bir fantezi ve bir lükstür.
(D) Güldüren metin veya metin parçalarında gülmeye sebep olan karşılaştırmalar, durumlar, hare¬ketler, kelime ve kelime grupları muhakkak vardır.
(D) Bu yazılarda ses efektleri, hareket, konuşma ve görünüş taklitleri önemli bir yer tutmaktadır.
(D) Bir fıkranın sonundaki can alıcı cümle, kısa bir süre için bize anlamsız gelir çünkü daha önce anlatılmış olanlarla bir zıtlık oluşturur. Şaşırırız. Ama hemen sonra bakış açımızı değiştirir ve bu cümlenin aslında anlam taşıdığını, üstelik son derece de mantıklı olduğunu fark ederiz. Bu sü¬reç, birçok zihinsel etkinliğin eş güdümlü olarak işlemesine bağlıdır.
(D) Bizi güldüren çoğu şeyde, ortak iki unsur vardır:
a. Sonucun -örneğin; bir fıkradaki can alıcı son cümlenin- beklenmedik sunuluşu.
b. Aynı zamanda da bütünle uyum içinde oluşu.
(Y) Güldürücü metinlerde abartıdan yararlanılmaz; çünkü bu metinlerde önemli olan okuyucunun güvenini kazanmaktır.
(Y) Kelimelerin mecaz ve yan anlamları kullanılmaz; ilk anlamları ile esprinin yakalanmasına çalışı¬lır.

B. Aşağıdaki tabloya mizahi anlatımın çağrıştırdığı kelimeleri yazınız.
Mizahi anlatımla ilgili kavramlar
Alay Parodi Kara mizah İroni Karikatür Humor Fıkra

C. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.

1.”Mizahi anlatımda, daha önce depoladığımız bil¬gilerden yani bellekten yararlanmaktayız. Önce mizahi unsurun bulunup çıkarılmasında rol alan, mantıksal ve çözümleyici sol beyin yarım küre¬sinden: daha sonra da mizahi unsurları bütün içine oturtan, yani espriyi ‘yakalayan-, değerlen¬dirici sağ yarım küreden yararlanıra.”
Bu parçada mizahi anlatımla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?
A) Önceden öğrenip hafızamızda sakladığı¬mız bilgilerden yararlanıldığına
B) Mizahın ortaya çıkarılması için beynin ön¬ce sol yarım küresinden yararlanıldığına
C) Beynin sağ yarım küresinin, mizahi unsur¬ları hafızaya yerleştirmede kullanıldığına
D) Sağ yarım kürenin, espriyi yakalama ve değerlendirme gücüne sahip olduğuna
E) Sol yarım kürenin, mantığa uymayan hiç¬bir unsuru kabul etmediğine

2. “İçerdiği ‘mantık’la mizah, soyut düşünmenin bir biçimidir aslında. Örneğin anne babasını ‘iğnelemeye’ başlayan bir çocuğun benze¬şimler, kinaye, ince alay gibi soyut düşünme unsurlarından da yararlanmaya başladığını söyleyebiliriz. Mizah anlayışı gelişmiş ailelerde paralel olarak soyut düşünme de gelişmiş de¬mektir.”
Bu parçadan mizahla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz?
A) Mizah, soyut düşünmenin bir şeklidir.
B) Çocuklar, anne ve babalarını iğnelemeli ki soyut düşündüğü anlaşılabilsin.
C) İğneleme yapan çocuklar, kinaye ve ince alay unsurlarından yararlanır.
D) Benzeşimler, ince alay ve kinayeli söyleyiş¬ler soyut düşünce unsurlarındandır.
E) Soyut düşüncenin geliştiği ailelerde mizah da gelişir.

3. Aşağıdaki metin türlerinden hangisinde mizahi anlatımdan yararlanılır?
A) Bilimsel yazı B) Tarihî yazı
C) Sohbet D) Makale E) Şiir

4. Aşağıdakilerden hangisi mizahi anlatımda kullanılan bir terim değildir?
A) İroni B) Mantık C) Karikatür D) Parodi E) Kara mizah

5. Aşağıdaki dizelerin hangisinde bir şeyin beğenildiğini, sevildiğini heyecanla göstermek için kullanılmış bir ünlem vardır?
A) Yeminsiz oynamazlar ki ah çocuklar ah!
B) Ey şehit oğlu şehit, isteme benden makber!
C) Aferin, doğrusu, cevherli çocuklar, belli!
D) Ey benim aşkında bülbül gibi nalân oldu¬ğum!
E) Ah, daha âlem bir beşik, insaniyet bir ço¬cuktur!

6. Aşağıdaki dizelerin hangisinde ünlem kul¬lanılmamıştır?
A) Taş taş değil bağrındır taş senin
Nereni nasıl yaksın söyle bu ateş senin
B) Bir katılıktır dinamit söker mi yürekleri
Başın bir kez bu kalbe çarpmasın ey taş senin
C) Kazmayı kayalara değil kalplere vur ey
Ferhat niçindir kırdığın bunca taş senin
D) Sen de mi taşla bir oldun ey sevgili
İşitmez oldun beni kalbin taştan taş senin
E) Nereye koysam seni söyle ey yüreğim
Bir gün beni ele verir bu güçlü atış senin