2.1. Anlam İlişkilerine Göre Kelimeler
HAZIRLIK
1.. Yazılışları ve söylenişleri aynı anlamları farklı kelimeler
Yüz- yüz- Yüzüme ışık vuruyor/ yarın yüzmeye gideceğim.
Gül-gül- Gülün rengi kırmızı olunca güzel/ gülmekten karnım ağrıdı.
Yaz- yaz- Bu yaz Erzurum’a gideceğim/ bu yazı beni hiç tatmin etmedi/ yazmaktan kolum kırıldı.
Bu tür sözcüklerin anlamını kullanıldığı yere göre analrız.
2. Eş anlamlı kelimelerin aynı dilden mi farklı dillerden mi geldiğini sözlüklerden araştırınız.
Eş anlamlı sözcükler daha çok farklı dillerden dilimize girmiş sözcüklerde karşımıza çıkar.
Muallim- öğretmen,
Talebe- öğrenci
Mektep- okul
3.Kişilerin aynı durumu anlatmak için farklı kelimeleri kullanması dilin canlı bir varlık olduğunu gösterir, Sürekli kendini yeniler değiştirir, yerine ve duruma göre değişir.
4. daha çok somut anlamlı kelimelerden faydalarınınız. Çünkü bunlar anlatmak istediğimiz şeyi daha iyi tarif etmede yardımcı olur.
İ N C E L E M E
1. Gemiciler” şiirinde geçen “yiğit, kalp” kelimelerinin yerlerine “kahraman, yürek”
kelimelerini yazmamız cümlenin anlamında değişmeye neden olur. Çünkü her eş anlamlı sözcük diğerinin yerine kullanılmaz. Özellikle mecaz ifade eden durumlarda o sözcüğün yerine eş anlamlısı kullanılamaz.
2.“göz: göz çukurunda bulunan, iri bir bilye büyüklüğünde, görmeyi sağlayan küremsi bir organdır. Yan anlam: içine girilen, öteberi konulan, bölümleri olan bir şeyin her bölmesi, çekme; (kimi deyimlerde) görme ve bakma
Gök: İçinde gök cisimlerinin hareket ettiği sonsuz boşluk, uzay, sema, asuman, feza. Yeryüzü üzerine mavi bir kubbe gibi kapanan boşluk, sema
3.“sor- Sorma işi.
çal- Hırsızlık,
4.tatlı”, “var” kelimelerinin zıt anlamlıları: tatlı- acı; var- yok
5. “sevmiyoruz” kelimesinin zıt anlamlısı “seviyoruz kelimesi değildir. Olumsuzluk zıt anlam olmaz. Sevmek kelimesinin zıt anlamı nefret etmek olabilir.
Etkinlik 1:
*Hayır bu sözcüklerde bir anlam değişmesi olmamıştır.
* Eş Anlamlı Kelimeler: Yazılış ve okunuş bakımından farklı fakat anlamca aynı olan kelimelerdir. Bu tür kelimeler birbirlerinin yerini tutabilir. Anlamdaş kelimelerin birisi genelde yabancı kökenlidir.
* yiğit, kahraman, çal, kara,
Yiğitler geçiyor bu şehirden. Kahramanlar geçiyor bu şehirden.( yakın anlamlı)
Evdeki bütün eşyaları çalmışlar. Evdeki bütün eşyaları aşırmışlar.
Elbisede kara bir leke var. Siyah bir araba almış.
2.Etkinlik
Barbara Petrovna uyanıp dinlendi. Düş görmediğini anlayıncasiması bembeyaz oldu, iri
siyah gözleri daha da irileşip dehşetle parladı. Korkuyla simasınıörttü, dirseğinin üstünde
doğruldu ve kocasını uyandırdı. Kocası hafifçe horlayarak kıvrıldı.
Metnin anlamında yüz sözcüğünün kullanımımda bir değişiklik oluyor. Her eş anlamlı sözcük diğerinin yerine kullanılmaz.
3. Etkinlik
◆ Dualarımda Tanrı’dan hep güzel bir hayat sürmeyi diledim.
◆ Osman ile Selçuk, maçtan sonra birbirlerine küsmüşler.
◆ Ali, Arife’ye küsmüştü ama her gün onunla selamlaşıyordu.
◆ Çocuğu tepesinde döndürüp duruyordu.
◆ Bahçıvan akan suyun yönünü döndürdü.
◆ İzlediği maçtan sonra ağzını bıçak açmıyordu.
◆ İzlediği manzara, bir doğa harikasıydı.
Hayır tam olarak karşılamaz. Her sözcük kullanıldığı yere göre bir anlam kazanır.
Evet yakın anlam tanımı doğrudur. Bu sözcükler zamanla anlamları yakınlaşmış olan sözcüklerdir.
4.Etkinlik:
◆ Aldığı notu duyunca Aslının yüzü asıldı.
◆ Seni görünce suratımda de güller açıyor.
◆ İlk bize gelmekle evimizi şereflendirdiniz.
◆ İlknurların eskiden oturdukları hane, tam otobüs durağının karşısındaydı.
◆ Dedem okula gitmeyince ticarete başlamış.
◆ Öğretmenler mektepte toplandı
5. Etkinlik
◆ Ne Funda ne de Zeliha geldi.
◆ Funda da Zeliha da gelmedi.
◆ Hiçbir şey yemememe rağmen bu saate kadar acıkmadım.
◆ Hiçbir şey yemememe rağmen bu saate kadar acıkmış değilim.
◆ Arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim.
◆ İnsanlar, arkadaşları gibi bilinirler.
Bir düşünce farklı ifadelerle de anlatılabilir. Sözcükler bir araya gelerek yeni anlamlar oluşturabilir. Bu Türkçenin anlam yönünden zenginliğini gösterir.
****bir düşünceyi her zaman aynı ifadelerle ortay koymak ifadeyi monotonlaştırır. Farklı iadelerle aynı şeyleri ifade etmek metne zenginlik kazandırır.
**** cümledeki eş anlamlılık kelimede eş anlamlılık aynı şey değildir. Cümle birden fazla sözcükten oluşmaktadır. Genel bir yapı oluşturur. Sözcük ise tektir ve birebir anlam eşleşmesi vardır.
****Cümleler anlatıma zenginlik kazandırmak ifadeyi güzelleştirmek için eş anlamda kullanılır.
**** Evde baştan ayağa iyi bir temizlik yaptım.
Evi iğneden ipliğe sildim süpürdüm
6.ETKİNLİK:
**** şair şiirde zıtlıkları kullanarak söze etki katmıştır. Şiirin daha etkili ve daha sanatlı bir anlatımla ifadesini sağlamıştır.
**** zıt sözcükler bir arada kullanılarak tezat sanatı yapılmıştır. Bu sözcükler anlamı kuvvetlendirmiştir.
Aşağıdaki cümlelerde koyu yazılmış kelimeleri anlamları bakımından karşılaştırınız.
◆ Çocuklar okula giderken babaları eve geliyordu.
◆ Kayak merkezine teleferikle çıkıp kayarak ineceğiz.
◆ “Ağlarım yâdıma geldikçe gülüştüklerimiz.”
◆ Soğuk günlerde sıcak çay iyi gelir.
◆ Bayramlarda küçükler büyüklerin ellerini öperler.
Bu sözcükler zıt anlamlı sözcüklerdir. Anlamca birebirinin karşıtı olan kelimelere zıt anlamlı kelimeler diyebiliriz.
***Şiirlerde geçen zıt anlamlı kelimler: Evvel -sonra al- ver, zarar – kar,
7. Etkinlik
◆ Bu gün okula gel, yarın gelme.
◆ Arkada kalanlar koşsun, önde gidenler koşmasın.
◆ İlk sınavdan aldığım not iyi değildi.
◆ Sana verdiğim kitap bu değil.
*** -ma eki ve değil sözcüğü olumsuzluk anlamı katmıştır.
*** Olumsuzluk zıt anlam değildir. Bir şeyin olumsuzu farklıdır zıddı farklıdır.
◆ Balkonsuz evde yaşamak istemiyorum, büyük balkonlu bir ev alacağım.
◆ Çantalı adam, çantasız kadından daha hızlı yürüyor.
“-l›/-li” ve “-s›z/-siz ekleri eklendiği sözcüğe olumsuzluk anlamı katar.
8. Etkinlik
◆ İstemek-dilemek
◆ Usanmak-sıkılmak
◆ Beklemek-durmak
◆ Küsmek-gücenmek
Yukarıda ikili gruplar hâlinde verilen kelimeleri cümle içinde kullanarak aşağıda boş bırakılan
yere yazınız.
*** Allahtan bir isteğim var, beni insan eyleye.
*** Bu hayat böyle gitmez usandım artık.
*** Daha ne kadar burada bekleyeceksin.
*** Bu yaptıklarından sonra ona küstüm.
*** Allahtan bir dileğim var, beni insan eyleye.
*** Bu hayat böyle gitmez sıkıldım artık.
*** Daha ne kadar burada duracaksın.
*** Bu yaptıklarından sonra ona gücendim.
9. Etkinlik: yüz kelimesi insan yüzü ile şekil ve işlev yönünden benzerliği var. Yüz bir şeyin dış tarafı ve yan tarafı ve mecaz anlamda kullanılmış. Mecaz anlamın gerçek anlam ile hiçbir ilişkisi yok.
*** Bu domateslere kaç kağıt istiyorsun cümlesindeki kağıt sözcüğünün gerçek anlamla bir ilgisi yoktur. Burada para
◆ Herkesin alacağını vereceğini bilmesi için kâğıtları imzalayıp dosyasına koyması gerekir. Değerli evrak anlamında kullanılmış.
***Bir kelimenin zamanla yeni anlamlar kazanmasına çok anlamlılık diyebiliriz.
Sözcükler zamanla gerçek anlamlarından yola çıkarak yeni anlamlar kazanır buna çok anlamlılık denir.
*** gemiciler şiirinde çok anlamlı kelimeler: yıldız, yelken, yol , kanat, çal-,
10. ETKİNLİK
◆ Ali’nin babası beslemek için yüz koyun almış. –sayı –––––––––––––––––––––––––––
◆ Çocuklara yüzlerini yıkamadan sofraya oturmamalarını söyle. –sima –––––––––––––
◆ Yaz gelmeden yaylaya çıkmamız gerekiyor. –mevsim–––––––––––––––––––––––––––
◆ Yazdığı iş mektubunu okumamı istedi. –––yazmak fiili–––––––––––––––––––––––––
◆ Aç kalınca kuru ekmeği bile yersin. –– acıkmak tok sözcüğünün karşıtı–––––––––––––
◆ Torbanın ağzını iyice aç ki domatesleri içine doldurayım. –––aç- fiili–––––––––––––––
*** Bu sözcüklerin yazılışı aynı anlamı farklıdır.
*** Yazılışları aynı anlamları farklı olan kelimelere eş sesli kelimeler denir.
Yol ağzında iki saat bekledim. / Sinirden saçını başını yoldu.
Kazın ayağını niye bağladın. / Hazine burada burayı iyi kaz.
***“Bir gül dedi bülbül güle, gül gülmedi gitti.
Bülbül güle, gül bülbüle yâr olmadı gitti.” Bu tür ifadeler şiire güzellik katmıştır.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
1. Çok anlamlı ve eş sesli kelimeler arasındaki farkı açıklayınız.
Çok anlamlılık sözcüğün farklı anlamlarının olmasıdır. Eş seslilik ise yazılışın aynı anlamların farklı olmasıdır.
2. Eş sesli sözcükler aynı kökten gelmezler.
3. Eş anlamlı sözcüklerin başka dillerden girmesi dilin etkileşimini ve zenginliğini gösterir.
4. Bütün eş anlamlı kelimler birebirinin yerine kullanılmaz.
Kafam ağrıyor demeyiz başım ağrıyor deriz.
5. Eş anlamlı, eş sesli, çok anlamlı, zıt anlamlı kelimler ifadeye zenginlik kazandırır.
6. Yazılışları aynı anlamları farklı olan kelimelere eş sesli kelimler denir.
Kelimelerin farklı anlamlarda kullanılmasından çok anlamlılık oluşur
7. Y
D
Y
D
8. B) Ayakkabılarım ayağımı sıktı
9. A) Güçlü-Güçsüz
10. E) Erken
11. D) Deprem-Zelzele
,
0 Yorumlarınız