9. Sınıf Dil ve Anlatım Sayfa 78 - 85 Soruları ve Cevapları ( Ekoyay Yayınları )

bu yazının tamamı http://yeniedebiyat.blogspot.com sitesinden alınmıştır.

HAZIRLIK

■ Kelimelerdeki anlam değişmelerinin sebeplerini araştırınız.

Anlam bilimci G. Stern, kelimelerdeki anlam değişmelerini sebeplerine ve

görevlerine göre şöyle sınıflandırır:

a) Dil dışı değişmeler, Dil dışı değişmelerde isim bir değişikliğe uğramaz, isimlendirilen şey yani "nesne" değişikliğe uğrar; bu adın değil nesnenin değişmesidir

b) Dil içi değişmeler. Defter yaprağını ağaç yaprağına benzeterek ona “yaprak” diyen ilk kişi aslında güzel bir istiare yapmıştı. Sonra bu istiare, kullanıla kullanıla kağıt dediğimiz nesnenin ikinci bir adı oldu. Böylece “yaprak” kelimesinin, doğuşu istiare yoluyla da olmuş olsa, ikinci bir hakiki anlamı ortaya çıktı. Bu dil hadisesi, benzerlik yoluyla anlam değişmesinin bir örneğidir.

■ Terimlerin nasıl oluştuğunu araştırınız.

Günlük konuşma dilinde bulunan sözcüklere yeni anlamlar yüklenerek terim oluşturulabilir.

Örnek; "Köprü" sözcüğünün günlük dildeki anlamı bellidir. Dişçilikte kullanılan "köprü" sözcüğü ise terimdir.

Farklı anlamlı iki sözcüğün birleşmesi yoluyla da terim oluşturulabilir.

Örnek; Tek-el, atar-damar, dil-bilim, eş-kenar

Yabancı dillerden dilimize giren terim anlamlı sözcükler de vardır.

Örnek; Telekominikasyon, radar, priz, radyo (http://terimanlam.nedir.com/)

❏ Kelimeler, cümlelerde sözlük anlamının dışında hangi anlamlarda kullanılabilir?

Yan anlam, mecaz anlam ve terim anlamda kullanılabilir.

❏ İfade edilenleri doğru anlayabilmek için kelimelerin sözlük anlamlarının mı, cümle

içerisinde kazandıkları anlamlarının mı esas alınması gerekir? Niçin?

İfade edilenleri doğrun anlayabilmek için cümle içinde kullanıldığı anlamı esas almak gerekir. Çünkü bir sözcüğün hem mecaz hem gerçek hem de yan anamı olabilir.

❏Duyduğumuzu ve okuduğumuzu doğru anlayabilmek için sadece sözlük anlamını bilmek yeterli midir?

❏ Duyduğumuzu ve okuduğumuzu doğru anlayabilmek için sadece sözlük anlamını bilmek yeterli değildir. O sözcüğün başka hangi anlamlarda kullanılabileceğini de bilmek gerekir. Türkçe anlam yönünden zengin bir dildir. Bir sözcük birden çok anlamda kullanılabilir.

◆ Çocukla ağacın arkadaşlığı, iki insanın arkadaşlığına hangi yönlerden benzemektedir?

Birlikte oynamak, dostluk yönünden benzemektedir.

◆ Şair ağacı neye benzetmektedir?

Şair ağacı bir insana benzetmektedir.

◆ Şairin ağaca yüklediği özellikler, oyun oynaması, öpmesi, yürümesi.

◆ hayal gücüyle ilişkilendirilebilir.

1. Et kin lik

“Çocuk ve Ağaç” şiirinde geçen “dudak, yanak, oyuncak, bacak, ayak” kelimelerinin ilk

Anlamlarını  düşününüz. Metinde bu sözcüklerin sözlük anlamlarıyla kullanılıp kullanılmadığını aşağıda boş bırakılan yere yazınız.

Metinde geçen “dudak, yanak, oyuncak, bacak, ayak” sözcükleri gerçek anlamlarında kullanılmışlardır.

Kelimeleri ilk anlamında kullanan bir yazarın amacı nedir? Aşağıya yazınız

-----Kelimeleri ilk anlamında kullanan bir yazarın amacı bir konu veya bir durum, bir olay hakkında bilgi vermek, bir gerçeği açıklamak, aydınlatmak , inandırmak  için olabilir.

-----Gerçek anlamında kullanılan kelimler:  gitmek, dökmek, öpmek, eğilmek, yer...

“Soğuk” ismini ve “yan-” fiilini ilk anlamında, cümle içerisinde kullan

           ------Soğuk bir havada dışarıda oyun oynarsan hastalanırsın.

-----Ocağın  yanındaki elbiseler yandı.

-----Bu sözcükler tek başına söylendiğinde bu anlamlar akla gelir.

                       

                Cümleler                                                        ilk / mecaz / terim / yan

Büşra, anlamsız yere burnundan estetik ameliyat oldu.        Burun: ilk anlam

Kayıkla buruna kadar gidip geleceğiz.                               Burun: terim anlamda

Yeni müdür âdeta burnundan kıl aldırmıyor.                       Burun: mecaz anlam

Ayakkabımın burnu yırtıldı.                                               Burun: yan anlam

Kelimenin ilk anlamıyla yan anlamı arasında nasıl bir ilgi vardır? Aşağıya yazınız.

Kelimelerin ilk ve yan anlamı  arasında şekil ve işlev bakımından benzerlik bulunur.

………….

Kelimelerin gerçek anlamıyla mecaz anlamı arasında bir ilgi yoktur. Mecaz anlam sözcüğün  kendi anlamının dışında tamamen başka bir anlama gelecek şekilde kullanılmasıdır.

Etkinlik:

-------Rüya rengi ile tam belirgin olmayan veya hafif bir pembe renk anlatılmış olabilir.

-------Asıl uyuşan şairin davranışları hareketleridir.    

-------Işık ile ölüm ile hayat arasındaki boşluk kastedilmiş olabilir.

------Öğütmek ve muradına ermek sözcükleri mecaz anlamda kullanılmış.

4.Etkinlik

***Tablodaki kelimelerden bazıları soyut anlamlı sözcükler oldukları için resimlerini yapamayız. Çünkü bunların varlıklarının nasıl olduğunu bilmiyoruz. Beş duyumuzla algılayamıyoruz.

Somut ve soyut anlamalı kelimelerin arasındaki farklar.

***Somut anlamlı kelimeler beş duyumuzla algılanabilir.

***Soyut isimler beş duyumuzla algılanamazlar.

***Somut anlamlı kelimeler sembollerle gösterilebilir.

*** Soyut anlamlı kelimeler sembollerle gösterilemez.

5.Etkinlik

“Latif Kokular Ülkesine Yolculuk adlı metinde:

Somut anlamlı kelimeler: kırlar, sepet, hava, su , ayak, ot, koku, ses, ….

Soyut anlamlı kelimeler: anlamak,

Somut anlamlı kelimeler, var olan maddeyi gösterir, soyut anlamlı kelimeler ise varlığı bilinen ancak gösterilemeyen sadece algıya dayana varlıkları temsil eder.

***“Sevgi” kelimesinin resmi yapılabilir mi?

Sevgi kelimesinin resmi yapılamaz çünkü bu sözcüğün ifade ettiği anlamı beş duyumuzla algılamamız mümkün değil.

Varlığın sözle ifadesine yani kavramlaştırmaya soyutlama diyebiliriz. Kavram, dünyadaki nesnelerin ortak niteliklerine dayanan, dile özgü bir genelleme, bir soyutlamadır.

*** Kavram felsefi ve düşünce yazılarının hareket noktasını oluşturur. İmde ve terim ise kavramları oluşturur.

6.Etkinlik

***“Gelecek Bin Yılda da Buradayız” metni bir düşünce yazısıdır. kavram hareket noktasıdır.

*** “Mevsimler” şiiri  imge yazısıdır………

*** kavram nedir metni terim yazısıdır……..

                                     ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

1. Kelimelerin ilk anlamlarının yanı sıra bazen de mecaz anlamları ile kullanılmalarının sebepleri nelerdir?

2.Terimlerin özelliklerini defterinize yazınız.

Bir bilim sanat meslek dalıyla veya bir konuyla ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüklerdir.

3. Yan anlam ne demektir?

Bir sözcüğün ilk anlamından yola çıkarak oluşturulan bütün anlamlarına denir.

4. Kelimelerin metin içerisindeki bağlamının ifadedeki önemini açıklayınız.

Her kelime kullanıldığı yere göre farklı bir anlam ifade edebilir. Bu yüzden kelimeleri kullanıldığı yere göre değerlendirmek gerekir.

5. Kavramlar hangi tür metinlerde kullanılmaktadır?

Terim tanımlanan metinlerde kullanılır.

6. Soyut ve somut kelimelerin ayırıcı özellikleri nelerdir?

***Somut anlamlı kelimeler beş duyumuzla algılanabilir.

***Soyut isimler beş duyumuzla algılanamazlar.

***Somut anlamlı kelimeler sembollerle gösterilebilir.

*** Soyut anlamlı kelimeler sembollerle gösterilemez.

7.   Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri doldurunuz.

•Kelimelerin cümle içerisinde ilk anlamıyla alakalı olarak kazandığı anlama_gerçek anlam denir.

•  Kelimelerin ilk anlamı, kelimelerin    sözlük  anlamı demektir.

•  Bir bilim, sanat, spor ve meslek dalında özel anlama sahip kelimelere terim  denir.

•Terimler felsefi  metinlerin hareket noktasıdır.

8.  Aşağıdaki cümlelerin başına, verilen bilgi doğru ise "D", yanlış ise "Y" yazınız.

(  D  ) Kelimenin sözlük anlamı değil, metindeki anlamı önemlidir.

(  D ) Terimler, terimin kullanıldığı alanın uzmanlarının anlaşması ile belirlenir.

( Y  ) Terimler her metinde farklı anlamda kullanılabilir.

(  D ) Yan anlam, ilk anlamla bir şekilde ilişkilidir.

(  Y ) Mecazlar, kelimenin ilk anlamıdır.

9.  Aşağıdakilerden hangisi terimdir?

A) Yalnızlık            B) Araba               C) Masa                  D) Meridyen           E) Eşya

10.  Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir kelime yan anlamıyla kullanılmıştır?

A) Evdeki saat bozuldu.                               B) İnatçı adam uzaklaştı.

C)  Sevimli kedi oynadı.                                 D) Mağaranın ağzını kapatmışlar.

E) Annesiyle yemeğe gitti.

11.   "Ali sobayı yaktı." cümlesinde  "sobayı yakmak" hangi anlamda kullanılmıştır?

A) İlk anlam                               B) Terim anlamı                               C) Çok anlamlılık

D)Eşanlamlılık                         E) Mecaz anlam