bu yazının tamamı http://yeniedebiyat.blogspot.com sitesinden alınmıştır.
HAZIRLIK
■ Kelimelerdeki anlam değişmelerinin
sebeplerini araştırınız.
Anlam bilimci G. Stern, kelimelerdeki
anlam değişmelerini sebeplerine ve
görevlerine göre şöyle sınıflandırır:
a) Dil dışı
değişmeler, Dil dışı
değişmelerde isim bir değişikliğe uğramaz, isimlendirilen şey yani "nesne"
değişikliğe uğrar; bu adın değil nesnenin değişmesidir
b) Dil içi
değişmeler. Defter yaprağını ağaç yaprağına
benzeterek ona “yaprak” diyen ilk kişi aslında güzel bir istiare yapmıştı. Sonra
bu istiare, kullanıla kullanıla kağıt dediğimiz nesnenin ikinci bir adı oldu.
Böylece “yaprak” kelimesinin, doğuşu istiare yoluyla da olmuş olsa, ikinci bir
hakiki anlamı ortaya çıktı. Bu dil hadisesi, benzerlik yoluyla anlam
değişmesinin bir örneğidir.
■ Terimlerin nasıl
oluştuğunu araştırınız.
Günlük konuşma dilinde bulunan
sözcüklere yeni anlamlar yüklenerek terim
oluşturulabilir.
Örnek; "Köprü" sözcüğünün günlük dildeki
anlamı bellidir. Dişçilikte kullanılan "köprü" sözcüğü ise
terimdir.
Örnek; Tek-el, atar-damar, dil-bilim,
eş-kenar
Yabancı dillerden dilimize giren
terim anlamlı sözcükler de vardır.
Örnek; Telekominikasyon, radar, priz, radyo
(http://terimanlam.nedir.com/)
❏ Kelimeler, cümlelerde
sözlük anlamının dışında hangi anlamlarda
kullanılabilir?
Yan
anlam, mecaz anlam ve terim anlamda kullanılabilir.
❏ İfade edilenleri doğru
anlayabilmek için kelimelerin sözlük anlamlarının mı,
cümle
içerisinde kazandıkları
anlamlarının mı esas alınması gerekir? Niçin?
İfade edilenleri doğrun anlayabilmek
için cümle içinde kullanıldığı anlamı esas almak gerekir. Çünkü bir sözcüğün hem
mecaz hem gerçek hem de yan anamı olabilir.
❏Duyduğumuzu ve
okuduğumuzu doğru anlayabilmek için sadece sözlük anlamını bilmek yeterli
midir?
❏ Duyduğumuzu ve okuduğumuzu doğru
anlayabilmek için sadece sözlük anlamını bilmek yeterli değildir. O sözcüğün
başka hangi anlamlarda
kullanılabileceğini de bilmek gerekir. Türkçe anlam yönünden zengin bir dildir.
Bir sözcük birden çok anlamda kullanılabilir.
◆ Çocukla ağacın
arkadaşlığı, iki insanın arkadaşlığına hangi yönlerden
benzemektedir?
Birlikte oynamak, dostluk yönünden
benzemektedir.
◆ Şair ağacı neye
benzetmektedir?
Şair
ağacı bir insana benzetmektedir.
◆ Şairin ağaca yüklediği özellikler,
oyun oynaması, öpmesi, yürümesi.
◆ hayal gücüyle
ilişkilendirilebilir.
1. Et kin
lik
“Çocuk ve Ağaç” şiirinde geçen “dudak, yanak, oyuncak, bacak, ayak” kelimelerinin
ilk
Anlamlarını düşününüz. Metinde bu
sözcüklerin sözlük anlamlarıyla kullanılıp kullanılmadığını aşağıda boş
bırakılan yere yazınız.
Metinde geçen “dudak, yanak, oyuncak,
bacak, ayak” sözcükleri gerçek anlamlarında
kullanılmışlardır.
Kelimeleri ilk anlamında
kullanan bir yazarın amacı nedir? Aşağıya yazınız
-----Kelimeleri ilk anlamında
kullanan bir yazarın amacı bir konu veya bir durum, bir olay hakkında bilgi
vermek, bir gerçeği açıklamak, aydınlatmak , inandırmak için
olabilir.
-----Gerçek anlamında kullanılan
kelimler: gitmek, dökmek, öpmek, eğilmek, yer...
“Soğuk”
ismini ve “yan-” fiilini ilk anlamında,
cümle
içerisinde kullan
------Soğuk bir havada dışarıda oyun oynarsan
hastalanırsın.
-----Ocağın yanındaki elbiseler
yandı.
-----Bu
sözcükler tek başına söylendiğinde bu anlamlar akla
gelir.
Cümleler ilk /
mecaz / terim / yan
Büşra,
anlamsız yere burnundan estetik ameliyat oldu. Burun: ilk
anlam
Kayıkla
buruna kadar gidip geleceğiz. Burun: terim
anlamda
Yeni müdür
âdeta burnundan kıl aldırmıyor. Burun: mecaz
anlam
Ayakkabımın burnu
yırtıldı. Burun: yan
anlam
Kelimenin ilk anlamıyla
yan anlamı arasında nasıl bir ilgi vardır? Aşağıya
yazınız.
Kelimelerin ilk ve yan anlamı
arasında şekil ve işlev bakımından benzerlik bulunur.
………….
Kelimelerin gerçek anlamıyla mecaz
anlamı arasında bir ilgi yoktur. Mecaz anlam sözcüğün kendi anlamının dışında
tamamen başka bir anlama gelecek şekilde
kullanılmasıdır.
Etkinlik:
-------Rüya rengi ile tam belirgin
olmayan veya hafif bir pembe renk anlatılmış olabilir.
-------Asıl uyuşan şairin
davranışları hareketleridir.
-------Işık ile ölüm ile hayat
arasındaki boşluk kastedilmiş olabilir.
------Öğütmek ve muradına ermek
sözcükleri mecaz anlamda kullanılmış.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
4.Etkinlik
***Tablodaki kelimelerden bazıları
soyut anlamlı sözcükler oldukları için resimlerini yapamayız. Çünkü bunların
varlıklarının nasıl olduğunu bilmiyoruz. Beş duyumuzla algılayamıyoruz.
Somut ve soyut anlamalı
kelimelerin arasındaki farklar.
***Somut
anlamlı kelimeler beş duyumuzla algılanabilir.
***Soyut
isimler beş duyumuzla algılanamazlar.
***Somut
anlamlı kelimeler sembollerle gösterilebilir.
*** Soyut
anlamlı kelimeler sembollerle gösterilemez.
5.Etkinlik
“Latif Kokular Ülkesine
Yolculuk adlı metinde:
Somut anlamlı kelimeler:
kırlar, sepet, hava, su , ayak,
ot, koku, ses, ….
Soyut anlamlı kelimeler:
anlamak,
Somut
anlamlı kelimeler, var olan maddeyi gösterir, soyut anlamlı kelimeler ise
varlığı bilinen ancak gösterilemeyen sadece algıya dayana varlıkları temsil
eder.
***“Sevgi” kelimesinin
resmi yapılabilir mi?
Sevgi
kelimesinin resmi yapılamaz çünkü bu sözcüğün ifade ettiği anlamı beş duyumuzla
algılamamız mümkün değil.
Varlığın
sözle ifadesine yani kavramlaştırmaya soyutlama diyebiliriz. Kavram, dünyadaki
nesnelerin ortak niteliklerine dayanan, dile özgü bir genelleme, bir
soyutlamadır.
*** Kavram
felsefi ve düşünce yazılarının hareket noktasını oluşturur. İmde ve terim ise
kavramları oluşturur.
6.Etkinlik
***“Gelecek Bin Yılda da Buradayız”
metni bir düşünce yazısıdır. kavram hareket noktasıdır.
***
“Mevsimler” şiiri imge
yazısıdır………
*** kavram
nedir metni terim yazısıdır……..
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
1. Kelimelerin ilk
anlamlarının yanı sıra bazen de mecaz anlamları ile kullanılmalarının sebepleri
nelerdir?
2.Terimlerin
özelliklerini defterinize yazınız.
Bir bilim
sanat meslek dalıyla veya bir konuyla ilgili özel ve belirli bir kavramı
karşılayan sözcüklerdir.
3. Yan anlam ne
demektir?
Bir
sözcüğün ilk anlamından yola çıkarak oluşturulan bütün anlamlarına
denir.
4. Kelimelerin metin
içerisindeki bağlamının ifadedeki önemini açıklayınız.
Her kelime
kullanıldığı yere göre farklı bir anlam ifade edebilir. Bu yüzden kelimeleri
kullanıldığı yere göre değerlendirmek gerekir.
5. Kavramlar hangi
tür metinlerde kullanılmaktadır?
Terim
tanımlanan metinlerde kullanılır.
6. Soyut ve somut
kelimelerin ayırıcı özellikleri nelerdir?
***Somut
anlamlı kelimeler beş duyumuzla algılanabilir.
***Soyut
isimler beş duyumuzla algılanamazlar.
***Somut
anlamlı kelimeler sembollerle gösterilebilir.
*** Soyut
anlamlı kelimeler sembollerle gösterilemez.
7. Aşağıdaki
cümlelerde boş bırakılan yerleri doldurunuz.
•Kelimelerin cümle içerisinde ilk
anlamıyla alakalı olarak kazandığı anlama_gerçek anlam denir.
•
Kelimelerin ilk anlamı, kelimelerin sözlük anlamı
demektir.
• Bir
bilim, sanat, spor ve meslek dalında özel anlama sahip kelimelere terim denir.
•Terimler
felsefi
metinlerin hareket
noktasıdır.
8. Aşağıdaki
cümlelerin başına, verilen bilgi doğru ise "D", yanlış ise "Y"
yazınız.
( D )
Kelimenin sözlük anlamı değil, metindeki anlamı
önemlidir.
( D )
Terimler, terimin kullanıldığı alanın uzmanlarının anlaşması ile
belirlenir.
( Y )
Terimler her metinde farklı anlamda kullanılabilir.
( D ) Yan
anlam, ilk anlamla bir şekilde ilişkilidir.
( Y )
Mecazlar, kelimenin ilk anlamıdır.
9. Aşağıdakilerden
hangisi terimdir?
A)
Yalnızlık B)
Araba C) Masa D) Meridyen E)
Eşya
10. Aşağıdaki
cümlelerin hangisinde bir kelime yan anlamıyla
kullanılmıştır?
A) Evdeki
saat bozuldu. B) İnatçı adam
uzaklaştı.
C)
Sevimli kedi oynadı. D) Mağaranın ağzını
kapatmışlar.
E)
Annesiyle yemeğe gitti.
11. "Ali sobayı
yaktı." cümlesinde "sobayı yakmak" hangi anlamda
kullanılmıştır?
A) İlk
anlam B) Terim anlamı
C) Çok anlamlılık
D)Eşanlamlılık
E) Mecaz
anlam
