2013 - 2014 11. Sınıf Dil ve Anlatım Sayfa 143 - 144 Soruları ve Cevapları ( Evrensel İletişim Yayınları )

SAYFA 143

ANLAMA VE YORUMLAMA

1. Ahmet Haşim'den günümüze kadar pek çok yazarın çeşitli konulardaki düşüncelerini de­neme türünü kullanarak ifade etmesi bu türün hangi özelliğiyle ilgilidir? Düşüncelerinizi açık­layınız.

Denemelerde duygu ve düşünceler belli bir plana uyma zorunluluğu olmadan serbest bir şekilde ifade edildiği geniş bir konu alanına sahip olduğu için birçok yazar tarafından tercih edilmiştir.

2.  (...) Deneme yazmanın, benim açımdan, biraz da gazetede köşe yazarı olmakla ilgisi var. Sait Faik’in “Ay Işığı” öyküsünü anımsıyor musunuz? “Havada Bulut” kitabındandır. Orada, bir gazeteye başvuran öykü kişisinin gazetenin başyazarınca, deyiş yerindeyse, sorguya çekilişine ilişkin bir bölüm vardır. “Ağız aramakta usta” başyazar “Nasıl bir dünya arzuluyorsunuz?” diye sorar. Uzun bir söylevi vardır öykü kişisinin ve bir yerinde şöyle der: “İçinde iyi şeyler söyleme­ye, doğru şeyler söylemeye salahiyetler kıvranan adamın, korkmadan ve yanlış tefsir edilme­den bu bir şeyleri söyleyebildiği bir dünya...” Gazete yazarlığını ben tastamam böyle anlıyorum. Ama sorun sadece “iyi şeyler, doğru şeyler” söylemek değildir. Bence gazete (köşe) yazarı edebi­yatçı ise etik olduğu kadar edebî kaygılar da taşımak konumundadır. “Budalalığın Keşfi”ndeki yazıların (Çoğu, benim... gazetesinde yayımlanmış olan köşe yazılanındır!) “deneme” türünden yazılar olması ve “deneme” türüne meylimin daha da artmış olması, bundan dolayıdır.

Basından 10 Aralık 2008 Hilmi Yavuz

Yukarıdaki paragraftan da hareketle denemelerin dil ve anlatım özelliklerin nasıl olduğunu açıklayınız.

Denemelerde içten, doğal bir anlatım vardır. Denemenin belirli bir planı yoktur. Denemelerde yazar “ben”ini öne çıkarır (ben merkezli bir yaklaşım), kendisiyle konuşuyormuş tarzda yazar. Denemelerde açık, duru, yalın, akıcı bir dil kullanılır.

3.  Deneme türünün özelliklerini net bir biçimde sıralayabilir misiniz? Düşüncelerinizi açıklayınız.

Evet sıralayabiliriz.

Denemede konu özgürce seçilir.

İnsanı ve toplumu ilgilendiren her şey (yaşama, ölüm, aşk, sanat, felsefe, din, ahlâk, töre, bilim, siyaset vb.) denemenin konusu olabilir.

Deneme yazarı kendisiyle konuşur gibi yazar.

Dili doğru ve güzel kullanır.

Düşünce ufku geniş ve kendine özgü bilgi birikimine sahiptir.

Kendi duygularının dışında başkalarının düşüncelerine de saygı duyar.

Denemeci ele aldığı konuyu içtenlikle anlatır.

Denemeci, bayağı bir anlatıma inmeden terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir üslubu tercih eder.

Denemeci, denemenin sonunda kesin bir yargıya, bir sonuca varmak amacında değildir.

Deneme, herhangi bir konuda düşündürücü, öğretici, inandırıcı ve ufuk açıcıdır.

SAYFA 144

4.    “Çiçekler, Mevsimler, Çiçekler, İnsanlar; Çiçekler ve Aşk Dediğimiz O Şey” adlı hikâyenin ilkbaharla ilgili sizde uyandırdığı çağrışım, duygu ve düşünceleri deneme türünde yazınız.

5.  Deneme türünün Türk ve dünya edebiyatındaki tarihsel gelişimi hakkında yaptığınız araştırmayı sununuz.

Dünya edebiyatında: Montaigne(zaten öncüsüdür),Bacon,Voltaire,J.J Roussesau'yu saymak mümkündür.

Türk edebiyatında ilk deneme kitapları arasında Ahmet Haşim’in Bize Göre (1928), Gurebahanei Laklakan (1928); Ahmet Rasim’in pek çok yazısı; Mahmut Sadık’ın Takvimden Yapraklar (1912); Refik Halit Karay’ın Bir Avuç Saçma (1939), Bir İçim Su (1931), İlk Adım (1941), Üç Nesil Üç Hayat (1943), Makyajlı Kadın (1943), Tanrıya Şikâyet (1944); Falih Rıfkı Atay’ın Eski Saat (1933), Niçin Kurtulmak (1953), Çile (1955), İnanç (1965), Pazar Konuşmaları (1966), Kurtuluş (1966), Bayrak (1970) gibi kitaplarını saymak mümkündür.

Türk edebiyatında deneme türü, genellikle şair, romancı ya da hikâyeci kimliği öne çıkan sanatçılar tarafından ortaya konan ürünlerden oluşmaktadır. Birinci derecedeki vasfı “denemeci” olan yazar sayısı oldukça azdır. Nurullah Ataç (18981957), Sabahattin Eyüboğlu (19081973), Suut Kemal Yetkin (19031980), Mehmet Kaplan (19151986), Nurettin Topçu (19091975), Salah Birsel (1919 ), Vedat Günyol (1912 ), Enis Batur (1952 ), Cemil Meriç (19171987), Mehmet Salihoğlu (1922 ), Uğur Kökden (1934 ), Nermi Uygur (1925 ) bunlardan birkaçıdır.

Aşağıdaki örnek, çağdaş bir

3.    Deneme türlerini ve denemelerin özelliklerini araştırınız.

Deneme Türünün Özellikleri

Bir yazarın özgürce seçtiği herhangi bir konu üzerinde kesin yargılara varmadan, kişisel görüş ve düşüncelerini serbestçe anlattığı yazılara deneme denir.

Kendisinden önce benzeri yazılar yazılmış olmakla birlikte 16. yüzyılda deneme kavramını ilk kez kullanan Fransız yazarı Montaigne (Monteyn)'dir. Denemeler adını verdiği yazıları, bir edebiyat türünün adı olmakla kalmamış, benzerlerinin de yazılmasına yol açmıştır.

2. Özellikleri

Denemede konu özgürce seçilir.

İnsanı ve toplumu ilgilendiren her şey (yaşama, ölüm, aşk, sanat, felsefe, din, ahlâk, töre, bilim, siyaset vb.) denemenin konusu olabilir.

Deneme yazarı kendisiyle konuşur gibi yazar.

Dili doğru ve güzel kullanır.

Düşünce ufku geniş ve kendine özgü bilgi birikimine sahiptir.

Kendi duygularının dışında başkalarının düşüncelerine de saygı duyar.

Denemeci ele aldığı konuyu içtenlikle anlatır.

Denemeci, bayağı bir anlatıma inmeden terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir üslubu tercih eder.

Denemeci, denemenin sonunda kesin bir yargıya, bir sonuca varmak amacında değildir.

Deneme, herhangi bir konuda düşündürücü, öğretici, inandırıcı ve ufuk açıcıdır.

Deneme rahat okunan bir düşünce yazısıdır.

Denemecinin öne sürülen her düşünce ya da savı doğrulama, kanıtlama gibi bir kaygısı yoktur. Deneme, makale ve eleştiriden bu yönüyle ayrılır.

Deneme yazarı birçok kaynaktan beslenir: Felsefî, sosyolojik, tarihî tema ve olay-ların yanında bilimsel veriler ve ünlü kişilerin özdeyişleri olabilir. Yine de denemeci seçtiği konuyu farklı bir yaklaşımla işler.

Denemenin Amacı;

Okuyucuyu düşünmeye yöneltmek,

Hayatın gerçeklerini ortaya koymak,

Kültür alanındaki değişme ve gelişmeleri fark ettirmek,

Birey-toplum ilişkisini dile getirmek vb.

Konularına ve Yazılış Amaçlarına Göre Denemeler;

Klasik deneme,

Edebî deneme,

Felsefî deneme,

Eleştirel deneme olmak üzere gruplandırılır.

Deneme ile makale arasında ne fark vardır?

Denemelerde kişisel düşünce yer alır. Söylenenlerin kanıtlanmasına ihtiyaç duyulmaz. Denemelerde ele alınan konular, kesin sonuçlara bağlanmaz. Makalelerde ise bilgi vermek, bir fikri açıklamak ön plandadır. Düşünce yönü ağır basar; kanıtlamaya ve açıklamaya dayanır. Kesin bir sonuca ulaşmak hedeflenir.

6.  İstediğiniz herhangi bir konuyla ilgili deneme türünde bir metin yazınız.

6.............................