11. Sınıf Dil ve Anlatım Sayfa 162 - 177 Soruları ve Cevapları

Kaynak; edebiyatfatihi.blogspot.com

11. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı (Evrensel-İletişim 2013)Eleştiri Türü -Sayfa 162-177)

SAYFA 162
ÖN HAZIRLIK
1. Edebiyat, resim, müzik konularında yazılmış eleştiri yazıları bularak sınıfa getiriniz.
2. Eleştiri türleri hakkında bir araştırma yapınız.

3. Eleştiri türünün Türk edebiyatındaki önemli temsilcilerini araştırınız.

Türk edebiyatında eleştiri, Tanzimat edebiyatıyla başlamıştır. Eleştiri kavramını karşılamak üzere, Tanzimat edebiyatında muahaze. Edebiyatı Cedide ve daha sonraki dönemde tenkit terimleri kullanıl­mıştır, eleştiricicede münekkit denmiştir.

Tanzimat edebiyatı döneminde kimi yazarlar eleştiriyi yergiye dönüştürmüş (Namık Kemal Tahrib-i Harabat, vb. Muallim Naci, Demdeme vb.), kimi yazarlar (Muallim Naci, vb.) sadece dil bilgisi açısın­dan sözcük eleştirisi yapmış ( "Cânâ" sözü, eskilerin kullandığı bir sözdür, zamanımız yazarları ara­sında kullanılmaz olmuştur"... "Eserinizde irşad olur isnad olar sözlerine itiraz olunabileceğini pek kolay anlarsınız" vb.), bu dönemde Batı'daki anlamda eleştiri yazısının Recaizade Mahmut Ekrem, özellikle Mehmet Murat yazmıştır.

Türk edebiyatında eleştiri alanında eser verenlerin başlıcaları şunlardır: Tanzimat edebiyatında Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem, Mehmet Murat, vb. Edebiyatı Cedide döneminde Hüseyin Cahit Yalçın, vb. Milli Edebiyat döneminde Abdülhak Şinasi Hisar, Reşat Nuri Güntekin vb.; Cumhuri­yet devrinde Nurullah Ataç, Vedat Günyol, Tahir Alangu, Asım Bezirci, Rauf Mutluay, Fethi Naci, vb.; tiyatro eleştirisi alanında Metin And, Özdemir Nutku, Atila Sav, vb."

4. Öznel ve nesnel eleştirinin özelliklerini araştırınız.
Öznel eleştiride eleştirmen bir eseri kendi beğenisine göre değerlendirir. Kişisel beğeni bir eserin gerçek değerin ortaya koymaz. Öznel eleştiriye izlenimsel eleştiri de denir.İzlenimsel eleştiride eserin sanatsal yönüne ağırlık verilir.
Nesnel eleştiride hareket noktası eserin kendisidir. Eleştirmen kişisel yargılardan mümkün olduğunca kaçınmaya çalışır.

HAZIRLANALIM

SAYFA 163

1. “Eleştiri” kavramından ne anladığınızı söyleyiniz.
Eleştiri, bir kişinin ya da bir eserin olumlu ve olumsuz yanlarını ortaya koymak demektir.
2. Okuduğunuz bir kitabın hoşunuza giden veya gitmeyen yönlerini açıklayınız.
3. “Eleştirme ileriye doğru bir sıçramadır. Gayesi, daha önce sıçramış olan sanatçıya toplumu ulaştırmak, ikisini birbirine bağlamaktır.” [Pierre Roche (Pier Roş)] özdeyişinden hareketle eleştirilerin amacını açıklayınız. Eleştiride amaç, iyi olanın değerini ortaya koymaktır. Eleştiri, yol gösterici, bilgilendirici, aydınlatıcı olmalı. Eleştiri değerleri ortaya çıkarabilir. Tanınmamış nice başarılı sanatçıları topluma tanıtabilir. Sanatçının artılarını, eksilerini ortaya koyarak sonraki çalışmalarında onlara yol gösterebilir.
SAYFA 165:

“Ölmez Otu” adlı metni ve sınıfa getirdiğiniz eleştirileri yazılış amaçlarını, dil-anlatım ve şekil özellikleri bakımından inceleyiniz. Bu tür metinlerin ortak özelliklerini tartışarak belirlemeye çalışınız. Tespit ettiğiniz özellikleri sınıf tahtasına yazınız.

Yukarıda üçüncü maddedeki açıklamalara ek olarak:

Eleştiri yazılarında açıklayıcı ve kanıtlayıcı anlatım türlerine başvurulur.

Eleştiri yazılarında dil göndergesel ve heyecana bağlı işlevde kullanılır.

“Ölmez Otu” adlı metnin niçin yazılmış olabileceğini tartışınız. Ulaştığınız sonucu açıklayınız.

“Ölmez Otu” adlı metin, Yaşar Kemal’in “Ölmez Otu” romanının değerinin belirlenmesi, başarılı ve kusurlu yanlarının ortaya konulması amacıyla yazılmıştır.

“Ölmez Otu” adlı metinde eleştirinin konusu yazar mı eser midir? Düşüncelerinizi metinden örnekler vererek açıklayınız.

Metinde eleştirinin konusu eserdir. Bunu, “Ölmez Otu yeni bir bakış açısı getiriyor. Türk romancısının Türk köylüsüne bakışını değiştiriyor. (...)" ifadelerinden anlayabiliriz.

Yaptığınız araştırmadan hareketle öznel ve nesnel eleştirilerin özelliklerini ve aralarındaki farklılıkları açıklayınız. “Ölmez Otu”yla ilgili ileri sürülen düşünceler, öznel yargılar mı içermektedir yoksa belirli ölçütler doğrultusunda mı ortaya konmuştur? Metinden örnekler vererek düşüncelerinizi açıklayınız.

Birinci sayfada öznel ve nesnel eleştirinin özellikleri yer alıyor. Bu metin nesnel eleştiriye örnektir.

Metinde “Ölmez Otu”yla ilgili ileri sürülen düşünceler nelerdir? Yazar metinde düşünceyi geliştirme yollarından hangisi veya hangilerine başvurmaktadır?

Metinde "Ölmez Otu" romanının kahramanı Memidik'in şahsında cinayet miti eleştiriliyor. Mitleri kişiler değil toplum yaratır, diyor eleştirmen. Yaşar Kemal'i bu açıdan başarısız görüyor. Ama yazarı bir mitin yıkılışını anlatırken başarılı görüyor. Metinde örnekleme, karşılaştırma, tanık göstermeye başvurulmuştur.

Dört beş kişilik gruplar oluşturunuz. Sınıfa getirdiğiniz metinleri tarayarak bir eseri konu alan eleştirileri tespit ediniz. Söz konusu metinleri inceleyerek metinlerden hareketle eseri konu alan eleştirilerin özelliklerini belirleyiniz. Çalışmanızı raporlaştırarak sınıfta sununuz.

SAYFA 170

7.ETKİNLİK

“Don Kişot, Romanların Romanı” adlı eleştiride eser mi, eserin yazarı mı yoksa eserle dış dünya arasındaki ilişki üzerinde mi durulmuştur? Düşüncelerinizi metinden örnekler vererek k açıklayınız.

Eserle dış dünya arasındaki ilişki üzerinde durulmuştur. Don Kişot romanının oluşmasında etkili olan sosyal, kültürel ve siyasi faktörler üzerinde durulmuştur.

8.ETKİNLİK

“Don Kişot, Romanların Romanı” adlı eleştiride ileri sürülen düşünceler nelerdir? Yazarın, düşüncelerini ileri sürerken paragraflarda düşünceyi geliştirme yollarından hangilerine başvurduğunu metinden örnekler vererek açıklayınız.

Bu eleştiri yazısında Don Kişot romanının evrensel bir niteliğe sahip olduğu, romanın verdiği mesajın aradan yıllar geçse de değişmediği, Don Kişot romanında idealle gerçeğin çatışmasının yansıtıldığı, bu çatışmanın insanlık tarihi boyunca var olduğu anlatılıyor. Eleştiride düşünceyi geliştirme yollarından karşılaştırmalara, tanık gösterme ve örneklemelere yer verilmiş.

9.ETKİNLİK

“Don Kişot, Romanların Romanı” adlı eleştiride düşüncelerin ileri sürülüşü ile makale ve denemelerde düşüncelerin ileri sürülüşünü karşılaştırınız. Eleştiri türünün hangi tür metinlere daha yakın olduğunun belirtiniz.

Bu eleştiri metninde Don Kişot romanı ile ilgili düşünceler ileri sürülüp bu düşünceleri geliştirme yollarına başvurulmuş. Örnekler verilmiş, alıntılara yer verilmiş, karşılaştırmalar yapılmış, tanık göstermelere yer verilmiş. Bu bakımlardan makale türüne yakınlık gösteriyor.

10. ETKİNLİK

“Don Kişot, Romanların Romanı” adlı eleştiriden hareketle söz konusu romanın yazıldığı dönemin özelliklerini belirtiniz. Romanın içeriği ve yazılma amacıyla dönem arasında nasıl bir ilişki vardır?

Don Kişot romanı 1600'lü yıllarda Ortaçağ Avrupa'sında yazılmış. Şövalye romanlarına merak saran kahramanımızın şövalyeliğe özenmesi, yel değirmenlerine savaş açması gibi komik durumları var. Şövalye, şato, düello, dük ... kelimeleri o dönemi yansıtıyor. Romanın yazılma amacı sadece o dönemi değil insanlığın bütün dönemlerini ilgilendiriyor.

11.ETKİNLİK

Araştırmalarınızdan hareketle eserle dış dünya arasındaki ilişkiyi konu alan eleştirilerin özelliklerini belirtiniz. “Don Kişot, Romanların Romanı” adlı metnin bu tür eleştirilerin özelliklerini taşıyıp taşımadığını tartışınız. Ulaştığınız sonucu açıklayınız.

Eserle dış dünya arasındaki ilişkiyi konu alan eleştiri çeşitlerinden biri tarihsel eleştiridir.

Tarihsel eleştiri: Edebî eserlerin, yazıldıkları dönemin tarihsel gerçeklikleri ışığında incelenmesi gerektiği görüşünü ileri süren eleştiri anlayışıdır.

Bir diğeri sosyolojik eleştiridir.

Sosyolojik eleştiri: Edebiyatın kendi başına var olmadığı, toplum içinde doğduğu ve toplumun bir ifadesi olduğu ilkesinden hareket eden eleştiri anlayışıdır.

sayfa 172

12.ETKİNLİK

“Halikarnas Balıkçısı” adlı eleştirinin konusu yazar mı yoksa ona ait eser midir? Metinden örnekler vererek düşüncelerinizi açıklayınız.

Halikarnas Balıkçısı adlı metnin konusu (Halikarnaas Balıkçısı) yani yazardır. Sanatçıya dönük bir eleştiridir.

13.ETKİNLİK

Araştırmanızdan hareketle sanatçıya dönük eleştirilerin özelliklerini belirtiniz. “Halikarnas Balıkçısı” adlı metnin bu tür eleştirilerin özelliklerini taşıyıp taşımadığını belirtiniz.

Yazara Dönük Eleştiri: Sanatçı ve eseri arasında sıkı bir ilişki olduğu düşünülerek yazarın psikolojisi ve kişiliği doğrultusunda psikanaliz eleştirilerde bulunur.Metinde kullanılan her öge,Freud'un psikanaliz yöntemi temel alınarak açıklamaya çalışılır.

Sanatçıyı ele alan eleştirinin başka bir tanımı: Sanatçının bireysel özelliklerinden yola çıkılarak eserin değerlendirildiği eleştiriye sanatçıyı ele alan eleştiri denir.

Sanatçıya yönelik eleştirinin iki çeşidi vardır:

* Biyografik Eleştiri: Eser ile sanatçı arasında güçlü bir ilişki olduğunu varsayan bir eleştiri anlayışıdır. Eleştirmen, ele aldığı eserin sanatçısı hakkında ciddi bir araştırma yapar. Sanatçının yaşamının eserine yansıdığını düşünür.

* Ruhbilimsel Eleştiri: Eser ile sanatçının ruh dünyası, kişilik özellikleri arasında güçlü bir ilişki olduğunu varsayan bir eleştiri anlayışıdır. Eleştirmen sanatçının iç dünyasından, kişiliğinden hareketle eseri çözümlemeye çalışır.

14.ETKİNLİK

Eleştiri yazılarını ele aldıkları konu ve ele alış biçimleri bakımından gruplandırınız.

Aşağıdaki şemalarda eleştiri türlerinin gruplandırılmasını görebiliriz.

15.ETKİNLİK

Yaptığınız araştırmadan hareketle sanatçıyı, dönemi, eseri ve okuyucuyu birlikte ele alan eleştiri yazıları olup olmadığını açıklayınız.

16.ETKİNLİK

“Ölmez Otu”, “Don Kişot, Romanların Romanı” ve “Halikarnas Balıkçısı” adlı eleştirilerde eleştirmenlerin kültür alanına özgü çalışmalardan yararlanıp yaralanmadığını metinlerden örnekler vererek belirtiniz.

Ölmez Otu: Anadolu köylüsünün kültürü ile ilgili çalışmalardan yararlanılmış, Anadolu köylüsünün gerçek kişiliği ile romanlarda görülen özellikleri karşılaştırılmıştır.

Don Kişot: Romanların Romanı: AvrupalI yazarların ve Batı toplumunun 19. yüzyıldaki hayat ve sanat anlayışı, sosyal yaşamı ve kültür özellikleri hakkında açıklamalar yapılmıştır.

Halikarnas Balıkçısı: Ege yöresinde yaşayan insanların yaşam koşulları ve kültürünün Halikarnas Balıkçısı üzerindeki etkileri anlatılmıştır.

17.ETKİNLİK

İncelediğiniz eleştiri yazılarını dikkate alarak eleştiri yazarlarında bulunması gereken özellikleri tartışınız. Ulaştığınız sonuçları açıklayınız.

ELEŞTİRİ YAZILARININ ORTAK ÖZELLİKLERİ

Bir sanat ya da düşünce eserini tanıtırken, zayıf ve güçlü yönlerini belirtme, bir yazarın gerçek değerini yansıtma amacıyla yazılan yazılara eleştiri (tenkit)denir.
Düşünsel plânla yazılır.

Her eser ya da sanatçı eleştirinin konusu olabilir.

Eleştiride bir eser olumlu ya da olumsuz özellikleriyle birlikte ele alınır.

Eleştiri yapılırken somut verilerden yararlanılmalıdır.

Eleştiride amaç; iyi olanın değerini ortaya koymak, sanatı unutulmaktan kurtarmak, iyi olmayana ve kötüye fırsat vermemektir.

Eleştirmenin görevi kılavuzluk yapmaktır.

Eleştiriler yıkıcı değil yapıcı olmaldır.

Konu, yazının sonuna dek değerlendirilmesi yapılan esere bağlı kalmalıdır. Eser ile ilgili, değerli ve değersiz diye gösterilen yargılar, eserden alınacak örneklere dayandırılmalıdır.

Yazar, yargılarında belirli ölçülere bağlı kalmalı, eleştirileri nesnel olmalı, "beğendim, hoşuma gitti". gibi öznel değerlendirmelerden kaçınmalıdır. Bunun yanında eleştiri yazısını okutacak olan elbette eleştiri yazarının kendine özgü konuyu ele alış biçimi, kendine özgü yorumlayışı ve anlatımındaki üslubudur.

Eleştirisi yapılan çalışma, bütün boyutlarıyla ele alınmalı, kendi türü içindeki bilimsel, sanatsal, toplumsal yere oturtulmalıdır. Alanındaki diğer çalışmalarla karşılaştırılarak bu türe kattıklarıyla, kendisinden beklendiği halde katamadıklarıyla ele alınmalıdır.

Eleştiride açıklama, tartışma, tanık gösterme ve örnekleme gibi yöntemler kullanılır.

ELEŞTİRİ YAZARLARINDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER

Bir sanat eserinin gerçek değerini, özünü, yapısını, değerli-değersiz yönlerini ortaya koymalı.

Nesnel olmalı.

Araştırmacı olmalı.

Ciddi, ağırbaşlı olmalı

Dili sade, anlatımı açık ve anlaşılır olmalı.

Yıkıcı değil yapıcı olmalı.

Kanıtlama yoluna gitmelidir.

Geçmişin ve çağının sanat olaylarını iyi bilmeli.

Geniş bilgi ve kültür birikimiyle donanımlı olmalı

Dünya Edebiyatı, sanatı ve kültürüyle ilgili genel bilgilere sahip olmalı

Eleştirdiği konuyu, eseri veya olayı bütün olarak kavramalı

18.ETKİNLİK

Aşağıdaki cümlelerde altı çizili kelimelerin anlamlarını belirtiniz. Terimlerin eleştiri yazıları için önemini belirtiniz.

• Tipler birer parça Don Kişot bir bütündür.

• Bu tema roman edebiyatlarına özgü bir açıklıkla olaylarda, görüntülerde hattaüslüpta bile durmadan değişir, genişler zenginleşir.

Tip: Hikâye, roman, tiyatro gibi uzun anlatıma dayalı edebî eserlerde kişi kadrosu içinde yer alan ve belli bir düşüncenin, topluluğun zihniyetini ve ideolojinin temsilciliğini yüklenen kişi

Üslup:Sanatçının görüş, duyuş, anlayış ve anlatıştaki özelliği veya bir türün, bir çağın kendine özgü anlatış biçimi, biçem, tarz, stil

Eleştiri yazılarında terimlere sıkça rastlanır. Yapılan eleştiri belli ölçütlere yeni bilimsel esaslara göre yapılır. Terimler de bu ölçütlerin birer parçasıdır.

19.ETKİNLİK

“Ölmez Otu”, “Don Kişot, Romanların Romanı” ve “Halikarnas Balıkçısı” adlı eleştirilerde dilin hangi işleviyle kullanıldığını belirtiniz.

Dil göndergesel işlevde kullanılmıştır.

11. Sınıf Dil ve Anlatım Kitabı Cevapları (Evrensel-İletişim 2013)Eleştiri Türü -Sayfa 173

SAYFA 173

Üç grup oluşturunuz. “Ölmez Otu”, “Don Kişot, Romanların Romanı” ve “Halikarnas Balıkçısı” adlı metinleri gruplar arasında paylaştırınız. Belirlediğiniz metinde hangi anlatım türlerinin kullanıldığını grup arkadaşlarınızla inceleyiniz. Yaptığınız çalışmayı grup sözcünüz aracılığıyla arkadaşlarınızla paylaşınız.

Bu metinlerde genellikle açıklayıcı anlatım kullanılmıştır.


TENKİT ÜZERİNE

1. Edebiyat tarihinin işi, edebî şahsiyet ve eserleri, gerek ferdî ve gerek sosyal bakımdan sebep ve neticeleri ile genel oluş içinde birleştirmektir. Sainte-Beuve (Sen Bov), Taine (Teyn) ve Brunetiere (Branetier)'den sonra bu işin ne kadar kolaylaştığını biliyorsunuz. Edebiyat tarihçisine eserin edebî kıymet ve mahiyeti ve bu eser hakkındaki şahsi kanaati sorulmaz. O, edebiyatın renkten renge girişini uzaktan takip eder ve: “Bu eser şöyle bir devir, şöyle bir muhit, şöyle bir kültür seviyesi ve şöyle bir ruh içinde büyümüş ve şu tesirleri yapmıştır...” dedikten sonra yapacak başka bir işi kalmaz. Önümüze serdiği vakıalar üzerinde onun ne düşündüğü ve ne duyduğunu bilmeyiz. O bize yalnız edebî eserin etrafını tanıtır.

Edebî tenkide gelince o, edebiyat tarihinin bittiği yerde başlar ve estetiğin başladığı yerde biter. Yani “etraf” bilgisiyle “öz” bilgisinin ortasındadır. Münekkidin işi yalnız bir eseri olduğu gibi alarak “anlamak” ve “anlatmak”tır. Ondan eserin tarihsel sebeplerini ve ilimsel izahını isteyemeyiz. Şu kadar var ki münekkit ilk vazifesini yapmak, yani anlamak için hem tarihten ve hem de estetikten bilgiler istemek mecburiyetindedir. Çünkü anlamak birçoklarının zannettiği gibi hissetmek, sevmek, beğenmek, heyecan duymak değildir.

(...) Sabahattin Eyuboğlu

‘Tenkit Üzerine” adlı metinden hareketle edebiyat tarihçisi ile eleştirmen arasındaki farkları belirtiniz.
Edebiyat tarihçisi eserin oluşmasında etkili olan sosyal, siyasi ve kültürel faktörleri açıklar. Metni yorumlamaz. Eserle ilgili kişisel değerlendirmelerde bulunmaz.

Eleştirmen ise edebiyat tarihçisinin yöntemiyle birlikte eserin estetik ve sanatsal özelliklerine de değinir.

Edebiyat tarihçisi nesnel davranır. Eleştirmen ise yeri geldiğinde kendi beğenisini de dile getirir.

2. Üç grup oluşturunuz. “Ölmez Otu”, “Don Kişot, Romanların Romanı” ve “Halikarnas Balıkçısı” adlı metinleri gruplar arasında paylaştırınız. Grup arkadaşlarınızla belirlediğiniz eleştirinin giriş, gelime ve sonuç bölümlerini bularak her bölümde nelerin anlatıldığını, metnin planını çıkararak paragrafların birbirleriyle ve metnin iletisiyle ilişkisini inceleyiniz. Yaptığınız çalışmayı sınıfta sununuz.

“Ölmez Otu”

Giriş Bölümü: Ölmez Otu romanının Türk köylüsü konusunda getirmiş olduğu yeni ve farklı bakış açısı anlatılır.

Gelişme Bölümü: Yaşar Kemal’in diğer romanlarındaki olaylar ve karakterler ile ölmez Otu romanındaki olay ve karakterler karşılaştırılmış, böylece romanın başarılı ve başarısız yönleri ortaya konmuştur.

Sonuç Bölümü: Yaşar Kemal’in, başarılı bir romancı olduğu ortaya konmuş.

“Don Kisot. Romanların Romanı”

Giriş: Don Kişot romanının çok tanınmış olmasına rağmen tam olarak anlaşılmadığı ifade edilmiş.
Gelişme Bölümü: Don Kişot romanının kahramanı ve olay örgülerinden hareketle eserin sosyal, kültürel ve evrensel nitelikleri anlatılmaktadır. Roman diğer Batı klasikleriyle karşılaştırılmaktadır.

Sonuç Bölümü: Don Kişot romanının vermek istediği evrensel mesajın ne olduğu açıklanmakta, romanın insani boyutuna değinilmektedir.

“Halikarnas Balıkçısı”

Giriş Bölümü: Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın doğduğu ve yetiştiği çevre anlatılıyor

Gelişme Bölümü: Yazarın gençlik yılları ve sanat hayatındaki çalışmaları anlatılmıştır. Eserlerinin nitelikleri ve konuları hakkında bilgiler verilmiştir.

Sonuç Bölümü: Sanatçının edebiyatımız açısından önemine değinmiştir.


3. “Ölmez Otu” ve “Don Kişot, Romanların Romanı” adlı eleştirilerin giriş bölümlerini karşılaştırınız. Hangi metinde eleştirinin tümevarım metoduyla yapıldığını belirtiniz. Size göre hangi yolun izlenmesi metni daha çekici kılar? Düşüncelerinizi nedenleriyle açıklayınız.

4. “Ama bence Yaşar Kemal'in bu romanda önemli bir yanılgısı var; bunun için bilinçle yapmak istedikleri, bir yerde Yaşar Kemal romanlarına özgü, yaşanmışlıktan gelen o güzelim sahihliğe aykırı düşüyor, yapmacık oluyor.”

“Madame Bovary'ye acımamız, ona çok benzediğimizden değil mi? Flaubert: ’Madame Bovary benim.’ diyordu.”

“Ölmez Otu” ve “Don Kişot, Romanların Romanı” adlı eleştirilerden alınan yukarıdaki cümlelerde altı çizili ifadeler roman türünün hangi özelliğiyle ilgilidir?
İlki üslupla ilgili, ikincisi eser-yazar ilişkisiyle ilgili

5. Eleştiri yazılarının hedef okuyucu kitlesinin kimler olabileceğini tartışınız. Vardığınız sonuçları açıklayınız.
Anlatılan konuyla ilgilenen kişiler eleştiri yazılarının hedef kitlesidir.