Emredici Anlatım Nedir? Anlatım Türleri Örnekleri

EMREDİCİ ANLATIMIN KULLANIM ALANLARI:

1. Kesinlik ve vazgeçilmezlik bildirirler. Emir ve yasaklamalar içerir: “Sigara içilmez!” “Aslan kafesine elinizi uzatmayınız.” “Seyyar satıcılar giremez.” “Çimenlere basmayın!” “Lüzumsuz ise ışığı söndür!” “Trafik kurallarına uyunuz, trafik ışıklarına ve işaretçilere dikkat ediniz.”

2.Bazen de eski ve doğruluğu kesin gibi görülen deneyimler, öğütler, söze kesinlik katmak için emredici anlatımla sunulur: “Bir başkasının da senin kadar iyi söyleyebileceğini söyleme; senin kadar iyi yazabileceğini yazma” (ANDRE GİDE)

“Güzel düşün, iyi hisset, yanılma, aldanma!

Ne varsa doğrudadır; doğruluk şaşar sanma!” (TEVFİK FİKRET)

3. Bazen de diyaloğa dayanan anlatılarda sözdeki içtenliği bildirmek için kullanılır:

“-Bu akşam bize gel.

-Sen de etli, tatlı yiyecekler hazırla ama.

-Mutlaka geleceksiniz.

-Sakın şekerpareyi unutma!”

. 4. Bir şeyin nasıl yapılacağını anlatmada, tarif etmede kullanılır. Yemek tarifleri, reçeteler… bu tarzdadır. ”Buradan sağa döneceksin, yüz metre yürüyeceksin, çınar ağacını gördüğünde dur, Aradığın ev, çınarın solundadır.” “Önce 1 kg unu ortası çukur biçimde kaba dök. Yumurtayı kır, şekeri at, mayayı koy. Bunları hamura una katmadan önce unun ortasındaki çukurda elinle karıştır. Ama eldiven giymeyi de unutma. Daha sonra bunları yavaş yavaş hamura kat, iyice yoğur.”

5. Bir işin nasıl yapılacağını anlatan talimat veren yazılardır: “Zincirsiz yola çıkmayınız. Tekerleklerin havasını kontrol ediniz. Vitesi boşa alınız. Kontağı çevirdikten sonra, arabanın ısınması için birkaç saniye bekleyiniz. Silecekleri kontrol ediniz. Daha sonra yola çıkabilirsiniz.”

6. Kimi zaman, özellikle emir kipi 3. kişisiyle kurulan tümcelerde dilek, umut, yalvarma anlamlarında da kullanılır:

“Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı

Düşün altında binlerce kefensiz yatanı

Sen şehid oğlusun, incitme yazıktır atanı.

Verme dünyaları alsan da bu cennet vatanı” (MEHMET AKİF ERSOY)

EMREDİCİ ANLATIMDA TÜMCE KURULUŞLARI::

a) Emir kipiyle çekimlenmiş eylemlerle kurulann tümceler, emredici anlatımın temelini

oluşturur. Örn: “Çabuk buraya gel! Siz de aramıza katılın. Çok çalışınız. “

b) Gelecek zamanla çekimlenmiş eylemlerle kurulan tümceler de sertlik vurgusuyla söylendiğinde emir anlamı kazanır: “Bir gün, istiklâl ve cumhuriyetini müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin.”( (MUSTAFA KEMAL ATATÜRK)) “Hak bildiğin bi yola yalnız gideceksin!” (TEVFİK FİKRET) “Bu iş mutlaka yapılacak.” Kimi zaman “mutlaka” zarfı kesinlikle birlikte emir anlamı da katar tümceye.

c) Şimdiki zaman kipiyle de emredici anlatımı oluşturan tümceler kurulabilir: “Emineye
çantasını hazırlatmak için emir verdi.: -Çabuk!… diyordu, yalnız kalmak istiyorum!…

d) Geniş zaman kipiyle çekimlenmiş eylemlerle kurulu tümcelerle de emredici anlatım

oluşturulabilir: “Ya bütün bütün benim olursun, ya hiç olmazsın…”(HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR)

e) Gereklilik kipiyle çekimlenmiş eylemlerle kurulan tümcelerle emredici anlatım oluşturulabilir: “Her sabah dişini fırçalamalı, tırnakların temizliğini, uzunluğunu kontrol etmelisin.” (EDMONDO DE AMİCİS) Ek-fiilin “-dır” koşacı eklenerek emir anlamını kesinleştirir:

“ Benden selâm olsun Bolu Beyine

Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır” (KÖROĞLU)

f) Dilek-şart kipiyle çekimli eylemlerle kurulan tümcelerle de emredici anlatım

Oluşturulabilir: “Ne duruyorsun, çalışsana! Hiç durmasana!” (ÖMER SEYFETTİN)
g) İstek kipiyle çekimli eylemlerle kurulan tümcelerle de emredici anlatım oluşturulabilir:
“Haydi arkadaşlar gidelim” (MEHMET AKİF ERSOY)

h) Mastar ekleri, ek-eylemin “-dir” koşacını aldığında anlatımı emir anlamı katar:

“Ey Türk Gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini ve Türk Cumhuriyetini muhafaza ve müdafaa etmektir.” “Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte; bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve Cumhuriyetini kurtarmaktır.” (MUSTAFA KEMAL ATATÜRK)

NOT:

1.Kimi zaman emir kipiyle kurulu tümceler ünlemleşir: “ Yaşasın! Sağ ol! İleri!…

2.Kimi deyimleşmiş, kalıplaşmış anlatımlar, emir anlamı taşımaz: “Ne olursa olsun doğru konuşmalı.” “ Şimdi, sabahın erken saatinde kalk da işe git, milletin derdiyle uğraş işin yoksa. “ “Kolay gelsin.”

3.Yüklemi emir kipine dayalı iç tümceler emir anlamı taşımazlar: “Gençler, anne babaları her şeylerine karışsın, İstemezler.

Özellikleri:
1.Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır.
2.Emir, telkin, öneri anlamı taşıyan ifadeler yer verilir.
3.Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır.
4.Cümlelerde fiiller hakimdir.
5.Uyulması beklenen bir üslubu vardır.(Zorlama anlamı vardır)
6.Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır.
7.Trafik kuralları, bazı eşyaların kullanma kılavuzları, ilaçların kullanma kılavuzları emredici anlatıma örnek verilebilir.

Read more