Türkiye Ekonomisi 1. Ünite Ders Notları
http://nettebuldum.blogspot.com/2013/03/2013-aof-turkiye-ekonomisi-1-unite.html
Türkiye Ekonomisi 2. Ünite Ders Notları
http://nettebuldum.blogspot.com/2013/03/2013-aof-turkiye-ekonomisi-2-unite-ders.html
Türkiye Ekonomisi 3. Ünite Ders Notları
http://nettebuldum.blogspot.com/2013/03/2013-aof-turkiye-ekonomisi-3-unite-ders.html
TÜRKİYE EKONOMİSİ
4. ÜNİTE TEMEL SEKTÖRLERDE GELİŞMELER
1- TARIM SEKTÖRÜ
Tarım sektörü, bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesini, bunların kalite ve verimlerinin yükseltilmesini, bu ürünlerin uygun koşullarda muhafazasını, işlenip değerlendirilmesini ve pazarlanmasını kapsamaktadır.
Tarımsal faaliyet, ana yapı olarak bitkisel ve hayvansal üretimle balıkçılık faaliyetlerinden ibarettir.
TARIMSAL FAALİYETİN İŞLEVLERİ VE ÖZELLİKLERİ
İktisat literatüründe üç temel sektör arasında “tarım” birincil, “sanayi” ikincil, “hizmetler” ise üçüncül sektör olarak tanımlanır.
İktisadi gelişme sürecinde tarım sektörünün önemine ilk kez sistematik olarak de¤inen iktisat ekolü Fizyokrasi’dir. Fizyokrasi’nin kurucusu Fransız iktisatçı Quesnay’e göre, bir ekonomide tarım sektörü gelişmeden diğer üretim unsurlarının gelişmesi mümkün değildir. Serbest rekabet ve kişisel çıkar üzerine kurulu Fizyokrasi’ye göre, kıymetli madenler ve ticaret, iktisadi gelişme için o kadar önemli değildir.
Dar anlamda tarım; ekim, dikim, bakım ve yetiştirme yoluyla bitki ve bitkisel ürünler, hayvan ve hayvansal ürünler üretilmesi veya bunların üreticileri tarafından işlenip değerlendirilmesi faaliyetlerini kapsar. Geniş anlamda tarım ise bitkisel ve hayvansal ürün üretiminin yanı sıra, bu ürünlerin yetiştiricileri tarafından işlenmesini, ormancılık ve balıkçılık faaliyetlerini, tarımsal ürünlerin taşınmasını ve saklanmasını, üreticiler tarafından satılmasını ve tarım alet ve makinelerinin üretim faaliyetlerinde bir bedel karşılığında kullandırılmasını kapsar.
Tarımın Sektörünün İşlevleri
Tarım sektörünün işlevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• İnsanların besin gereksinimlerini karşılamak
• Sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasına yardımcı olmak
• Sanayi sektörüne hammadde sağlamak
• Tarım dışı sektörlere istihdam sağlamak
• Tarım dışı sektörlerde üretilen mal ve hizmetlere talep yaratmak
• Çevre sağlığı ve toplumun ruhsal dengesini korumak
Tarım Sektörünün Genel Özellikleri
Tarım sektörünün genel özellikleri aşağıdaki gibi özetlenebilir.
• Tarımsal üretim iklim şartlarına bağlıdır.
• Tarımsal üretim mevsimlerin ritmine bağlıdır.
• Tarım kesiminde üretim tekniklerini geliştirebilme imkânları sınırlıdır.
• Tarımsal mallar talebinin gelir esnekliği düşüktür.
• Tarım sektöründe üretim alanları dağınıktır.
• Tarımsal işletmelerin içerisinde bulundukları piyasa koşulları farklılık arz eder.
• Tarımsal ürün fiyatları istikrarsızdır.
Gelir arttıkça talebi (harcamaları) gelire oranla daha az artan mallara iktisat literatüründe düşük mal ya da fakir mal denir.
TÜRK TARIM SEKTÖRÜNÜN ÜRETİM YAPISI VE ÜRÜN PROFİLİ
Tarımsal üretim büyük ölçüde iklim ve doğa koşullarına bağlı bir iktisadi faaliyettir. Türkiye bu açıdan oldukça avantajlıdır, zira Türkiye tarımsal üretim için elverişli bir iklim ve doğa yapısına sahiptir.
Tarımsal Arazi Yapısı ve Tarım İşletmelerinin Durumu
Tarımsal üretim iki büyük alt sektörden oluşur; bunlar bitkisel ve hayvansal üretimdir. Bitkisel üretim içerisinde tahıllar, baklagiller, tohumlar, tekstil hammaddeleri, sebzeler, meyveler ve içecek bitkileri yer alırken; hayvansal üretim canlı hayvanlar, süt, et, yumurta, bal ve deri gibi ürünleri kapsar.
Ekilen toplam tar›m arazilerinin her yıl yaklaşık dörtte biri nadasa bırakılmaktadır.
Türkiye’de tarım arazileriyle ilgili en önemli sorun, çoğunlukla arazilerin oldukça küçük birimlerden oluşması ve aşırı parçalılık durumudur.
Bu sorunun giderilebilmesi için, değişik dönemlerde arazi toplulaştırmasına yönelik girişimlerde bulunulmuş, 1961 yılından bu yana bazı hükümetler döneminde toprak reformu yasaları çıkarılmış, ancak ülkenin geleneksel ekonomik, sosyal ve kültürel yap›s›n›n bir sonucu olarak istenen başarı bir türlü elde edilememiştir.
Türk tarım sektörünün en büyük sorunlarından biri de tarım işletmelerinin küçük geleneksel aile işletmeleri şeklinde olmasıdır.
Tarım Sektörünün GSYH içerisindeki Payı ve Tarımsal Üretim Değeri
2000’de Türkiye’de tarım sektörünün GSYH içerisindeki payı %10,1 iken, 2010 yılına gelindiğinde %8,4’e gerilemiştir. Söz konusu dönemde genellikle GSYH’nın büyüme hızı, tarım sektörünün büyüme hızından fazladır, ancak özellikle 2002, 2009 ve 2010 yıllarına bakıldığında tarım sektörünün GSYH’nın göstermiş oldu¤u performansın üzerinde bir büyüme trendi yakaladığı açıktır.
Bitkisel Tarım Sektörü ve Bitkisel Üretim
Tarım sektörünün birinci büyük alt bileşeni bitkisel tarım sektörü ve bitkisel üretim, diğeri ise hayvancılık sektörü ve hayvansal üretimdir. Türkiye’de toplam tarımsal üretim değerinin %48’i bitkisel üretime, kalan %52’si ise hayvansal üretime aittir (2010 yılı itibarıyla). Bitkisel üretim faaliyeti de temel alt üretim alanları itibarıyla üç grupta toplanabilir:
• Tahıllar ve diğer bitkisel ürünler,
• Sebzeler,
• Meyveler, içecek ve baharat bitkileri.
Türkiye’de bu alt üretim alanlarının toplam bitkisel üretimden aldıkları pay sırasıyla %36, %33 ve %31 düzeylerindedir. Sadece tahılların payı ise yaklaşık %21’dir.
Tahıllar ve diğer Bitkisel Ürünler
Türkiye’de tahılların ve diğer bitkisel ürünlerin ekilen alan ve üretim bakımından dağılımına bakıldığında; en fazla ekili alanı bulunan bitkisel ürünlerin buğday, mısır, arpa, çavdar ve çeltik gibi bitki türlerini bünyesinde barındıran tahıllar olduğu (%74) anlaşılmaktadır.
Türkiye mercimekte dünyanın en büyük ikinci (dünya üretiminin %8,4’ü), nohut (%5,8) ve kuru fasulyede (%3,5) ise üçüncü üreticisi konumundadır.
Yağlı tohumlar olarak bilinen ayçiçeği, soya, yer fıstığı, pamuk tohumu (çiğit)ve haşhaş gibi ürünlerin üretimi toplamda 3 milyon ton dolayındadır. Söz konusu toplamın 1,3 milyon tonu ayçiçeği, 1,3 milyon tonu da pamuk tohumudur.
Belli bölgelerde büyük bir üretim düzeyine sahip olduğumuz bir diğer bitkisel ürün de şeker pancarıdır. Bu üründe ülkenin yıllık toplam üretim düzeyi yaklaşık 18 milyon tondur.
Sebzeler
Türk tarım sektörü sebze ve meyve üretimi açısından son derece zengin bir potansiyele sahiptir. Türkiye’de bazı tropikal ürünler dışında hemen hemen tüm sebze ve meyve türlerini üretmek mümkündür. Ülkede 2010 yılı itibarıyla sebze üretimine uygun 8 milyon dekarlık tarım alanı bulunmaktadır.
Sebze üretiminde uluslararası rekabet gücümüzü anlama bakımından dünya üretimdeki yerimize bakıldığında; Türkiye salatalık (%3) ve biber (%7) üretiminde dünya üçüncüsü, domates (%7) ve ıspanak (%2) üretiminde dünya dördüncüsü, patlıcan üretiminde (%2) ise dünya beşincisi konumundadır.
Sebze türleri geleneksel olarak üç grupta toplanabilir:
• Meyvesi için yetiştirilen sebzeler (domates, hıyar, acur, biber, patlıcan, kabak, kavun ve karpuz gibi),
• Yumru ve kök sebzeler (kuru soğan, pırasa, havuç ve turp gibi),
• Diğer sebzeler (çoğunlukla lahana, marul, ıspanak ve maydanoz gibi yaprağı yenenler ve diğerleri).
2010 yılı sonu itibariyle Türkiye’de sebze üretiminin yaklaşık %82’sinin meyvesi için yetiştirilen sebzelerden, %12’sinin ise yumru ve kök sebzelerden oluştuğu görülmektedir. Tek tek alındığında en fazla üretilen sebzeler ise sırasıyla domates, karpuz, biber, soğan, hıyar, kavun, patlıcan, lahana, fasulye ve maruldur. Bu ürünler büyük ölçüde pazara dönük olarak üretilmektedirler ve ülkenin bu alanda nispeten rekabet gücü daha yüksek ürünleridir.
Meyveler
Meyve üretimine gelince; Türkiye’de 2010 yılı sonu itibarıyla toplam 792 milyon meyve ağacının bulunduğu kaydedilmektedir. Bu ağaçlardan söz konusu yılda toplam 18 milyon ton meyve elde edilmektedir. İfade edilen toplam üretim miktarının piyasa değeri 25 milyar TL, pazarlanabilen değer ise 22 milyar TL civarındadır. Üretilen meyveleri üretim de¤erleri bakımından sırasıyla aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür:
• Üzüm,
• Turunçgiller (portakal, mandalina ve limon gibi),
• Yumuşak çekirdekli meyveler (elma, armut, ayva vb.),
• Taş çekirdekli meyveler (şeftali, erik, kayısı, kiraz, vişne vb.),
• Zeytin,
• Çay,
• Sert kabuklu meyveler (badem, fındık, ceviz, kestane, Antep fıstığı vb.),
• Diğer meyveler (çilek, dut, nar, ahududu, keçiboynuzu gibi),
• Tropikal meyveler (incir, muz, kivi, avokado vb.) ve
• Baharat bitkileri (kırmızı biber, anason, kimyon vb).
Türkiye’nin tarım ürünleri üretiminde dünya sıralamasındaki yerine bakıldığında;6 üründe ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Bunlardan haşhaş dışında tamamı meyve ürünleridir. Bu ürünlerin isimleri ve dünya üretim payları sırasıyla şu şekildedir:
Fındık (%67,5), Haşhaş(%35,5), İncir (%24), Kiraz (%19,6), Vişne (%17,4) ve Kayısı(%13). Bunların dışında, Türkiye meyvesi için üretilen sebze türlerinden kavun(%6,4) ve karpuz (%4) üretiminde dünya ikincisi; Antep fıstığı (%14), kestane (%3)ve elma üretiminde (%3,7) dünya üçüncüsü; mandalina (%4) ve ceviz üretiminde(%7) dünya dördüncüsü; ve nihayet zeytin üretiminde (%6,9) dünya beşincisidir.
Son yıllarda üretim ve rekabet gücünde sağlanan artışın sebeplerinden bazıları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Meyve üretimine e¤itim ve girişimcilik düzeyi yüksek, daha nitelikli üreticilerin girmesi,
• Bu kişilerin uluslararası pazarların ihtiyaçlarını iyi analiz edebilmeleri,
• Asya ve tropikal bölgelerde üretilebilen meyvelerin üretilmesine başlanması ile ürün çeşitlemesine gidilmesi,
• Üreticilerin özellikle AB ülkeleri başta olmak üzere, satın alma gücü yüksek ülkelere yönelmeleri,
• İç pazarda da halkın e¤itim ve gelir seviyesinin yükselmesi ile birlikte, daha sağlıklı ürün tüketme ihtiyacının artması,
• Küreselleşme olgusunun hızla yayılmasıyla birlikte, küresel sağlık ve tüketim kalıplarına yaklaşılması,
• Akdeniz-Ege havzasının bu ürünlerin üretimine müsait olması,
• Bazı ürünlerde örtü-altı (sera) üretim imkânlarının artması ve
• Genel olarak kentlilik ve gelir düzeyindeki artışa bağlı olarak, aynı ürünü dört mevsim tüketme alışkanlığının yaygınlaşmasıdır.
Türk tarımında bitkisel üretim başlığı altında ifade edilebilecek bir diğer konu organik bitkisel üretimdir.
Türkiye’de 2004 yılında organik bitkisel üretim faaliyetiyle uğraşan çiftçi sayısı yalnızca 12 bin iken, 2010 yılına gelindiğinde bu rakam 42 bine ulaşmıştır. Benzer şekilde, 2004 yılında organik bitkisel üretim amacıyla kullanılan alanın büyüklüğü 209 bin hektar iken, 2010 yılında rakam 510 bin hektara yükselmiştir.
Bitkisel Tarım Sektöründe Tohumluk Üretimi
Bitkisel üretimin verimliliği için kalitesi onaylanmış (sertifikalı) tohumluk kullanımı son derece önemlidir.
Türkiye’de de uzun yıllar önce kurulan ve hâlâ en büyük tohumluk üreticisi kurum olan Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne (TİGEM) bağlı çok sayıda işletme bu işlevi yerine getiren en büyük kuruluştur.
2010 yılı itibarıyla, yetkilendirilmiş çoğu özel 365 tohumculuk kuruluşu bulunmaktadır.
2011 yılı itibarıyla, Türkiye’nin yıllık toplam tohumluk ithalatı yaklaşık 37 bin ton, ihracatı ise 31 bin tondur.
Hayvancılık Sektörü ve Hayvansal Üretim
Hayvansal üretim, canlı hayvanların ve bu hayvanlardan elde edilen hayvansal ürünlerin üretimidir. Türkiye’de 2010 yılı sonu itibarıyla, toplam tarımsal üretim değerinin %52’si, yani 85 milyar TL’lik kısmı hayvansal üretimden oluşmaktadır. Bu değerin %58’i pazarlanan değerdir.
FAO verilerine göre, 2009 yılında tarım sektörü Dünya GSYH’sının %3’ünü oluşturmakta, hayvancılık sektörü ise tarımsal GSYH’nın %37’sini oluşturmaktadır. Bu oran AB ülkelerinde %48, ABD’de %44 iken gelişmekte olan ülkelerde %30 civarındadır.
Canlı Hayvan Üretimi
Türkiye’de canlı hayvan üretimine bakıldığında; büyükbaş hayvancılıkta tamamen yatay bir durum söz konusudur.
Son 20 yılda toplam sığır sayısı yaklaşık 11-12 milyon dolayında değişmektedir. Ülkemizde sığır stokuna bakıldığında, bunları üç ana grupta toplamak mümkündür: Kültür, yerli ve kültür melezi.
Son 20 yılda küçükbaş hayvancılık olarak adlandırılan koyun ve keçi sayısında ciddi bir azalma yaşanmaktadır. Buna göre, koyun sayısı 1991 yılında 40 milyonun üzerinde iken, 2010 yılında bu rakam neredeyse yarı yarıya düşmüştür.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, 2010 yılında dünyada 1,4 milyar baş sığır, 2,0 milyar baş koyun ve keçi, 194 milyon baş manda,24 milyon baş deve, 965 milyon baş domuz ve 19,5 milyar adet kanatlı varlığı bulunmaktadır.
Hayvansal Ürünler Üretimi
Canlı hayvan üretimi ile bunlardan elde edilen ürünler arasında temel bir fark vardır; canlı hayvan üretimi pür tarımsal bir faaliyet iken, bunlardan elde edilen ürünlerin üretimi daha ziyade endüstriyel bir faaliyeti gerektirir.
Türkiye’de toplam hayvansal üretimin %55’i canlı hayvan üretiminden oluşurken, kalan %45’i hayvansal ürünlerden oluşmaktadır.
Kırmızı Et (Sığır Eti) Üretimi: Dünya süt üretiminin tamamına yakınını, et üretiminin ise %24’ünü tek başına sağlayan sığır, besin maddesi üretiminde büyük paya sahiptir.
Dünyada ortalama yıllık kişi başına et tüketimi 40 kg olup; bunun 15,1 kg’ı domuz eti, 12,6 kg’ı kanatlı hayvan eti, 9,6 kg’ı sığır eti, 1,9 kg’ı koyun ve 0,8 kg’ı diğer etlerden temin edilmektedir.
Süt Üretimi: Büyükbaş ve küçükbaş hayvanlardan üretilen bir diğer hayvansal ürün süttür. Son 20 yıllık döneme bakıldığında; toplam süt üretimi %30 oranında artmıştır. Bu artış tamamen inek sütünden kaynaklanmaktadır.
Tavukçuluk; Yumurta ve Beyaz Et Üretimi: Kümes hayvanları; et ve yumurta tavuğu, hindi, ördek ve kazdan ibarettir. Türkiye’de toplam sayı içerisinde en büyük pay et tavuğuna, ardından yumurta tavuğuna aittir.
Bal ve Yaş İpek Kozası Üretimi: Hayvansal üretim başlığı altında yer verilecek bir diğer konu arıcılık ve ipek böcekçiliğidir.
Su Ürünleri Üretimi
Her ne kadar bitkisel ve hayvansal faaliyetler kadar bir büyüklüğe sahip olmasa da Türkiye gibi üç tarafı denizle çevrili bir ülke için su ürünlerinin üretimi ve piyasası önemlidir.
Denizlere göre üretilen ürünlere bakıldığında ise 2010 yılı itibarıyla en fazla üretimin hamsi balığında olduğu (229 bin ton), bunun da büyük bir kısmının (173 tonu) Do¤u Karadeniz’de gerçekleştirildiği görülmektedir.
Tarımsal İstihdam
Türkiye’de tarımsal istihdam miktarı 2000’li yıllarda yaklaşık 8 milyondan 5 milyon dolayına, toplam istihdamdaki payı ise yaklaşık %36’lardan %25’lere gerilemiştir.
Bir ekonomik faaliyette(örneğin tarımda)çalışanların sayısı azaldığı hâlde üretimde belirgin bir düşüş olmuyorsa, bu faaliyet kolunda gizli işsizlik söz konusudur. Bunun sebebi iş gücünün marjinal verimliliğinin sıfıra yakın, sıfır veya negatif olmasıdır.
Tarımsal Dış Ticaret
1980 öncesi dönemde tarımsal ürünlerin ihracatı Türkiye’nin dış ticaretinde önemli yer tutmakta idi. Türk ekonomisi 1980 yılından sonra yönünü sınırları dışına çevirmiş ve ekonomik gelişimini dış ticarete (ihracata) dayalı bir büyüme stratejisine bağlamıştır.
Özellikle son yıllarda tarımsal ürünlerde dış ticaret açığının hızla arttığı dikkat çekmektedir.
En fazla ihracatın yapıldığı ülkeler ise; İtalya, Hollanda, Almanya, Lübnan, Yunanistan ve İspanya’dır.
TÜRKİYE’DE TARIMSAL DESTEKLEME POLİTİKALARI
Türkiye’de tarım politikasının uygulanma şekli kalkınma planları ile gerçekleştirilmektedir.
Kalkınma planlarında tarım politikaları ile gerçekleştirilmek istenen amaçlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Tarımsal üretim seviyesini ve verimliliği arttırmak, sektörün gelişme hızını sürdürülebilir kılmak,
• Tarımsal üretimde mümkün oldu¤unca kendine yeterli bir düzeye ulaşmak ve toplumun dengeli bir şekilde beslenmesini sağlamak,
• Tarıma dayalı sanayinin, tarımsal girdi ihtiyacını yurtiçinden karşılamak,
• Sektörde gelir düzeyini yükselterek, sektörler arasındaki gelir farklılıklarını gidermek,
• Tarımsal istihdamı verimli hâle getirmek ve buradan başka sektörlere işgücünü göçünü kontrol etmek,
• Sektörün teknoloji düzeyini yükselterek, tarımsal üretimin doğal koşullara bağımlılığını azaltmak,
• Tarımda verimlilik düzeyinin arttırılması amacıyla modern girdi kullanımını sertifikalı tohumculuk ve damızlık) teşvik etmek, sulama faaliyetlerini geliştirmek,
• Tarım ürünlerinin uluslararası rekabet gücünü artırmak ve
• Tarımda destekleme politikasını etkin bir araç olarak kullanmak.
Tarım sektörüne uygulanan destekler fiyat, gelir ve diğer destekler olarak üç temel kategoriye ayrılır. Gelir destekleri, kendi içerisinde dolaylı ve doğrudan gelir desteği olarak ikiye ayrılmaktadır. Fiyat destekleri içerisinde teşvikler, primler, kota ve tarifeler, vergiler ve ihracat iadeleri sayılabilir.
Doğal afetler karşılığında yapılan bitkisel ve hayvansal zarar ödemeleri doğrudan gelir desteği kapsamında yer alırken, tarımsal hammadde alımı, tarımsal üretim kredileri, hayvan sigortası ve depolama gibi üretim maliyetlerini azaltan destekler dolaylı gelir destekleri içerisinde sayılabilir.
Son destek kalemi olan diğer destekler içerisinde ise eğitim, araştırma-geliştirme (AR-GE), pazarlama, dağıtım ve yayım gibi destekler bulunmaktadır.
TÜRK TARIM SEKTÖRÜNÜN AB ORTAK TARIM POLİTİKASINA UYUMU
Avrupa Birli¤i (AB) Ortak Tarım Politikası’nın (OTP) temelleri 1958 yılında atılmış ve Birliğin ilk ortak politikası olmuştur.
Üye ülkelerin tarım politikalarını siyasal ve ekonomik anlamda bütünleştirmek olan bu politika demetinin amaçları aşağıdaki gibi sıralanabilir
• Üretim standartlarını ve tarım teknolojisini geliştirmek,
• Tarımsal üretim araçlarının etkili kullanımını sağlamak,
• Avrupa’daki tarımsal üretimin verimliliğini artırmak,
• Piyasalarda istikrarı sağlamak,
• Ürün arzının güvenliğini sağlamak,
• İşgücünün optimum kullanımını sağlamak,
• Gelir artışı sağlamak,
• Fiyata dayalı haksız rekabetin önüne geçmek.
Bununla birlikte OTP üç temel ilke üzerine inşa edilmiştir. Bu ilkeler ve ilkelerin kapsamı ise şu şekilde özetlenebilir.
• Tek tarım pazarı ilkesi: Bunun anlamı, AB’ye üye ülkeler arasında tarım ürünlerinin serbest dolaşımı önündeki tüm engellerin kaldırılması ve tarımsal ürünlerin piyasa koşulları içerisinde alınıp satılabileceği tek bir pazarın oluşturulmasıdır.
• Topluluk tercihi ilkesi: Bu ilke ile ithal ikameci bir anlayış içerisinde, öncelikle AB’ye üye ülkelerin tarım ürünlerinin tüketilmesi ve söz konusu yerli ürünlerin ithalata karşı korunmasını sağlayarak AB tarım ürünleri ihracatının geliştirilmesi hedeflenmektedir.
• Ortak mali sorumluluk ilkesi: Bu ilke doğrultusunda AB’de OTP’ye ilişkin tüm harcamalar, üye ülkeler tarafından ortaklaşa karşılanacaktır. Bu amaçla,1962 yılında AB bütçesi içerisinde Tarımsal Garanti ve Yön Verme Fonu (FEOGA) oluşturulmuştur.
Read more
http://nettebuldum.blogspot.com/2013/03/2013-aof-turkiye-ekonomisi-1-unite.html
Türkiye Ekonomisi 2. Ünite Ders Notları
http://nettebuldum.blogspot.com/2013/03/2013-aof-turkiye-ekonomisi-2-unite-ders.html
Türkiye Ekonomisi 3. Ünite Ders Notları
http://nettebuldum.blogspot.com/2013/03/2013-aof-turkiye-ekonomisi-3-unite-ders.html
TÜRKİYE EKONOMİSİ
4. ÜNİTE TEMEL SEKTÖRLERDE GELİŞMELER
1- TARIM SEKTÖRÜ
Tarım sektörü, bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesini, bunların kalite ve verimlerinin yükseltilmesini, bu ürünlerin uygun koşullarda muhafazasını, işlenip değerlendirilmesini ve pazarlanmasını kapsamaktadır.
Tarımsal faaliyet, ana yapı olarak bitkisel ve hayvansal üretimle balıkçılık faaliyetlerinden ibarettir.
TARIMSAL FAALİYETİN İŞLEVLERİ VE ÖZELLİKLERİ
İktisat literatüründe üç temel sektör arasında “tarım” birincil, “sanayi” ikincil, “hizmetler” ise üçüncül sektör olarak tanımlanır.
İktisadi gelişme sürecinde tarım sektörünün önemine ilk kez sistematik olarak de¤inen iktisat ekolü Fizyokrasi’dir. Fizyokrasi’nin kurucusu Fransız iktisatçı Quesnay’e göre, bir ekonomide tarım sektörü gelişmeden diğer üretim unsurlarının gelişmesi mümkün değildir. Serbest rekabet ve kişisel çıkar üzerine kurulu Fizyokrasi’ye göre, kıymetli madenler ve ticaret, iktisadi gelişme için o kadar önemli değildir.
Dar anlamda tarım; ekim, dikim, bakım ve yetiştirme yoluyla bitki ve bitkisel ürünler, hayvan ve hayvansal ürünler üretilmesi veya bunların üreticileri tarafından işlenip değerlendirilmesi faaliyetlerini kapsar. Geniş anlamda tarım ise bitkisel ve hayvansal ürün üretiminin yanı sıra, bu ürünlerin yetiştiricileri tarafından işlenmesini, ormancılık ve balıkçılık faaliyetlerini, tarımsal ürünlerin taşınmasını ve saklanmasını, üreticiler tarafından satılmasını ve tarım alet ve makinelerinin üretim faaliyetlerinde bir bedel karşılığında kullandırılmasını kapsar.
Tarımın Sektörünün İşlevleri
Tarım sektörünün işlevleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• İnsanların besin gereksinimlerini karşılamak
• Sürdürülebilir kalkınmanın sağlanmasına yardımcı olmak
• Sanayi sektörüne hammadde sağlamak
• Tarım dışı sektörlere istihdam sağlamak
• Tarım dışı sektörlerde üretilen mal ve hizmetlere talep yaratmak
• Çevre sağlığı ve toplumun ruhsal dengesini korumak
Tarım Sektörünün Genel Özellikleri
Tarım sektörünün genel özellikleri aşağıdaki gibi özetlenebilir.
• Tarımsal üretim iklim şartlarına bağlıdır.
• Tarımsal üretim mevsimlerin ritmine bağlıdır.
• Tarım kesiminde üretim tekniklerini geliştirebilme imkânları sınırlıdır.
• Tarımsal mallar talebinin gelir esnekliği düşüktür.
• Tarım sektöründe üretim alanları dağınıktır.
• Tarımsal işletmelerin içerisinde bulundukları piyasa koşulları farklılık arz eder.
• Tarımsal ürün fiyatları istikrarsızdır.
Gelir arttıkça talebi (harcamaları) gelire oranla daha az artan mallara iktisat literatüründe düşük mal ya da fakir mal denir.
TÜRK TARIM SEKTÖRÜNÜN ÜRETİM YAPISI VE ÜRÜN PROFİLİ
Tarımsal üretim büyük ölçüde iklim ve doğa koşullarına bağlı bir iktisadi faaliyettir. Türkiye bu açıdan oldukça avantajlıdır, zira Türkiye tarımsal üretim için elverişli bir iklim ve doğa yapısına sahiptir.
Tarımsal Arazi Yapısı ve Tarım İşletmelerinin Durumu
Tarımsal üretim iki büyük alt sektörden oluşur; bunlar bitkisel ve hayvansal üretimdir. Bitkisel üretim içerisinde tahıllar, baklagiller, tohumlar, tekstil hammaddeleri, sebzeler, meyveler ve içecek bitkileri yer alırken; hayvansal üretim canlı hayvanlar, süt, et, yumurta, bal ve deri gibi ürünleri kapsar.
Ekilen toplam tar›m arazilerinin her yıl yaklaşık dörtte biri nadasa bırakılmaktadır.
Türkiye’de tarım arazileriyle ilgili en önemli sorun, çoğunlukla arazilerin oldukça küçük birimlerden oluşması ve aşırı parçalılık durumudur.
Bu sorunun giderilebilmesi için, değişik dönemlerde arazi toplulaştırmasına yönelik girişimlerde bulunulmuş, 1961 yılından bu yana bazı hükümetler döneminde toprak reformu yasaları çıkarılmış, ancak ülkenin geleneksel ekonomik, sosyal ve kültürel yap›s›n›n bir sonucu olarak istenen başarı bir türlü elde edilememiştir.
Türk tarım sektörünün en büyük sorunlarından biri de tarım işletmelerinin küçük geleneksel aile işletmeleri şeklinde olmasıdır.
Tarım Sektörünün GSYH içerisindeki Payı ve Tarımsal Üretim Değeri
2000’de Türkiye’de tarım sektörünün GSYH içerisindeki payı %10,1 iken, 2010 yılına gelindiğinde %8,4’e gerilemiştir. Söz konusu dönemde genellikle GSYH’nın büyüme hızı, tarım sektörünün büyüme hızından fazladır, ancak özellikle 2002, 2009 ve 2010 yıllarına bakıldığında tarım sektörünün GSYH’nın göstermiş oldu¤u performansın üzerinde bir büyüme trendi yakaladığı açıktır.
Bitkisel Tarım Sektörü ve Bitkisel Üretim
Tarım sektörünün birinci büyük alt bileşeni bitkisel tarım sektörü ve bitkisel üretim, diğeri ise hayvancılık sektörü ve hayvansal üretimdir. Türkiye’de toplam tarımsal üretim değerinin %48’i bitkisel üretime, kalan %52’si ise hayvansal üretime aittir (2010 yılı itibarıyla). Bitkisel üretim faaliyeti de temel alt üretim alanları itibarıyla üç grupta toplanabilir:
• Tahıllar ve diğer bitkisel ürünler,
• Sebzeler,
• Meyveler, içecek ve baharat bitkileri.
Türkiye’de bu alt üretim alanlarının toplam bitkisel üretimden aldıkları pay sırasıyla %36, %33 ve %31 düzeylerindedir. Sadece tahılların payı ise yaklaşık %21’dir.
Tahıllar ve diğer Bitkisel Ürünler
Türkiye’de tahılların ve diğer bitkisel ürünlerin ekilen alan ve üretim bakımından dağılımına bakıldığında; en fazla ekili alanı bulunan bitkisel ürünlerin buğday, mısır, arpa, çavdar ve çeltik gibi bitki türlerini bünyesinde barındıran tahıllar olduğu (%74) anlaşılmaktadır.
Türkiye mercimekte dünyanın en büyük ikinci (dünya üretiminin %8,4’ü), nohut (%5,8) ve kuru fasulyede (%3,5) ise üçüncü üreticisi konumundadır.
Yağlı tohumlar olarak bilinen ayçiçeği, soya, yer fıstığı, pamuk tohumu (çiğit)ve haşhaş gibi ürünlerin üretimi toplamda 3 milyon ton dolayındadır. Söz konusu toplamın 1,3 milyon tonu ayçiçeği, 1,3 milyon tonu da pamuk tohumudur.
Belli bölgelerde büyük bir üretim düzeyine sahip olduğumuz bir diğer bitkisel ürün de şeker pancarıdır. Bu üründe ülkenin yıllık toplam üretim düzeyi yaklaşık 18 milyon tondur.
Sebzeler
Türk tarım sektörü sebze ve meyve üretimi açısından son derece zengin bir potansiyele sahiptir. Türkiye’de bazı tropikal ürünler dışında hemen hemen tüm sebze ve meyve türlerini üretmek mümkündür. Ülkede 2010 yılı itibarıyla sebze üretimine uygun 8 milyon dekarlık tarım alanı bulunmaktadır.
Sebze üretiminde uluslararası rekabet gücümüzü anlama bakımından dünya üretimdeki yerimize bakıldığında; Türkiye salatalık (%3) ve biber (%7) üretiminde dünya üçüncüsü, domates (%7) ve ıspanak (%2) üretiminde dünya dördüncüsü, patlıcan üretiminde (%2) ise dünya beşincisi konumundadır.
Sebze türleri geleneksel olarak üç grupta toplanabilir:
• Meyvesi için yetiştirilen sebzeler (domates, hıyar, acur, biber, patlıcan, kabak, kavun ve karpuz gibi),
• Yumru ve kök sebzeler (kuru soğan, pırasa, havuç ve turp gibi),
• Diğer sebzeler (çoğunlukla lahana, marul, ıspanak ve maydanoz gibi yaprağı yenenler ve diğerleri).
2010 yılı sonu itibariyle Türkiye’de sebze üretiminin yaklaşık %82’sinin meyvesi için yetiştirilen sebzelerden, %12’sinin ise yumru ve kök sebzelerden oluştuğu görülmektedir. Tek tek alındığında en fazla üretilen sebzeler ise sırasıyla domates, karpuz, biber, soğan, hıyar, kavun, patlıcan, lahana, fasulye ve maruldur. Bu ürünler büyük ölçüde pazara dönük olarak üretilmektedirler ve ülkenin bu alanda nispeten rekabet gücü daha yüksek ürünleridir.
Meyveler
Meyve üretimine gelince; Türkiye’de 2010 yılı sonu itibarıyla toplam 792 milyon meyve ağacının bulunduğu kaydedilmektedir. Bu ağaçlardan söz konusu yılda toplam 18 milyon ton meyve elde edilmektedir. İfade edilen toplam üretim miktarının piyasa değeri 25 milyar TL, pazarlanabilen değer ise 22 milyar TL civarındadır. Üretilen meyveleri üretim de¤erleri bakımından sırasıyla aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür:
• Üzüm,
• Turunçgiller (portakal, mandalina ve limon gibi),
• Yumuşak çekirdekli meyveler (elma, armut, ayva vb.),
• Taş çekirdekli meyveler (şeftali, erik, kayısı, kiraz, vişne vb.),
• Zeytin,
• Çay,
• Sert kabuklu meyveler (badem, fındık, ceviz, kestane, Antep fıstığı vb.),
• Diğer meyveler (çilek, dut, nar, ahududu, keçiboynuzu gibi),
• Tropikal meyveler (incir, muz, kivi, avokado vb.) ve
• Baharat bitkileri (kırmızı biber, anason, kimyon vb).
Türkiye’nin tarım ürünleri üretiminde dünya sıralamasındaki yerine bakıldığında;6 üründe ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Bunlardan haşhaş dışında tamamı meyve ürünleridir. Bu ürünlerin isimleri ve dünya üretim payları sırasıyla şu şekildedir:
Fındık (%67,5), Haşhaş(%35,5), İncir (%24), Kiraz (%19,6), Vişne (%17,4) ve Kayısı(%13). Bunların dışında, Türkiye meyvesi için üretilen sebze türlerinden kavun(%6,4) ve karpuz (%4) üretiminde dünya ikincisi; Antep fıstığı (%14), kestane (%3)ve elma üretiminde (%3,7) dünya üçüncüsü; mandalina (%4) ve ceviz üretiminde(%7) dünya dördüncüsü; ve nihayet zeytin üretiminde (%6,9) dünya beşincisidir.
Son yıllarda üretim ve rekabet gücünde sağlanan artışın sebeplerinden bazıları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Meyve üretimine e¤itim ve girişimcilik düzeyi yüksek, daha nitelikli üreticilerin girmesi,
• Bu kişilerin uluslararası pazarların ihtiyaçlarını iyi analiz edebilmeleri,
• Asya ve tropikal bölgelerde üretilebilen meyvelerin üretilmesine başlanması ile ürün çeşitlemesine gidilmesi,
• Üreticilerin özellikle AB ülkeleri başta olmak üzere, satın alma gücü yüksek ülkelere yönelmeleri,
• İç pazarda da halkın e¤itim ve gelir seviyesinin yükselmesi ile birlikte, daha sağlıklı ürün tüketme ihtiyacının artması,
• Küreselleşme olgusunun hızla yayılmasıyla birlikte, küresel sağlık ve tüketim kalıplarına yaklaşılması,
• Akdeniz-Ege havzasının bu ürünlerin üretimine müsait olması,
• Bazı ürünlerde örtü-altı (sera) üretim imkânlarının artması ve
• Genel olarak kentlilik ve gelir düzeyindeki artışa bağlı olarak, aynı ürünü dört mevsim tüketme alışkanlığının yaygınlaşmasıdır.
Türk tarımında bitkisel üretim başlığı altında ifade edilebilecek bir diğer konu organik bitkisel üretimdir.
Türkiye’de 2004 yılında organik bitkisel üretim faaliyetiyle uğraşan çiftçi sayısı yalnızca 12 bin iken, 2010 yılına gelindiğinde bu rakam 42 bine ulaşmıştır. Benzer şekilde, 2004 yılında organik bitkisel üretim amacıyla kullanılan alanın büyüklüğü 209 bin hektar iken, 2010 yılında rakam 510 bin hektara yükselmiştir.
Bitkisel Tarım Sektöründe Tohumluk Üretimi
Bitkisel üretimin verimliliği için kalitesi onaylanmış (sertifikalı) tohumluk kullanımı son derece önemlidir.
Türkiye’de de uzun yıllar önce kurulan ve hâlâ en büyük tohumluk üreticisi kurum olan Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne (TİGEM) bağlı çok sayıda işletme bu işlevi yerine getiren en büyük kuruluştur.
2010 yılı itibarıyla, yetkilendirilmiş çoğu özel 365 tohumculuk kuruluşu bulunmaktadır.
2011 yılı itibarıyla, Türkiye’nin yıllık toplam tohumluk ithalatı yaklaşık 37 bin ton, ihracatı ise 31 bin tondur.
Hayvancılık Sektörü ve Hayvansal Üretim
Hayvansal üretim, canlı hayvanların ve bu hayvanlardan elde edilen hayvansal ürünlerin üretimidir. Türkiye’de 2010 yılı sonu itibarıyla, toplam tarımsal üretim değerinin %52’si, yani 85 milyar TL’lik kısmı hayvansal üretimden oluşmaktadır. Bu değerin %58’i pazarlanan değerdir.
FAO verilerine göre, 2009 yılında tarım sektörü Dünya GSYH’sının %3’ünü oluşturmakta, hayvancılık sektörü ise tarımsal GSYH’nın %37’sini oluşturmaktadır. Bu oran AB ülkelerinde %48, ABD’de %44 iken gelişmekte olan ülkelerde %30 civarındadır.
Canlı Hayvan Üretimi
Türkiye’de canlı hayvan üretimine bakıldığında; büyükbaş hayvancılıkta tamamen yatay bir durum söz konusudur.
Son 20 yılda toplam sığır sayısı yaklaşık 11-12 milyon dolayında değişmektedir. Ülkemizde sığır stokuna bakıldığında, bunları üç ana grupta toplamak mümkündür: Kültür, yerli ve kültür melezi.
Son 20 yılda küçükbaş hayvancılık olarak adlandırılan koyun ve keçi sayısında ciddi bir azalma yaşanmaktadır. Buna göre, koyun sayısı 1991 yılında 40 milyonun üzerinde iken, 2010 yılında bu rakam neredeyse yarı yarıya düşmüştür.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre, 2010 yılında dünyada 1,4 milyar baş sığır, 2,0 milyar baş koyun ve keçi, 194 milyon baş manda,24 milyon baş deve, 965 milyon baş domuz ve 19,5 milyar adet kanatlı varlığı bulunmaktadır.
Hayvansal Ürünler Üretimi
Canlı hayvan üretimi ile bunlardan elde edilen ürünler arasında temel bir fark vardır; canlı hayvan üretimi pür tarımsal bir faaliyet iken, bunlardan elde edilen ürünlerin üretimi daha ziyade endüstriyel bir faaliyeti gerektirir.
Türkiye’de toplam hayvansal üretimin %55’i canlı hayvan üretiminden oluşurken, kalan %45’i hayvansal ürünlerden oluşmaktadır.
Kırmızı Et (Sığır Eti) Üretimi: Dünya süt üretiminin tamamına yakınını, et üretiminin ise %24’ünü tek başına sağlayan sığır, besin maddesi üretiminde büyük paya sahiptir.
Dünyada ortalama yıllık kişi başına et tüketimi 40 kg olup; bunun 15,1 kg’ı domuz eti, 12,6 kg’ı kanatlı hayvan eti, 9,6 kg’ı sığır eti, 1,9 kg’ı koyun ve 0,8 kg’ı diğer etlerden temin edilmektedir.
Süt Üretimi: Büyükbaş ve küçükbaş hayvanlardan üretilen bir diğer hayvansal ürün süttür. Son 20 yıllık döneme bakıldığında; toplam süt üretimi %30 oranında artmıştır. Bu artış tamamen inek sütünden kaynaklanmaktadır.
Tavukçuluk; Yumurta ve Beyaz Et Üretimi: Kümes hayvanları; et ve yumurta tavuğu, hindi, ördek ve kazdan ibarettir. Türkiye’de toplam sayı içerisinde en büyük pay et tavuğuna, ardından yumurta tavuğuna aittir.
Bal ve Yaş İpek Kozası Üretimi: Hayvansal üretim başlığı altında yer verilecek bir diğer konu arıcılık ve ipek böcekçiliğidir.
Su Ürünleri Üretimi
Her ne kadar bitkisel ve hayvansal faaliyetler kadar bir büyüklüğe sahip olmasa da Türkiye gibi üç tarafı denizle çevrili bir ülke için su ürünlerinin üretimi ve piyasası önemlidir.
Denizlere göre üretilen ürünlere bakıldığında ise 2010 yılı itibarıyla en fazla üretimin hamsi balığında olduğu (229 bin ton), bunun da büyük bir kısmının (173 tonu) Do¤u Karadeniz’de gerçekleştirildiği görülmektedir.
Tarımsal İstihdam
Türkiye’de tarımsal istihdam miktarı 2000’li yıllarda yaklaşık 8 milyondan 5 milyon dolayına, toplam istihdamdaki payı ise yaklaşık %36’lardan %25’lere gerilemiştir.
Bir ekonomik faaliyette(örneğin tarımda)çalışanların sayısı azaldığı hâlde üretimde belirgin bir düşüş olmuyorsa, bu faaliyet kolunda gizli işsizlik söz konusudur. Bunun sebebi iş gücünün marjinal verimliliğinin sıfıra yakın, sıfır veya negatif olmasıdır.
Tarımsal Dış Ticaret
1980 öncesi dönemde tarımsal ürünlerin ihracatı Türkiye’nin dış ticaretinde önemli yer tutmakta idi. Türk ekonomisi 1980 yılından sonra yönünü sınırları dışına çevirmiş ve ekonomik gelişimini dış ticarete (ihracata) dayalı bir büyüme stratejisine bağlamıştır.
Özellikle son yıllarda tarımsal ürünlerde dış ticaret açığının hızla arttığı dikkat çekmektedir.
En fazla ihracatın yapıldığı ülkeler ise; İtalya, Hollanda, Almanya, Lübnan, Yunanistan ve İspanya’dır.
TÜRKİYE’DE TARIMSAL DESTEKLEME POLİTİKALARI
Türkiye’de tarım politikasının uygulanma şekli kalkınma planları ile gerçekleştirilmektedir.
Kalkınma planlarında tarım politikaları ile gerçekleştirilmek istenen amaçlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Tarımsal üretim seviyesini ve verimliliği arttırmak, sektörün gelişme hızını sürdürülebilir kılmak,
• Tarımsal üretimde mümkün oldu¤unca kendine yeterli bir düzeye ulaşmak ve toplumun dengeli bir şekilde beslenmesini sağlamak,
• Tarıma dayalı sanayinin, tarımsal girdi ihtiyacını yurtiçinden karşılamak,
• Sektörde gelir düzeyini yükselterek, sektörler arasındaki gelir farklılıklarını gidermek,
• Tarımsal istihdamı verimli hâle getirmek ve buradan başka sektörlere işgücünü göçünü kontrol etmek,
• Sektörün teknoloji düzeyini yükselterek, tarımsal üretimin doğal koşullara bağımlılığını azaltmak,
• Tarımda verimlilik düzeyinin arttırılması amacıyla modern girdi kullanımını sertifikalı tohumculuk ve damızlık) teşvik etmek, sulama faaliyetlerini geliştirmek,
• Tarım ürünlerinin uluslararası rekabet gücünü artırmak ve
• Tarımda destekleme politikasını etkin bir araç olarak kullanmak.
Tarım sektörüne uygulanan destekler fiyat, gelir ve diğer destekler olarak üç temel kategoriye ayrılır. Gelir destekleri, kendi içerisinde dolaylı ve doğrudan gelir desteği olarak ikiye ayrılmaktadır. Fiyat destekleri içerisinde teşvikler, primler, kota ve tarifeler, vergiler ve ihracat iadeleri sayılabilir.
Doğal afetler karşılığında yapılan bitkisel ve hayvansal zarar ödemeleri doğrudan gelir desteği kapsamında yer alırken, tarımsal hammadde alımı, tarımsal üretim kredileri, hayvan sigortası ve depolama gibi üretim maliyetlerini azaltan destekler dolaylı gelir destekleri içerisinde sayılabilir.
Son destek kalemi olan diğer destekler içerisinde ise eğitim, araştırma-geliştirme (AR-GE), pazarlama, dağıtım ve yayım gibi destekler bulunmaktadır.
TÜRK TARIM SEKTÖRÜNÜN AB ORTAK TARIM POLİTİKASINA UYUMU
Avrupa Birli¤i (AB) Ortak Tarım Politikası’nın (OTP) temelleri 1958 yılında atılmış ve Birliğin ilk ortak politikası olmuştur.
Üye ülkelerin tarım politikalarını siyasal ve ekonomik anlamda bütünleştirmek olan bu politika demetinin amaçları aşağıdaki gibi sıralanabilir
• Üretim standartlarını ve tarım teknolojisini geliştirmek,
• Tarımsal üretim araçlarının etkili kullanımını sağlamak,
• Avrupa’daki tarımsal üretimin verimliliğini artırmak,
• Piyasalarda istikrarı sağlamak,
• Ürün arzının güvenliğini sağlamak,
• İşgücünün optimum kullanımını sağlamak,
• Gelir artışı sağlamak,
• Fiyata dayalı haksız rekabetin önüne geçmek.
Bununla birlikte OTP üç temel ilke üzerine inşa edilmiştir. Bu ilkeler ve ilkelerin kapsamı ise şu şekilde özetlenebilir.
• Tek tarım pazarı ilkesi: Bunun anlamı, AB’ye üye ülkeler arasında tarım ürünlerinin serbest dolaşımı önündeki tüm engellerin kaldırılması ve tarımsal ürünlerin piyasa koşulları içerisinde alınıp satılabileceği tek bir pazarın oluşturulmasıdır.
• Topluluk tercihi ilkesi: Bu ilke ile ithal ikameci bir anlayış içerisinde, öncelikle AB’ye üye ülkelerin tarım ürünlerinin tüketilmesi ve söz konusu yerli ürünlerin ithalata karşı korunmasını sağlayarak AB tarım ürünleri ihracatının geliştirilmesi hedeflenmektedir.
• Ortak mali sorumluluk ilkesi: Bu ilke doğrultusunda AB’de OTP’ye ilişkin tüm harcamalar, üye ülkeler tarafından ortaklaşa karşılanacaktır. Bu amaçla,1962 yılında AB bütçesi içerisinde Tarımsal Garanti ve Yön Verme Fonu (FEOGA) oluşturulmuştur.
