GELENEKSEL (GELENEKLİ) TÜRK TİYATROSU
Zamanımızdan yaklaşık dört bin yıl önce Orta Asya’da
yaşayan Türk boylarının bulunduğunu biliyoruz. Türklerin “sığır, yuğ, şölen”
adları verilen törenlerindeki gösteriler, geleneksel Türk tiyatrosunun ilk
örnekleri sayılabilir. Bu törenlerin yönetmen ve oyuncuları, “şaman” adı verilen
din adamlarıdır.
Zamanla içeriği genişleyen dinî
törenler, geleneksel törenler hâline gelir. Ergenekon Destanı’nda yer alan
“demir dövme” töreni bu örneklerden birini oluşturur. Bu törene bütün boy halkı
katılır, büyük bir alan sahne olarak kullanılırdı. Dede Korkut Hikâyeleri
incelendiğinde, “ozan” ve “kopuz”un dram sanatının unsurları olduğu anlaşılır.
Ayrıca Şamanizm ayinleri bu bakımdan dikkati çeker.
Orta Asya’daki Türklerin; dine, destan
ve efsanelere dayalı dramatik gösterileri dışında, tiyatro gelenekleriyle ilgili
yeterli bilgimiz yoktur. Bilgilerimizin bir kısmı Çin kaynaklarına
dayanmaktadır. İslâmiyet’ten önceki tiyatromuzla ilgili araştırmalar yapan Sırp
araştırmacı Nikoliç, Türklere ait ilkel biçimde yazılmış bir tiyatro metni
bulmuştur. Nikoliç’in İslâmiyet’ten önceki dönemde oynandığını sandığı bu metnin
konusu şöyledir:
“Türklerin Çinlilerle yaptıkları
savaşlardan biri… Bir Türk kahramanı savaşa gider. Evinde karısını ve çocuğunu
bırakır. O gittikten sonra eve bir Çinli gelir. Çinli, bu kadına göz koymuştur.
Kocasının yokluğunda ona sahip olmak arzusundadır. Genç kadın kendini çok iyi
savunur. Çinli, kadını ele geçiremeyeceğini anlayınca, onu yüzünden yaralar.
Savaşa gitmekte olan Türk, unuttuğu hamaylısını (hamail, hamayıl: omuzdan asılan
çapraz bağ, kılıç kayışı) almak için evine döner, yaşanan felâketi görür.
Saldırgan Çinliyi kalbinden vurarak öldürür.”
11. yüzyılda İslâmiyet’i tamamen kabul
etmiş olan Türkler, yeni kültürün etkisiyle tiyatrodan uzak kaldılar. Buna
karşılık, gölge (hayal) oyunları cansız olduğu için hoşgörüyle karşılanmıştır.
Ayrıca Türkler; kültür, inanış ve yaşayışlarına uygun olarak geleneğe dayalı bir
canlandırma sanatı geliştirdiler.
Geleneksel (Gelenekli) Türk Tiyatrosu adı verilen bu
tiyatro anlayışının kolları şunlardır: Meddah, Karagöz, Orta Oyunu ve Köy
Seyirlik Oyunları.
