ANONİM HALK EDEBİYATI NAZIM
BİÇİMLERİ
MANİ
* Hem hece hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır.
* Eserlerde genellikle Allah sevgisi işlenmiştir.
* Hem dörtlük hem beyit kullanılmıştır.
* Dil halkın kullandığı dil olmakla beraber Arapça-Farsça kelimelerde kullanılmıştır.
* Bu eserleri daha iyi anlayabilmek için belli bir dini bilgiye sahip olmak gerekir.
* Bu eserlerde dönemin çarpıklıkları da işlenmiştir.
* Şairler genellikle dini eğitim almışlardır.
* Eserlerde genellikle Allah sevgisi işlenmiştir.
* Hem dörtlük hem beyit kullanılmıştır.
* Dil halkın kullandığı dil olmakla beraber Arapça-Farsça kelimelerde kullanılmıştır.
* Bu eserleri daha iyi anlayabilmek için belli bir dini bilgiye sahip olmak gerekir.
* Bu eserlerde dönemin çarpıklıkları da işlenmiştir.
* Şairler genellikle dini eğitim almışlardır.
* İlahi, nefes, şathiye, nutuk, devriye, hikmet gibi nazım şekilleri vardır.
a.
Düz mani: Yedişer
heceli dört dizeden oluşur. Genellikle cinassızdır.
Kahve Yemen’den gelir
Bülbül çimenden gelir
Ak topuk beyaz gerdan
Her gün hamamdan gelir
b.
Kesik mani: Birinci
dizedeki hece sayısı 7’den az olan manilerdir.
Yara sızlar
Ok değmiş yara sızlar
Yaralının halinden
Ne bilsin yarasızlar
c.
Yedekli mani: Düz
maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen manilerdir.
Ağlarım çağlar gibi
Derdim var dağlar gibi
Her gelen bir gül ister
Sahipsiz bağlar gibi
d.
Cinaslı mani: Kafiyenin
cinaslı sözlerle yapıldığı manilerdir.
Mani benim ezberim
Kan ağlıyor gözlerim
Ben yarimin yolunu
Akşam sabah gözler
e. Deyiş mani:
Soru-cevap şeklinde düzenlenir.
ERKEK
Adile’m sen naçarsın
İnci mercan saçarsın
Dünya deniz olanda
Gönlüm nere kaçarsın?
KIZ
Ağam derim naçarım
İnci mercan saçarım
Dünya deniz olunca
Ben kuş olup uçarım
2.NİNNİ
-Çocukları uyutmak ya da onların ağlamasını durdurmak
amacıyla ezgiyle söylenen çoğunlukla tek dörtlükten oluşan
şiirlerdir.
- Hece ölçüsü ile yazılır.
-Anonimdir.
-Dili sade, günlük konuşma dilidir.
-Kendine özgü bir ezgi ile söylenirler.
-7’li,8’li ve 9’lu hece ölçüsüyle
söylenir.
ÖRNEK:
Dandini dandini danalı bebek
Elleri kolları kınalı bebek
Benim de yavrum cicili bebek
Uyusun da büyüsün ninni
3.TÜRKÜ
-Ezgiyle söylenen anonim halk şiiri nazım
şeklidir.
-Anadolu’da bu nazım şekli “yır” adıyla
anılır.
-Türkülerin büyük bölümü “aşk, hasret, ölüm, gurbet,
üzüntü” üstüne söylenmiştir.
-Türkülerin acılı ve dokunaklı olması bu nazım şeklinin en
önemli özelliklerinden biridir. “Türkü yakmak” deyimi bu özelliği
yansıtır.
-Konularına göre, ezgilerine,
yapılarına göre türküler olmak üzere 3’e ayrılır.
-Ezgilerine göre usullüler(oyun havaları) ve
usulsüzler(divan, koşma, hoyrat gibi uzun havalar) olmak üzere 2 ye
ayrılır.
-Yapılarına göre türküler bentlerdeki mısra sayılarına göre
ad alır(üçleme, dörtleme, beşleme
-İki bölümden oluşur; bent ve nakarat
-Asıl bölüme bent denir. Bentler 3,4,5 mısradan
oluşabilir.
-Her bentin sonunda tekrar edilen mısralara “nakarat”
denir.
4. AĞIT
-Ölenin arkasından söylenen ve onun ölümden duyduğu acıyı
üzüntüyü anlatan şiirlerdir.
-Dörtleme adı verilen kıtalardan meydana
gelir.
-Hece ölçüsüyle yazılır. Daha çok 8’li ,11’li, hece ölçüsü
kullanılır.
-Nazım birimi dörtlüktür. Dörtlük sayısı
değişir.
- Dili sade halkın konuştuğu dildir.
-Anonimdirler.
-İslamiyet öncesi karşılığı sagu, divan edebiyatındaki
karşılığı mersiyedir.
ÖRNEK:
Telgrafın direkleri sayılmaz
Böyle civan teneşire koyulmaz
Benim yavrum baygın düşmüş ayılmaz
Ne deyip de ağlayayım bugün ben
Mezarımı yol üstüne kazsınlar
Üzerine al yeşil koysunlar
Gelen geçen nâ-muratmış desinler
Ne deyip de ağlayayım bugün ben
Telgrafın direkleri dert olur
Sen ağlama yüreğime dert olur
Böyle yerler baykuşlara yar olur
Ne deyip de ağlayayım bugün ben
