Türk Dil Kurumu’nun yenilenen internet sitesinde ‘Sıkça Sorulan Sorular’ kısmında en çok merak edilen adlar ve kelimelere yer veriliyor.
Sözlerle ilgili sorularda ‘Özlü söz, özdeyiş’ anlamındaki ‘Aforizm’, ‘Sigorta risklerine ve istatistiklerine dayanan’ anlamına gelen ‘Aktuaryal’ en çok merak edilen ilk iki sözü oluşturuyor.
‘Da, de bağlacı ayrı mı yoksa bitişik mi yazılır?’, ‘Özne-yüklem uyumu nedir?’, ‘Birleşik kelimeler nasıl hecelenir?’ ise dil bilgisi ile ilgili en çok sorulan sorulardan.
Siteden derlenen bilgiye göre, kullanıcılar en çok ‘Tanrı’nın kulu’ anlamına gelen Abdullah, ‘Hükümdar ya da kumandan asası’ anlamına gelen Arda ve ‘Asya’da Yenisey bölgesinde kurulan bir dil adı’ olan Arin’in anlamını merak ediyor. Merak edilen diğer isimler arasında ise, ‘Artun’, ‘Asel’, ‘Aylin’, ‘Baran’, ‘Baver’, ‘Baykal’ yer alıyor.
ANLAMI EN ÇOK MERAK EDİLENLER
“Aforizm” ne anlama gelmektedir?
Fransızcadan dilimize giren “aforizm” sözü, “özlü söz, özdeyiş” anlamını taşımaktadır.
“Aktuaryal”in anlamı nedir?
“Aktuaryel” kelimesi, “sigorta risklerine ve istatistiklere dayanan” anlamını taşımaktadır.
“Aşırma” ne demektir, “hırsızlık” sözü “aşırma” sözünü de kapsar mı?
“Aşırma” sözü Güncel Türkçe Sözlük’te; “1.Aşırmak işi. 2.(edebiyat) Başkalarının yazılarından bölümler, mısralar alıp kendisininmiş gibi gösterme veya başkalarının konularını benimseyip değişik biçimde anlatma, intihal. 3.(sıfat) Aşırılmış. 4.Yapı çatılarında uzun mertek, aşık. 5.(isim, halk ağzında) Küçük kazan, kova, bakraç.” anlamlarını taşımaktadır. “Aşırmak” ise; “1.Yüksek veya geçilmesi güç bir yerin üstünden öte yanına geçirmek. 2.argo Çalıp götürmek. 3.Tehlike içinde bulunan bir şeyi acele kaçırmak. 4.(edebiyat) Başkasının eserinden parçalar alıp kendisininmiş gibi göstermek.” anlamlarındadır. Görüldüğü üzere, Güncel Türkçe Sözlük’te “aşırma”; “aşırmak işi” olarak tanımlanmıştır. “Aşırmak” sözünün ikinci anlamı da “çalıp götürmek” olarak verilmiştir. “hırsızlık” sözünün de Güncel Türkçe Sözlük’te, “çalma, arakçılık” olarak tanımlandığı düşünülürse, “aşırma” sözünün “hırsızlık” anlamını da içinde barındırdığı görülecektir.
“Atay”ın anlamı nedir, Türkçe bir söz müdür?
“Atay” sözü “herkesçe bilinen, tanınmış, ünlü” anlamında Türkçe bir sözdür.
“Azam” sözü ne demektir?
“Azam” sözü, Arapça bir söz olup “büyük” anlamını taşımaktadır.
“Andil” sözü ne demektir?
Türkçe olan “andil” sözü, “1. Ölüden kalan eşya, sahipsiz kalan eşya, soyka (I). 2. Sümüklü.” anlamlarını taşımaktadır.
“Birikimli kişi” sözü ne demektir?
“Birikimli kişi” sözü, “birikimi olan kimse” yani “gözlemler, deneyler sonucu elde edilmiş şeylerin bütününe sahip olan kimse” anlamındadır.
“Buyurun” sözü sözlüğünüzde neden yok?
“Buyurun” sözü, “buyurmak” fiilinin ikinci çokluk kişi ekini almış biçimidir. Sözlüklerde fiillerin ek almış biçimlerinin bulunması uluslararası sözlük bilimi kurallarına uymamaktadır. Bu nedenle Güncel Türkçe Sözlük’te “buyurun” sözüne yer verilmemiştir.
“Çarmıh” sözünün kelime anlamı nedir?
“Kim 500 Milyar İster?” yarışma programında Farsça “dört” anlamındaki “çar” ve yine Farsça “çivi” anlamındaki “mıh” sözlerinden oluşmuş olan “çarmıh” sözünün kelime anlamı sorulduğu için “dört çivi” cevabı doğrudur.
“Dolayım” sözü ne anlama gelmektedir?
“Dolayım” sözü, “bilgi ve düşüncenin ilerleyişine dayanak olan ara duraklar” anlamını taşımaktadır.
“Erkek hemşire” kullanımı doğru mudur?
“Hemşire” sözü, “meslekî eğitim almış, hekimle iş birliği yaparak hastaya bakan sağlık çalışanı.” anlamındadır. “Erkek hemşire” sözünün kullanılmasında bir sakınca bulunmamaktadır.
“Evrak” sözünün anlamı nedir?
“Evrak, “1.Kâğıt yaprakları, kitap sayfaları. 2.Yazılmış kitaplar, mektuplar veya yazılar.” anlamındadır.
“Fendi” sözü ne demektir?
“Düzen, hile” anlamındaki sözün yalın biçimi “fent”tir. Güncel Türkçe Sözlük’te bu biçimiyle bulunmaktadır. Söz ünlü ile başlayan bir ek aldığında “fendi, fendine” biçimlerine dönüşür.
“Girişimsel” sözü ne anlama gelmektedir?
İngilizce tıp terimi olan “invazif” sözünün Türkçe karşılığı olan “girişimsel” sözü; “kapalı olan damarları özellikle kalp damarlarını açmak, sten takmak vb. tedavilerde iğne ile yapılan işlem biçimi” ve sıfat olarak da “girişimle ilgili” anlamlarını taşımaktadır.
“İhtiyar heyeti”ndeki “ihtiyar” sözü “yaşlı” anlamıyla mı kullanılıyor?
“Köy tüzel kişiliğinde, muhtar başkanlığında görev yapan kişilerden oluşan yetkili organ” anlamındaki “ihtiyar heyeti” sözündeki Arapça “ihtiyar” sözü “seçme” anlamındadır.
“İkrazat” sözü ne anlama gelmektedir?
Arapça olan “ikrazat” sözü, “ikraz”ın çoğuludur. “İkraz” ise Güncel Türkçe Sözlük’te; “borç veya ödünç verme” biçiminde tanımlanmıştır. Okyanus Ansiklopedik Sözlük’te de “ikraz”; “ödünç (borç) verme; vadesinde iade etmek ve faiz getirmek üzere, çoğunlukla şahıs veya maddî teminat karşılığında ödünç para verme” olarak tanımlanmıştır.
“Jimnastik” biçimi mi , “cimnastik” biçimi mi doğru?
Dilimizde yaygın yanlış olarak kullanılan sözlerin bazılarına Güncel Türkçe Sözlük’te yer verilmiştir. Bu sözlerin yanlış yazımını bakınız ibaresiyle doğrusuna göndermekteyiz. Sözün tanımı, yazımı doğru olan maddede verilmektedir. Örneğin; yaygın yanlışlardan biri olan “sarmısak” sözü, Güncel Türkçe Sözlük’te “bakınız sarımsak” ibaresiyle yer almıştır. Tanım da “sarımsak”sözünde verilmiştir. Aynı kural, yazılışı ve telâffuzu “cimnastik” olarak yanlış bilinen söz için de geçerlidir. Sözlük’te yaygın yanlış olarak bilinen “cimnastik” sözünü arayan kişileri, “bakınız jimnastik” diyerek doğru olan maddeye yöneltiyoruz. Bu yöntem, sözleri ararken yanlış yazanlara sözlerin doğru biçimlerini göstermek için benimsenmiştir. Sözün doğru yazılışı “jimnastik”tir.
“Kabzımal” veya “komisyoncu” sözlerinin yerine ne kullanılabilir?
Güncel Türkçe Sözlük Çalışma Grubu “kabzımal” veya “komisyoncu” olarak kullanılan kavramlar için “sebze meyve toptancısı” tabirini önermiştir.
“Ke” veya “ka” hangisi doğru?
“K” harfinin okunuşu alfabedeki diğer harfler gibi “ke” biçimindedir.
“Kunt” ne demektir?
“Kunt” sözü; Farsça bir söz olup “ağır, kalın, dayanıklı ve sağlam” anlamını taşımaktadır. Ayrıca bazı yörelerimizde “1. Yuvarlanmış hamur bezesi. 2. Tepelikli, gagasının üstü güllü, ayakları çakşırlı büyük bir çeşit güvercin. 3. Beyaz, sık taneli bir çeşit üzüm.” anlamlarında kullanılmaktadır.
“Lâkaplaşmak” diye bir söz kullanılabilir mi?
Türkçede “lâkaplaşmak” biçiminde bir kullanım bulunmamaktadır.
“Liboş” sözü “li+boş” biçiminde bitişik bir söz müdür?
“Fatma” adının halk arasında “Fatoş” biçiminde kullanılması gibi “liboş” sözü de, “serbest ekonomiden yana olan kimse” anlamındaki “liberal” sözünün halk arasında kullanılan bir biçimidir.
“Loğusa” mı, “lohusa” mı?
2000 baskılı İmlâ Kılavuzu ile Güncel Türkçe Sözlük’te farklı yazımlar var.
“Loğusa” sözünün doğru kullanımı Güncel Türkçe Sözlük Çalışma Grubunca “lohusa”olarak belirlenmiştir. Her hafta güncellenen ve bu nedenle de adı Güncel Türkçe Sözlük olarak konulmuş olan sözlüğümüzde bu biçime yer verilmiştir. İmlâ Kılavuzu’nun yeni baskısında da bu söz “lohusa” olarak yer alacaktır.
“Loğusa” sözünün doğru kullanımı Güncel Türkçe Sözlük Çalışma Grubunca “lohusa”olarak belirlenmiştir. Her hafta güncellenen ve bu nedenle de adı Güncel Türkçe Sözlük olarak konulmuş olan sözlüğümüzde bu biçime yer verilmiştir. İmlâ Kılavuzu’nun yeni baskısında da bu söz “lohusa” olarak yer alacaktır.
“Lümpen” ne demektir?
Lümpenkelimesi:”1.Marksçılık akımına göre toplumsal sınıf bilinci olmayan. 2.Entelektüel olmayan.” anlamlarını taşımaktadır. Güncel Türkçe Sözlük’te de bulunmaktadır.
“Merdut” sözünün anlamı nedir?
“Merdut” sözü, Arapça bir söz olup; “1. Kovulmuş, dışarı atılmış, reddolunmuş. 2. Kabul edilmeyen, hoş görülmeyen, geri çevrilmiş. 3. (Delil, söz, vb. hakkında) Çürütülmüş. 4. Allah’ın rahmetinden uzak düşmüş, lânetlenmiş.” anlamlarındadır.
“Müstekbir” ne demektir?
Arapça olan “müstekbir” sözü, “kibirlenen, kendini büyük gören, büyüklenen” anlamlarını taşımaktadır.
“Nezdinde” mi “nezrinde” mi sözü “yanında” anlamını taşımaktadır?
“Nezdinde” sözü, “yanında, huzurunda, gözetiminde” anlamlarını, “nezrinde” sözü ise “adağında” anlamını taşımaktadır.
“Perküsyon”sözü Güncel Türkçe Sözlük’te bulunamadı.
“Perküsyon” sözü “vurma çalgılar grubu” anlamıyla Güncel Türkçe Sözlük’e eklenmiştir.
“Rüküş” ne demektir?
“Rüküş” sözü, “gülünç bir biçimde giyinip süslenen (kadın)” anlamına gelmektedir.
“Sahne almak” kullanımı doğru bir kullanım mıdır?
Türkçede “sahne” ve “almak” sözleri yeni bir birleşik fiil oluşturarak “1. Şarkı söylemek ve gösteri yapmak amacıyla gerekli düzenlemeleri yapmak. 2. Sırası gelip sahneye çıkmak.” anlamlarıyla “sahne almak” biçiminde kullanılmaktadır. Bu söz standart Türkçenin söz varlığını içeren Güncel Türkçe Sözlük’te de bulunmaktadır.
Sözlüğünüzde kelimelerin kökenine, gramerdeki yerine, örnek cümlelerine, ilgili deyim ve atasözlerine neden yer vermiyorsunuz?
Genel Ağ’da kullanıma sunduğumuz Güncel Türkçe Sözlük’te sözlerin söylenişi yazılı olarak gösterilmekte, alıntı sözlerin orijinal biçimleri ve çevriyazıları (transkripsiyon) da verilmektedir. Sözlerin gramerdeki türü ve anlamları verildikten sonra, sözün içinde geçtiği örnek cümleler de gösterilmektedir. Aranan söz ile ilgili deyim ve atasözü varsa bunlar da aynı sayfada yer almakta ve bir tıklamayla ulaşılmaktadır. Yine aranan sözün içinde yer aldığı birleşik sözler de aynı sayfada gösterilmekte, bir tıklamayla bu sözlere de ulaşılabilmektedir. Örnek olarak doğu kökenli bir söz olan “avize” sözüne veya batı kökenli “barfiks” sözüne ve benzeri sözlere bakarsanız bütün bu bilgilerin yer aldığını göreceksiniz.
“Talimat” sözü tekil midir, çoğul mudur?
“Talimat” sözü, Arapçada “talim” sözünün çokluk biçimidir. Tıpkı Arapçada “velet” sözünün çokluk biçimi olan “evlât” sözünün Türkçede teklik olarak kullanılması gibi “talimat” sözü de teklik biçimiyle galat olarak kullanılmaktadır.
“Tenfiz” ne anlama gelmektedir?
Arapça bir söz olan “tenfiz”; “hükmünü yürütme” anlamını taşımaktadır.
“Teokrat” sözü ne demektir?
Fransızca bir söz olan “teokrat” sözü, “teokrasiye dayanan iktidar sahibi kimse” anlamındadır.
“TÜFE” ve “TEFE” kısaltmalarının açılımları ve anlamları nedir?
“Tüketici Fiyat Endeksi”nin kısaltması olan TÜFE, ülkemizde ekonominin temel göstergelerinden biri olarak kabul edilmektedir. TÜFE verileri Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından hesaplanmaktadır. TÜFE, kullanılan tüm mal ve hizmetleri kapsarken; ekonominin bir başka önemli unsuru olan TEFE “Toptan Eşya Fiyat Endeksi”, sadece insanların kullandıkları tüm malların ham maddelerini kapsar ve hizmet giderlerini içermez. Türkiye’de yıllık enflasyon oranının hesaplanmasında bu iki göstergeden yararlanılır.
“Varak” sözünün anlamı nedir?
“Varak” sözü “1.Yaprak. 2.Yazılı kâğıt. 3.Altın, gümüş veya başka madenler dövülerek oluşturulan ince yaprak.” anlamlarını taşımaktadır.
“Vecd” sözü Güncel Türkçe Sözlük’te bulunmamaktadır. Alınmasını rica ediyorum.
“Sevgi veya heyecandan doğan coşkunluk, kendinden geçme, esrime.” anlamındaki Arapça “vecd” sözü Türkçede “vecit” biçiminde kullanılmaktadır. Söz, bu biçimiyle Güncel Türkçe Sözlük’te bulunmaktadır. Türkçede yalın biçimi iki heceli olan “vecit” gibi doğu dillerinden özellikle Arapçadan geçmiş bazı alıntı kelimeler, ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlü düşer. Sonunda bulunan ötümsüz ünsüz de ötümlüleşir. Buna göre “vecit” sözü ünlü ile başlayan bir ek aldığında “vecdi” biçiminde yazılır ve söylenir.
“Vechi” sözü Güncel Türkçe Sözlük’te yok. Neden?
“1. Yüz, çehre. 2. Yol, tarz.” anlamlarındaki Arapça “vech” sözü Türkçede “vecih” biçiminde kullanılmaktadır. Güncel Türkçe Sözlük’te bu söz bulunmaktadır. Türkçede yalın biçimi iki heceli olan “vecih” gibi doğu dillerinden özellikle Arapçadan geçmiş bazı alıntı kelimeler, ünlü ile başlayan bir ek aldıklarında ikinci hecedeki dar ünlü düşer. Buna göre “vecih” sözü ünlü ile başlayan bir ek aldığında “veçhi, veçhile” biçiminde yazılır ve söylenir.
“Zürefanın düşkünü beyaz giyer kış günü” mü doğru yoksa “zürafanın düşkünü beyaz giyer kış günü” mü doğru?
Zürefa sözü, “zarifler” anlamında “zarif” sözünün çokluk biçimidir. Daha önce iyi bir durumda olan kişinin bu konumunu kaybettiğinde uygun olmayan, yersiz davranışlarda bulunması hâlinde söylenen sözün doğru biçimi, “zürefanın düşkünü beyaz giyer kış günü biçimindedir.
