ÜNİTE 1: MALİYET YÖNETİMİNE GİRİŞ
MALİYET YÖNETİMİ KAVRAMI
Maliyet yönetimi “işletmenin süreçleri ve faaliyetlerinin maliyetlerin etkilenebilmesi amacıyla düzenlenmesi” olarak tanımlanabilir. Bir başka deyişle maliyet yönetimi, “maliyet yönetimi bilgisinin bir bilgi değer zinciri içerisinde geliştirilmesi ve kullanımı” olarak da tanımlanabilir.
Bir başka şekilde maliyet yönetimi kavramı,
v ürün maliyetlerini doğru olarak saptamak,
v işletmedeki süreçleri geliştirmek, israfı önlemek,
v maliyet etmenlerini tanımlamak,
v faaliyetleri planlamak ve işletmenin stratejilerini oluşturmak için faaliyetlerin yönetimi ve kontrolü olarak” da tanımlanmaktadır.
Maliyet yönetimi kavramı, maliyet muhasebesine göre daha geniş kapsamlı bir kavramdır. Maliyet muhasebesi tarihî maliyetlere odaklanırken maliyet yönetimi maliyetlerin planlanması, yönetimi, düşürülmesine odaklanmaktadır.
Küreselleşme olgusu ve teknolojik gelişmelere bağlı olarak, yeni ya da mevcut mamullere yeni özellikler katma çabaları da rekabeti amansızlaştırmıştır. Üretim ve hizmet endüstrileri sınırlı özellikleri olan nispeten az çeşitliliğe sahip seri üretimden müşteri tatminine önem veren esnek üretime dönüşmüştür. Yöneticiler birim maliyetleri düşüren çok miktarlar üretmeğe değil; müşterinin istediği özellikleri taşı yan kaliteli, zamanında teslim edilmiş mamuller üretmeye ve teslimden sonra da gerekli hizmetlerin götürülmesine odaklanmaya başlamışlardır.
Rekabet olanağını artırmak endişesiyle artırılan bu faaliyetlerden hangilerinin aslında müşteri açısından bir değer ifade etmediğini tespit etmek maliyet yönetiminin görevidir.
Maliyet Yönetiminin Evrimi esas itibarıyla 4 evreden bahsetmek mümkündür.
“1. Evre”: 1900 1920 yılları arasını kapsar. Bu dönemde maliyet bilgileri fazla önemsenmemektedir. Sağlıklı mamul maliyetleri hesaplanamamakta finansal sistemle bütünlük ancak fiziksel stok sayımları ile sağlanabilmekte ve kontrol de bunun ötesine geçememektedir.
“2. Evre”: 1920 1960 yılları arasını kapsar. Bu dönemde özellikle ABD’de önemli ekonomik gelişmeler ortaya çıkmakmış ve Henry Ford “seri üretimle” üretim süreçlerinde bir devrim yaratmıştır.
Bu sayede işletmeler birden çok mamul üreterek mamul çeşitlemesine gitmiş, seri üretimle birlikte üretim miktarını çok fazla artırarak mamul fiyatlarının ucuzlamasına neden olmuştur.
“3. Evre”: Bu evre, 19601980 yıllarını kapsayan “Bütünleşik Bilgi Sistemleri” evresidir. Bu evrede; mamullerde ve üretim süreçlerinde gelişen teknolojiye paralel olarak değişimler olmuş ve üretim süreçleri bilgisayar yazılımları aracılığıyla yönetilmeye başlanmıştır. Karmaşıklaşan üretim süreçleri iş gücünün niteliğini değiştirirken sermaye yoğunluğu gerektiren teknoloji üretilen mamuller ile direkt ilişkisi olmayan genel üretim maliyetlerinin toplam maliyet içersindeki payını artırmaya başlamıştır.
“4. Evre”: 1980’lerden günümüze kadarki bu süreç, “Maliyet Yönetimi Sistemleri Evresi” olarak da adlandırılabilir. Bu evrede; yönetsel faaliyetlerle üretim faaliyetleri bütünleştirilmişlerdir. Bu evrede, koordine edilmiş bir yönetim önem kazanmıştır. Teknoloji, insan davranışları ve bilgi sistemleri ilişkilendirilerek bütünsel bir anlayış söz konusu olmuştur.
“Stratejik Yönetim”: Uzun vadeli rekabet gücünün artırılması, uzun vadeli sağlam ve iyi belirlenmiş stratejileri gerekli kılar. Bu stratejilerin belirlenmesi için maliyet bilgisine gereksinim vardır. Uzun vadeli düşünme, hızla değişen koşullar altında müşteri ihtiyaç ve taleplerinin yönü konusunda da tahminler yapmayı gerektirir. Bu bakış açısı, maliyet bilgisini finansal olan ve olmayan tüm yönleriyle ele almayı gerekli kılar. Bu çerçevede, işletme kaynaklarının stratejik amaçlara yönlendirilmiş olup olmadığı büyük önem taşımaktadır.
“Stratejik düşünme” aynı zamanda yaratıcı olmayı ve bütünsel düşünmeyi ifade etmektedir.
“Planlama ve Karar Alma”: Fiyatlama, tedarik, üretim planlaması gibi yinelenen kararlar için bilgi üretmek, satın alma ya da kiralama kararları gibi sık verilmeyen ancak etkileri uzun dönemli olarak ortaya çıkan kararlar için maliyet yönetimi bilgisine gereksinim duyulmaktadır. Bu bağlamda bütçelerin yapılması için de yine maliyet yönetimi bilgisi gereklidir.
“Yönetim ve Faaliyet Kontrolü”: Faaliyet kontrolü, üretim yöneticisi gibi orta düzey yöneticilerin, ustabaşı gibi alt düzey yöneticilerin ve çalışanların, faaliyetlerini izlemelerini ifade etmektedir. Yönetim kontrolü ise orta kademe yöneticilerin, üst kademe yöneticiler tarafından değerlenmesidir.
“Finansal Tabloların Hazırlanması”: Bu işlevde yönetim, ortaklardan kredi verenlere, kamudan devlete kadar bilgi gereksinimi içinde olan tüm bilgi kullanıcılarının bilgi gereksinimlerini karşılar. Hazırlanan bu finansal tablolardan
hem iç bilgi kullanıcıları hem de dış bilgi kullanıcıları faydalanabilmektedir.
Bu çerçevede işletmenin bütün işlevlerinin yönetimine yönelik olarak hem finansal hem de finansal olmayan bilgileri üreten maliyet yönetimi bilgi sisteminin amaçlarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
• Maliyet etmenleri vasıtasıyla olabildiğince doğru bir mamul ve hizmet maliyetleşmesi yapmak,
• Mamul ya da hizmetlerin yaşam seyri performansının değerlemesini yapmak,
• Süreç ve faaliyetleri doğru anlamak ve değerlendirmek,
• Faaliyetlerin etkinlik ve verimliliğini belirlemek,
• Maliyetleri kontrol etmek ve yönetmek,
• Maliyet yapılarının en elverişli duruma getirmek,
• Performans değerlemesine olanak sağlamak,
• Gelişen teknolojilerin biçimlendirdiği yeni ortamlar ile uyum sağlamak,
FİNANSAL MUHASEBE VE MALİYET YÖNETİMİ
İşletmelerle ilgili bilgi ihtiyacı içinde olan bilgi kullanıcılarının bilgi gereksinimlerini karşılayan ve önemli bir işleve sahip olan “Muhasebe Bilgi Sistemi”, “Finansal Muhasebe Bilgi Sistemi” ve “Maliyet Yönetimi Bilgi Sistemi” olmak üzere iki alt sistemi içermektedir. Bu iki sistemi birbirinden ayıran en önemli farklılık, bilgi gereksinimi
içindeki bilgi kullanıcılarıdır.
“Finansal muhasebe bilgi sistemi”; yatırımcılar, bankalar ve diğer kredi kuruluşları, tedarikçiler, müşteriler, kamu, devlet, sendikalar vb. üçüncü kişi ve kuruluşlardan oluşan dış bilgi kullanıcılarının bilgi ihtiyacını karşılamaktadır.
“Maliyet yönetimi bilgi sistemi”, esas itibarıyla yönetimin amaçlarına ulaşmasında gereksinim duyulan tatmin edici bilgileri “iç bilgi Kullanıcıları”na sunma ile ilgilenmektedir. Maliyet yönetimi bilgi sistemi, özellikle ürün, müşteri, tedarikçi ve diğer nesnelerle ilgili maliyetlerin belirlenmesi ve planlama, kontrol, sürekli gelişme ve karar alma için yöneticilere faydalı olan bilgileri tanımlar, toplar, ölçer, sınıflandırır ve raporlar.
Maliyet yönetimi bilgi sisteminin amacı;
v küresel dünya pazarlarında kalite,
v maliyet, zaman ve işlevsellik yönüyle rekabet edebilir mamul yada hizmet üretiminde,
v kaynakların etkin ve verimli kullanımı için yöneticilere yol gösterecek bilgileri tedarik etmek”tir.
Maliyet yönetimi, hem maliyet muhasebesi hem de yönetim muhasebesi bilgi sistemlerini kapsar.
“Maliyet muhasebesi”, hem finansal hem de yönetim muhasebesi için maliyet hedeflerini karşılamak için çalışır. Maliyet muhasebesi, finansal muhasebe amacına yönelik olarak ele alındığında, maliyetleri genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre ölçer ve yükler ve finansal tablolara yansıtır.
“Yönetim muhasebesi”, özellikle maliyet bilgileri ile birlikte diğer finansal ve finansal olmayan bilgilerin planlama, kontrol, sürekli gelişme ve karar alma amacıyla nasıl kullanılması gerektiğiyle ilgilenir. Yönetim muhasebesi, pay sahipleri ve müşterilerin değerini artırmak amacıyla kaynakların etkin ve verimli kullanımını
Amaçlamaktadır.
“Maliyet muhasebesi bilgi sistemi”nin amaçlarını aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
• Mamul ve hizmetlerin maliyetler ile yönetimin gereksinim duyduğu diğer nesnelerin maliyetlerini hesaplamak,
• Planlama ve kontrole yardımcı olmak,
• Karar almaya olanak sağlamak.
Başka bir deyişle maliyet muhasebesi bilgi sistemi, hem finansal muhasebenin hem de yönetim muhasebesinin gereksinim duyduğu bilgileri üretmektedir.
Faaliyet kontrol sistemi, işletmenin uzun vadeli stratejik amaçlarını destekleyen farklı ve yeni mamul tasarımları, müşteriler, tedarikçiler gibi konuları ele alarak ayrıntılı bilgiler üretmektedir.Faaliyet kontrol sistemi, sürekli gelişme ve mükemmelleşme amacıyla değerlendirilmesi gerekli fırsatlar ile tehditlerin ve güçlü ve zayıf yönlerin neler olduğunun araştırılmasına odaklanır.
Faaliyet kontrol sistemlerinin en önemli amaçlarından biri de, bu çerçevede kar maksimizasyonunu sağlamaktır. Kar maksimizasyonun sağlamanın bir yönü elde edilecek gelirlere bağlı iken diğer boyutu da maliyetlere dayanmaktadır. İşletmelerin karlarını maksimize edebilmelerinin yegâne yolu ise kalite, maliyet ve hız üçgeninde optimizasyonu sağlayarak, farkındalık yaratmak ve küresel rekabet ortamında liderliği elde etmektir.
Maliyet yönetimini etkileyen başlıca faktörlerini günümüz işletmelerinin içinde bulunduğu çağdaş işletme çevresindeele almak gerekmektedir.
Maliyet yönetimini etkileyen faktörler;
v Küresel rekabet,
v hizmet sektörünün büyümesi,
v bilgi teknolojisindeki gelişmeler,
v üretim çevresindeki gelimeler,
v kısıtlar teorisi,
v tam zamanında üretim,
v bilgisayarla bütünleşik üretim,
v müşteri odaklılık,
v yeni ürün geliştirme,
v toplam kalite yönetimi,
v rekabet unsuru olarak zaman,
v etkinlik olarak sıralanabilir.
Günümüzün çağdaş işletmeleri için sistem yaklaşımı,“İlişkisel Veri Tabanı Esaslı Muhasebe Bilgi Sistemi” yaklaşımıdır. ERP sistemi, bir sistem yaklaşımı ile işletme çapındaki bir çok sistemi birbiri ile entegre etmekte,
bütünleştirmektedir.
Maliyet yönetimi yaklaşımı, mamul maliyetlerinin belirlenmesinde üretim öncesinde tanımlanan tasarım, mühendislik, üretim, dağıtım, satış ve hizmet gibi değer zinciri faaliyetlerinin maliyetini de dikkate almaktadır.
Günümüzün maliyet muhasebecisi, üretimden pazarlamaya, dağıtıma ve müşteri hizmetlerine kadar işletmenin
değer zincirinin birçok işlevini anlamak zorundadır.
Bir işletmedeki maliyet ve yönetim muhasebecisinin rolü,takım çalışmalarına destek sağlamaktır. Maliyet ve
yönetim muhasebecileri, işletme faaliyetlerinin temel hedefler doğrultusunda yürütülmesinden sorumlu olan kişilere destek verirler. Maliyet ve yönetim muhasebecisi, iç ve dış bilgi kullanıcılarının bilgi ihtiyacına karşılamak
amacıyla gereksinim duyulan bilgileri raporlamaktan sorumludur. Maliyet ve yönetim muhasebecileri yöneticilere
“planlama”, “kontrol”, “sürekli gelişme”, “karar alma” işlevlerinde kullanmak üzere bilgi sunarlar.
Maliyet Bilgilerinin Davranışsal Etkisi
Maliyet bilgisi nötr değildir; arka planda durmaz ve sadece objektif olarak ne olduğunu yansıtmaktadır. Maliyet yönetimi bilgi sistemi, aynı zamanda işletmeyi şekillendirmektedir. İşletme sahipleri geçmiş tecrübelerine dayanarak bu bilgilerin büyük öneme sahip olduğunu ifade etmektedirler. Diğer bilgilerin göz ardı edilmesinin
önemli olmadıklarını gösterir.
Günümüzün çağdaş muhasebecisi, değerleme konusunda uzmanlaşmalıdır. Bu uzmanlık;
• Maliyet ve başarılan kalite,
• Katma değer yaratan ve yaratmayan faaliyetler arasındaki farklılaşma,
• Verimliliğin ölçülmesi ve muhasebeleştirilmesi gibi yöntemleri kapsamaktadır.
Faaliyet hacmindeki değişiklikler karşısında maliyetler sınıflandırılması;
Maliyetler, üretim hacmiyle ilişkisine göre; değişken,sabit, karma ve yarı sabit olmak üzere dört ana başlık altında toplanabilir. Faaliyet hacminin artışına ve azalışına bağlı olarak artan ve azalan maliyetler değişken maliyetlerdir(DM).
Öte yandan faaliyet hacmindeki değişmelerden etkilenmeyen maliyetler de sabit maliyetlerdir (SM). Bunun
yanında bünyesinde hem değişken hem de sabit maliyet davranış biçimi içeren karma maliyet ve belirli aralıklarla ani değişiklikler gösteren kendine has geçerli alan içinde sabit maliyet davranışı gösteren yarı sabit maliyet türü de vardır.
Maliyet tahmin modeli;
Maliyet tahminleri, maliyet ve yönetim muhasebesi uygulamalarının ayrılmaz bir parçasıdır. Diğer kullanım alanları yanı sıra ancak maliyet tahminleri sayesinde maliyet azaltımı ve kontrolü faaliyetlerin yerine getirebilmesi mümkün olur.
Maliyetlerin davranışını en iyi şekilde bir matematiksel fonksiyonda görebiliriz. Bu davranışın matematiksel fonksiyon olarak ifade edilebilmesi için ise öncelikle davranışı en iyi ifade edebilecek bir bağımsız değişkene (hacim ölçüsü) ihtiyacımız olacaktır. Bu değişken belirlendikten sonra, daha önce belirttiğimiz üzere doğrusallık
varsayımı altında söz konusu maliyetin davranışı y = a+ bx şeklinde ya da TM = TSM + b(x) şeklinde ifade etmemiz olanaklı olacaktır.
Maliyet tahmin yöntemleri;
Maliyet davranışının matematiksel fonksiyon olarak ifade edilmesinde kullanılabilecek metotlar temelde sezgiye dayalı ve sayısal verilere dayalı olmak üzere iki ana grupta toplanabilir. Sezgiye dayalı metotlarda konuyla ilgili tecrübe, düşünce, deneyim vb. kullanılırken sayısal verilere dayalı metotlarda ise konuyla ilgili geçmişe yönelik
veriler kullanılır. Sayısal verilere dayalı metotlar ise kendi arasında en küçük kareler yöntemi örneğinde olduğu gibi istatiksel ve muhasebe yöntemi ya da endüstri mühendisliği yöntemi örneklerinde olduğu gibi istatistiki olmayan uygulamalar şeklinde karşımıza çıkmaktadır.
