IV.ÜNİTE ÖĞRETİCİ METİNLER
Tanım: Bilgi ve haber vermek,ikna etmek,kanıları değiştirmek,uyarmak,düşündürmek,yönlendirmek,tanıtmak gibi
amaçlarla yazılan metinlere denir.
Özellikleri:
* Bu metinler ele aldığı konuya göre deneme,makale,fıkra
gibi farklı isimler alır.
* Hepsi düzyazı şeklindedir ancak konuyu ele alış şekilleri
farklıdır.
* Bu tür metinlerde okuyucuya verilmek istenen mesaj
genellikle doğrudan aktarılır.Bu mesaja ana düşünce denir.
* Öğretici metinlerde amaç bilgi vermek,öğretmek… olduğu
için daha çok günlük dil kullanılır.
* Sanatsal anlatıma,mecaz anlamlı kelimelere fazla yer
verilmez.
GAZETE ÇEVRESİNDE GELİŞEN METİNLER
Makale:
Bir gerçeği açıklamak, bir konuda görüş ve düşünceler öne
sürmek ya da bir tezi savunmak, desteklemek için yazılan
yazılara makale denir.
*Anlatım yalın ve yoğundur, nesnel bir nitelik taşır.
*Öne sürülen düşünce ve tez kanıtlanır.
* Gazete ve dergilerde yayımlanır.
Deneme:
Yazarın herhangi bir konudaki görüşlerini, kesin kurallara
varmadan, kanıtlamaya kalkmadan, okuyucuyu inanmaya
zorlamadan anlattığı yazı türüdür.
* Yazar, kendisiyle konuşuyormuş gibi bir hava sezdirir.
* Samimi bir dil kullanılır.
* Yazar, öne sürdüğü görüşleri ispatlamak zorunda değildir.
* Yazarın kesin bir sonuca varma zorunluluğu yoktur.
Yazar anlatımda ve konu seçiminde özgürdür.
Fıkra:
Yazarın, gündelik olayları, özel bir görüşle, güzel bir üslupla,
kanıtlama gereği duymadan yazdığı kısa, günübirlik yazılardır.
*Gazete yazısıdır.
*Yazar düşüncelerini kanıtlama yoluna gitmez.
*Dil tabiidir.Günlük deyimlere, yer yer nükteli sözlere yer
verilir.
Sohbet (Söyleşi) :9.SINIF TÜRK EDEBİYATI DERS NOTLARI
15
Yazarın, gündelik olaylarla ilgili düşüncelerini, okuyucu ile
karşı karşıya oturup konuşuyormuş gibi içten bir hava içinde
yazdığı yazılara sohbet denir..
*Herkesi ilgilendiren konular seçilir.
*Yazar, sorulu-cevaplı cümlelerle karşısındakiyle konuşuyormuş hissi verir.
*İçtenlik, samimilik,doğallık sohbetin özelliklerindendir.
Eleştiri :
Sanat, edebiyat, düşünce eserlerini hem öz hem yapı yönünden açıklayan, başarılı ve başarısız ya da değerli ve değersiz yönlerini gösteren, bunları örneklerle somutlaştırıp belirten yazı türüdür.
*Eleştiri objektif olmalıdır.
*Eleştiride amaç okura ve yazara yol göstermektir.
*Eleştirmenin kişisel duygularını kattığı eleştirilere öznel
eleştiri, kişisel duygularını katmadığı,objektif olduğu eleştirilere de nesnel eleştiri denir.
Röportaj :
Yazarın okuyucularına bir konuyu inandırmak için kişi, eş-
ya, eser ya da bir yerle ilgili olarak yaptığı incelemeleri,
fotoğraflarla süsleyerek, kendi görüşlerini de katarak
yazdığı gazete ve dergi yazılarına röportaj denir.
* Röportaj, bir çeşit haberdir. Fakat, röportajda bilgiden
başka, yazarın izlenimleri, düşünceleri, görüşleri de yer
alır.
* Röportajı hazırlayan kişi, konuyu iyice öğrenmeli, yerinde
ve gerekli incelemeleri yapmalı, gerekli belgeleri toplamalıdır.
* Röportaj türü, gazeteciliğin gelişmesiyle ortaya
çıkmıştır. Bu nedenle, röportaj, özellikle gazetecilerin
uyguladığı bir türdür.
KİŞİSEL HAYATI KONU ALAN METİNLER
Hatıra (Anı) :
Bir yazarın kendisini yaşadığı ya da tanık olduğu olayları,
sanat değeri taşıyan bir üslupla anlattığı yazılardır.
*Geçmişteki olay üzerine yazılır.
*Yazar, olayları kendi bakış açısından anlatır.
*Anılar, yaşandığı dönem hakkında bilgi verir.
* Anı yazarken önce konu tespit edilmeli; sonra ya günü gü-
nüne tutulan notlar ya da hafızada saklanan olaylar zinciri,
plâna göre düzenlenmelidir.
Günlük (Günce) :
Yaşanan olayların, izlenimlerin, tarih atılarak, günü gününe
yazılması ile oluşan türe günlük denir.
*Kısa yazılardır.
*Olayı yaşayan kişi tarafından yazılır.
*Yazarın hayatından izler taşır.
*İçten ve sevecendir.
*Divan edebiyatında Ruzname denir.
Gezi Yazısı :
Yazarın yurt içinde ve yurt dışında gezip gördüğü yerlerin
ilgi çekici özelliklerini anlattığı yazı türüdür.
* Gezi yazısında yazar daima, gezdiği yerleri anlatmalı, uydurma, yanlış bilgiler vermemelidir.
*Yazar gördüklerini, okuyucusunun daha iyi algılaması için,
karşılaştırma yapar.Okur sanki o yerleri sanatçıyla gezer
gibi olur.
* Eskiden gezi yazılarına seyahatname, seyahat yazıları
denirdi.
Biyografi (Yaşam öyküsü) :
Edebiyat, sanat, siyaset, ticaret vb. alanlarda haklı bir üne
kavuşmuş, tanınmış insanların hayatlarını, eserlerini, başarı-
larını okuyucuya duyurmak amacıyla yalın bir dille, tarafsız
bir görüşle yazılan inceleme yazılarına (biyografi) denir.
*Kişiyi tüm yönleriyle tanıtır.
*Açık, sade bir dil kullanılır.
*Divan edebiyatında şairleri anlatan bu eserlere, "Tezkire"
denirdi.
Otobiyografi (Özyaşam öyküsü) :
Kişinin kendi hayatını anlattığı yazıya otobiyografi denir.
* Çoğu zaman bunlarda, sanatçı kendisiyle beraber aile
büyüklerinden, çevreden, aile içi durumlardan da söz eder.
Mektup :
Bir düşünce veya duygunun birilerine iletilmesi amacıyla
yazılan özel yazılara mektup denir.
*Mektupta kullanılacak anlatım, bunu okuyacak kişinin kültür
düzeyine göre ayarlanır.
*Edebiyatımızda mektup türü, Tanzimat Edebiyatı
döneminde gelişmeye başlar.
* Mektuplar, dört grupta sınıflanmaktadır:
(1) Özel Mektuplar (2) Edebî Mektuplar
(3) Resmî ve İş Mektupları
