Edebiyatta Söz Sanatları Nelerdir?

Söz Sanatları
1 ) Teşbih (Benzetme) :
Anlama güç katmak için, aralarında gerçek ya da mecaz, 
çeşitli yönlerden ilgi, benzerlik bulunan en az iki varlıktan 
zayıf olanı nitelik bakımından güçlü olana benzetme 
sanatıdır.
Teşbih sanatında en az iki, en fazla dört öğe bulunur. 
Öğeleri şunlardır :
1- Benzeyen : Birbirine benzetilen şeylerden nitelik 
bakımından güçsüz olanıdır.
2- Kendisine Benzetilen : Birbirlerine benzetilen şeylerden 
nitelik bakımından daha üstün ve güçlü olanıdır.
3- Benzetme Yönü : Benzeyen ve kendisine benzetilen 
arasındaki ortak noktadır. Zaten benzetme bu ortak noktayı 
belirtmek için yapılır.
4- Benzetme Edatı : Benzeyen ve kendisine benzetilen 
arasında benzetme ilgisi kuran kelime veya ektir.
Ör: Bu sesler dokunuyor en ağrıyan yerime,
Bir eski çıban gibi işliyor içerime.
(Ayak Sesleri/ Necip Fazıl Kısakürek)
Benzeyen: Sesler
Kendisine benzetilen unsur:Eski çıban
Benzetme yönü: Batmak,işlemek
Benzetme edatı: Gibi
Ör: Kömür gözlüm, gül dudaklım
Sen de bir gün perişan ol
Hicranî
Benzeyen: göz - dudak
Benzetilen:kömür – gül
2) İstiare(İğretileme) :
Sadece benzeyen ya da benzetilenle yapılan teşbihe istiare 
denir. Açık istiare ve kapalı istiare olmak üzere ikiye ayrılır.
a- Açık istiare: Benzetme öğelerinden sadece kendisine 
benzetilenin bulunduğu benzeyenin bulunmadığı istiaredir.
Ör: Yüce dağ başında siyah tül vardır.
Benzeyen: bulut(söylenmemiş)
Benzetilen:siyah tül (söylenmiş)
Ör: Havada bir dost eli okşuyor derimizi 
Benzeyen: Rüzgar(söylenmemiş)
Benzetilen: dost eli(söylenmiş)
b- Kapalı istiare: Benzetme öğelerinden sadece 
benzeyenle yapılan istiaredir. Kapalı istiarede kendisine 
benzetilen yer almaz.
Ör: Yüce dağların başında 
Salkım salkım olan bulut.
Benzeyen:Bulut(var)
Kendisine benzetilen:üzüm(yok) 
Ör: 
Bir arslan miyav dedi 
Minik fare kükredi
Fareden korktu kedi
Kedi pır uçuverdi
Dörtlükte ‘’aslan’’ , ‘’miyav’’ sözcüğüyle kediye;fare, 
kükredi sözcüğüyle aslana; ‘’kedi’’ ‘’uçuverdi’’ sözcüğüyle 
kuşa benzetilmiştir. Ancak dörtlükte benzetilene yer 
verilmemiştir.
3) Teşhis (Kişileştirme) :
İnsan dışındaki canlı ve cansız varlıklara insana özgü bir 
özellik verme sanatına teşhis denir.
Ör: Ağlama karanfil beni de ağlatma 
Sil göz yaşlarını
4) İntak (Konuşturma) :
İnsan dışındaki canlı ve cansız varlıkların konuşturulması 
sanatıdır. Konuşturma kişileştirmeden sonra gelir.Varlıklar 
önce kişileştirilir sonra gerekirse konuşturulur.Her intakta 
bir kişileştir me vardır ama her kişileştirmede bir intak 
yoktur.Fabllar bu sanata örnektir.
Ör:Mor menekşe:’’Bana dokunma;’’diye bağırdı.
5) Tezat (Karşıtlık) :
Aynı varlığın, olayın, durumun…birbirine karşıt iki yönünü bir 
arada belirtmeye ya da birbirine karşıt kavramlar arasında 
ilgi kurmaya tezat denir.
Ömrümde zararsız günümü bilmem Her senede yüz 
milyonluk kârım var. (Huzuri) 
Aşk derdiyle hoşem el çok ilâcımdan tabip Kılma derman
kim helakim zehr-i dermânındadır (Fuzuli)
6) Mübalağa(Abartma) :
Bir sözün etkisini arttırmak amacıyla bir şeyi olduğundan 
çok göstermek ya da olmayacak biçimde anlatma sanatıdır.
Ör: Şühedâ fışkıracak toprağı sıksan şühedâ 
Ör: Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın? 
Gömelim gel seni tarihe desem,sığmazsın.
7) Telmih(Hatırlatnma) :
Söz arasında herkesin bildiği bir olaya ya da kişiye işaret 
etme sanatı. 
Vefasız Aslı’ya yol gösteren bu, 
Kerem’in sazına cevap veren bu. 
Gökyüzünde İsa ile, 
Tur dağında Musa ile , 
Elindeki asa ile, 
Çağırayım Mevlam seni.
Yunus Emre 
8) Tecahül-i Arif(Bilip de Bilmezlikten Gelme) :
Anlam inceliği oluşturmak için herkesçe bilinen bir gerçeği 
bilmez görünerek anlatma sanatıdır.
Şakaklarıma kar mı yağdı ne var? 
Benim mi Allah’ım bu çizgili yüz?
Cahit Sıtkı Tarancı 
9) Hüsn-i talil(Güzel Bir Nedene Bağlama) :
Sebebi bilinen bir olayın meydana gelişini,gerçek sebebinin 
dışında başka,güzel bir nedene bağlamadır.
Senin o gül yüzünü görmek için 
Sana güneş bakmak için doğuyor.
10) Tenasüp (Uygunluk) :
Anlam yönünden birbiriyle ilgili sözcükleri bir arada 
kullanmaktır.
Ör: Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabip
Kılma derman kim helakim zehr-i dermendadır.
●Bu dizelerde ‘’dert,derman,ilaç,tabip’’ birbiriyle 
ilgili sözcükler olarak kullanılmıştır. 
11) Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması) :
Bir sözün benzetme amacı güdülmeden başka bir sözcük 
yerine gerçek anlamı dışında kullanılması sanatıdır.
Ör:Ankara bu olaya tepki gösterdi.
Burada tepki gösteren şehir değil.Anakara da bulunan 
hükümettir.Mecaz-ı mürsel yapılmış.Şehir söylenmiş 
hükümet kastedilmiştir.
Ör:Cemil Meriç’i her okuyuşumda yeni bir şeyler buluyorum. 
(Kitabını okuyorum kendisini değil)

Read more