Sayfa 75
Isı, bir maddenin bütün atom ve
moleküllerinin kinetik ve potansiyel enerjilerinin toplamı o maddenin ısı dır.
Sıcaklıkları farklı olan maddeler bir araya konulduğunda aralarında enerji alış
verişi olur. Alınan ya da verilen enerji ısı enerjisi denir.
Sıcaklık, madde moleküllerinin kütle merkezlerinin ortalama kinetik enerjisi
sıcaklık olarak tanımlanır. Bir maddenin belli bir ölçüye göre, soğukluğunu veya
ılıklığını gösteren nicelik, sıcaklık olarak bilinir.- Isı ve sıcaklık ölçülebilir büyüklüklerdir.
-
Isı enerji çeşididir, sıcaklık enerji değildir.
-
Isı kalorimetre ile, sıcaklık ise termometre ile ölçülür.
-
Isı birimi calori veya Joule'dür, Sıcaklık birimi ise sadece
Derece'dir.
-
Isı madde miktarına bağlıdır. Sıcaklık ise madde miktarına bağlı
değildir.
1. Güneş Işınlarının
Düşme Açısı
(Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol)
Güneş ışınları bir yere ne kadar dik açıyla düşerse sıcaklık değerleri de o
kadar yüksek olur. Çünkü dik açıyla gelen ışınlar daha dar alanları
ısıtmaktadır.(Güneş ışınlarının atmosferde aldığı yol)
Güneş ışınlarının düşme açısı dünyanın şekli, eksen eğikliği, günlük hareketi ve eğime bağlı olarak değişir.
a. Dünyanın Şekli: Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı küçülür.
b. Eksen Eğikliği: Dünyanın güneş etrafındaki dönüşüne bağlı olarak yıl içinde yarımkürelere farklı açılarla düşer.
c. Günlük Hareket: Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüşüne bağlı olarak sabah ve akşam dar açılarla düşerken, öğle vakti daha dik açıyla düşer.
d. Bakı ve Eğim: Güneşe bakan yamaçlar güneş ışınlarını daha dik açıyla alırlar.
2. Güneşlenme Süresi
Güneşlenme süresi uzadıkça atmosferdeki ısı birikimi artacağı için sıcaklık da artar.
Gün içinde en yüksek sıcaklıkların öğleden birkaç saat sonra olması bununla ilgilidir. En soğuk zaman ise güneşin doğmasından önceki andır.
3. Yükselti
Atmosfer yerden yansıyan ışınlarla ısındığı için yerden yükseldikçe her 200 metrede 1 ºC sıcaklık azalır.
Sıcaklığın Deniz Seviyesine İndirgenmesi:
Soru: 1200 metre yükseltideki A noktasının sıcaklığı 18ºC olarak ölçülmüştür. A noktasının deniz seviyesine indirgenmiş sıcaklığı kaç derecedir?
1200 / 200 = 6 18 + 6 = 24 ºC
4. Kara ve Denizlerin Dağılışı
Karalar daha çabuk ısınır ve daha çabuk soğurken, denizler geç ısınır, geç soğurlar.
Ayrıca karalar denizlerden yazın daha sıcak, kışın ise daha soğuk olurlar.
Kuzey yarım kürede karalarda en sıcak ay Temmuz, en soğuk ay ise Ocak'tır. Buna karşın denizlerde en sıcak ay Ağustos, en soğuk ay Şubat'tır.
Kuzey yarım kürede karalar daha fazla yer kapladığından sıcaklık ortalamaları ve farkları güney yarımküreden daha fazladır.
5. Nem
Atmosferdeki su buharına nem denir.
Nemin fazla olduğu yerlerde aşırı ısınma ve soğuma görülmez. Bu nedenle günlük ve yıllık sıcaklık farklılıkları azdır.
Kış aylarında havanın bulutlu olduğu günler, bulutsuz günlere göre daha ılık geçer. Çünkü bulutlu günlerde yerin ısı kaybı daha az olur, bulutsuz günlerde ise fazla olur, bu durumda ayaz meydana gelir.
6. Okyanus Akıntıları
Okyanuslarda suyun kütle halinde bir yerden başka bir yere hareket etmesine okyanus akıntısı adı verilir.
Ekvator çevresinden gelen sıcak su akıntıları geldikleri yerde sıcaklığı arttırırken, kutuplardan gelen soğuk su akıntıları sıcaklığı düşürür.
7. Rüzgarlar
Ekvator çevresinden esen rüzgarlar sıcaklığı arttırırken kutup çevrelerinden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürür.
8. Bitki Örtüsü
Bitki örtüsünün gür olduğu alanlar nemli ortamlar olduğu için ormanlar gündüz aşırı ısınmayı, gece aşırı soğumayı önler.
