2.İSLAMİ DÖNEMDE İLK DİL VE EDEBİYAT ÜRÜNLERİ
SAYFA 69:
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI:
SAYFA 71:
1.ETKİNLİK:
a)
b) İslam inancı hakimdir.
Devlet yönetiminde hükümdarlık vardır.
c) İslam dininin kabulü başlı başına bir kültürel değişmedir. Bu dinin kabulüyle dil ve söyleyişte değişmiş. Sanatçılar bu dinin kelime ve kavramlarını eserlerinde kullanmaya başlamışlardır. Metinde de bu yeni kavaram ve kelimelere sıkça görmekteyiz.
d) İslamiyetin kabulü metinlerde kendini hissettirmiş, yeni değerler İslam inancına göre işlenmiştir.
2.ETKİNLİK:
Metinde kullanılan lehçe Hakaniye lehçesidir. Hakaniye Lehçesi dendiği zaman akla Kaşgarlı Mahmut'un en çok beğendiği, öyle ki "Kaşgar dili","Kaşgar Türkçesi" olarak da adlandırılan, bir diğer şekilde "Karahanlı Türkçesi" (Karahanlıca)dilinin devirlerinden biri gelir.
Kaşgarlı'nın şivelerle karşılaştırılırken "Türkçe" diye adlandırdığı Hakaniye lehçesi, ilk Türk yazı dilidir. Bu yazı dili devresinden gelen eserlerin büyük kısmı Uygur yazısı ile yazılmış olduğundan bu döneme Uygur dönemi, bu yazı diline de Uygurca denilebilir. Fakat Türkoloji ve Türk dili öğretiminde Türkçenin bu ilk devresi için biz "Eski Türkçe" adlandırmasını yapıyoruz."Eski Türkçe" dönemini incelerken bu dönemin kapsadığı Hakaniye lehçesini ve özelliklerini de inceleyebiliyoruz... Türkçe'nin ilk devirlerinden olan Eski Türkçe devresi,dilimizin diğer evrelerindeki gelişmelerin kaynağıdır.Kısacası, Türkçemizin bütün şekillerinin kökenine inecek olursak Eski Türkçe dönemini incelemeliyiz.Türkçe'nin ana devresi ve temel yapıları bu dönemde temellenmiştir.
Eski Türkçe döneminde Köktürk yazısı (6.-8. yy.),Uygur Türklerinin kullandığı Uygur Yazısı (8.-13. yy.) ve Müslüman olan Karahanlı Türklerinin Uygur yazısı ile birlikte Arap yazısını da kullanmaya başladıkları Karahanlıca (10.-13. yy.) dediğimiz birbirine çok yakın ağızlarda olan üç yazı dili meydana gelmiştir.Üç ayrı alfabe kullanılmış olmasına rağmen yazı geleneğimizin izleri üçünde de aynı özellikler gösterir. (Korkmaz,Zeynep)
B.Hakaniye Lehçesi
c)Kutadgu Bilig mesnevi nazım biçimi ve aruz ölçüsüyle yazılmıştır.İslami dönemin ilk eseridir.Eserde Arapça ve Farsça kelimeler kullanılmıştır.Dil Hakaniye Türkçesinin özelliklerini yansıtır. Olay örgüsü çevresinde düşünceler şahısların karşılıklı konuşması şeklinde ifade edilmiştir.
3.ETKİNLİK:
Metinde anlatılan olay: Hükümdar ve Aytoldu arasında geçen konuşmalar
Metnin birimi:beyit
Dizelerin uyak düzeni: aa/bb/cc/dd/ee
Mesnevi nazım biçimiyle anlatılmıştır.
4.ETKİNLİK:
Kitabı yazılma amacı: Okuyana yol göstermek ve her iki dünyayada da insanı mutlu etmektir..
Kün Togdı: Adalet
Ay Toldı : Mutluluk
b)
Ay Toldı Kün-Togdı’nın huzuruna çıkar.
|
Hükümdar’ın Ay Toldıya suali
|
Ay Toldı’nın Hükümdara cevabı
|
Ay Toldı’nın hükümdara cevabı
|
SAYFA 73:
· Olay örgüsü çevresinde düşünceler şahısların karşılıklı konuşması şeklinde ifade edilmiştir.
· Olay farklı kavramları temsil eden dört kişinin karşılıklı konuşmaları etrafında örgülenmiştir.
SAYFA 75:
ATABETÜ’L HAKAYIK:
1)
2) Yaradan Tanrı, Rab, hak Resul gibi kelimeler kültürel değişimi yansıtmaktadır.
3a) Dörtlüklerde “bilgi” ile kastedilen İslami değer, düşünce ve bilgilerdir.
Çünkü alimler bilgi ile Rabbi’ni tanır ve sever.
Hz.Muhammet’in hadisinden örnek verilmesi bilginin önemini ve faydasını halka daha iyi anlatmak içindir.
b) “Yaradan bilgi ile bilinir.”
“İnsanın ziyneti akıldır.”
İnsan bilgisi ile tanınır.
Bilgili adam ölür fakat adı kalır.
Bilgiyi Çin’de olsa bile arayınız.
5.etkinlik:
a) Hakaniye Lehçesi
c) Cahil temizlenmeyen bir kire benzetilmiştir.
· Hz. Muhammet’in hadisi iktibas sanatına örnektir.
· Metin dili yazıldığı çağa uygun olarak sade ve anlaşılırdır. Yabancı kelimelerde hiç değişim olmadan bu güne kadar gelmiştir. Örneğin kitap, dünya, mal, şah, neva… Türkçe kelimelerde ise k-g değişimi, t-d değişimi, m-b değişimleri olmuştur. Bu değişimler hakaniye Türkçesinin en önemli özelliğidir.
Metnin Söyleyiş Özellikleri
Metin dörtlükler ve beyitler halinde aruz ölçüsüyle söylenmiştir. Metinde ahenk dörtlüklerle, beyitlerle ve kafiyeyle sağlanmıştır.
SAYFA 76:
Beyitler mesnevi geleneğine, dörtlükler de sözlü edebiyat geleneğine bağlı kalarak kaleme alınmıştır.
b) Kitap bir ahlak ve öğüt kitabıdır.Eserde bilginin önemi, faydaları, bilgisizliğin zararlarının yanında ahlak, erdem, cömertlik gibi konulara da yer verilmiştir.
Atebetü’l Hakayık, insanlara bilgi vermek için yazılmış, didaktik eserdir. Bu eserde Edip Ahmet, insanlara öğütler vererek hayatta hakikate ulaşmaları için neleri yapmaları gerektiğini anlatmaktadır.
Sayfa 78
1.a. Piri Kamil doğru yolu gösterip yola koysa ( Tasavvufun tekke şeyhi)
Tövbe ederek eğri yoldan doğruya dönüp ( tövbe ederek günahlardan arınma)
Ne yüz ile hazretine varayım ben işte ( Ahiret inancı)
b. Rab ve Hz. Muhammed’den bahsedilmesi, Türk kültürünün İslam değerleri ile yeni bir biçime ve renge kavuştuğunu gösteriyor. Tasavvufun çıkış noktası, Allah ve peygamber sevgisidir.
c. Bu gibi ifadeler islam dininin kaynağı durumunda olan Arapça’nın Türkçe’ye etkisidir. Bu kelimeler, Allah ve peygamberin birden fazla isimle anıldığını da ortaya koyar.
2. Karahanlı Türkçesi (Hakaniye Lehçesi)
7.Etkinlik
- biligdin- bilgiden ( son hecede seslerin yeri değişmiştir)
Hazret’ige- Hazret’ine (g-n değişimi)
Tevbe- tövbe ( ilk hecede yuvarlaklaşma olmuştur.)
Barğum- varayım ( b-v değişimi, ğ-y değişimi)
Berse- verse ( b-v değişimi )
Senge- sana ( ng- n değişimi)
Menge- bana ( m-b değişimi)
Üçün- için ( ünlü daralması olmuş)
Bolsa- olsa ( b düşmüş)
- 12. Yüzyılda yazılmıştır. Didaktik, lirik, manzum bir eserdir. Allah ve peygamber sevgisini işlemiştir. Hikmet, hoş hayırlı anlamlarına gelmektedir. Sade ve yalın bir dil kullanılmıştır. Aruz ve hece ölçüsü bir arada kullanılmıştır. 144 hikmet ve bir münacaattan oluşmuştur. Karahanlı Türkçesi ( Hakaniye Lehçesi) ile yazılmıştır. İstifham, Tecahül-i Arif gibi sanatlar vardır. Hikmet, dini-tasavvufi şiirlerdir. Şiirlerde ulusal öğeler ( ölçü, nazım birimi, yarım uyak) ve İslamlıktan gelme yabancı öğeler ( din ve tasavvuf konuları, yabancı sözcükler) bir arada kullanılmıştır.
3. İslam etkisindeki Türk şiiri ( Tasavvufi şiir) etkisiyle yazılmıştır.
4. Hem dini bilgileri hem de bu bilgiler karşısında insanın yaklaşımını, duygularını, duyarlılıklarını dile getirmektedir. Eser, Türkler’ e İslam’ı benimsetmek ve sevdirmek amacıyla yazılmıştır.
Sayfa 82
1.Türkler, boylar halinde yaşamaktadır. Her boyun farklı bir lehçesi vardır. İslam dininin etkisi yaygınlaşmıştır. Türkçe, dünyada önemli bir kitlenin dilidir. Türkler, dil ve kültürlerine önem verirler.
2.a. İhsanda, merhametli, Allah’a hamd olsun, Nişabur halkının imamı, Resulullah
b. Bu ifadelerdeki yansımalar, İslamın değer ve düşüncelerinin Türk edebiyatına etkisini ortaya koymaktadır.
3. Hakaniye Lehçesi
4. ağrıdı- ağrıdı ( g-ğ değişimi)
Bası- başı ( s-ş değişimi)
Töşedi- döşedi ( t-d değişimi)
Manga- bana ( m-b değişimi, ng sesi düşmüş)
11. yüzyılda yazılmıştır. Türkçe’nin ilk sözlüğü, ansiklopedisi, dil bilgisi kitabıdır. Araplara Türkçe öğretmek, Türkçe’nin yaygınlığını göstermek amacıyla yazılmıştır. Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. Sözcükleri örnekleyen atasözleri ve şiirler kullanılmıştır.
5. İslam etkisindeki Türk edebiyatı nesri geleneğine uygun olarak yazılmıştır.
Sayfa 83
1.Dil, milli kültürü oluşturan en önemli varlıktır. Bir milletin bütün kültür değerleri dil aracılığı ile yaşar ve yaşatılır. Dil, milli kültürü her yönüyle edebi eserlere taşır.
2. Türklerin milli duyguları, duyarlılıkları Türk dilinin süzgecinden geçerek estetik bir biçime kavuşmuş ve esere yansımıştır.
3. TDK, Türkçenin tarihten gelen yapısını koruyarak günümüzde ortak bir iletişim, bilim ve sanat dili olması için kurulmuştur.
Sayfa 84
Anlama Yorumlama
9.Etkinlik
a. Kutadgu Bilig ( Mesnevi tarzında yazılmış ilk Türkçe şiir, Kişilerin her biri bir kavramı temsil eder. İyi bir devlet adamının nitelikleri ortaya koyulur. Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır. Hakaniye Lehçesi ile yazılmıştır.)
Atabetül Hakayık: ( Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır. Dörtlük nazım birimi ve beyit nazım birimi bir arada kullanılmıştır. Türkler’e islamın ideal insan düşüncesini benimsetmek amacıyla yazılmıştır.)
Divan- ı Hikmet: ( Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır. Dörtlük nazım birimiyle yazılmıştır. Dini tasavvufi bir eserdir. Tasavvuf edebiyatının temelidir. Şiirlere hikmet adı verilir. İlahi türünün ilk örnekleri kabul edilir. )
Divan- ı Lügatit Türk: ( Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. Araplara Türkçeyi öğretmek için yazılmıştır. Türkçenin ilk sözlüğü, ansiklopedisi, dil bilgisi kitabıdır. )
b. Kutadgu Bilig, Divan- ı Hikmert, Atabetül Hakayık manzum biçimde yazılmış sanatsal metin örnekleridir. Divan- ı Lügatit Türk, düzyazı biçiminde yazılmış öğretici bir metindir.
Sayfa 85
11.Etkinlik
1.Diyebiliriz. Bu eserde devlet adamlarının sahip olması gereken özellikler bir nasihat şeklinde dile getirilmiştir.
2.a Bir fikrin, davranışın, eylemin, duygunun simgelerle sembollerle ifade edilmesine denir. Alegorinin temelini istiare, teşhis, mecaz sanatları oluşturur.
b. Dönemin siyasi yapısında gördüğü bazı aksaklıkları doğrudan dile getiremeyeceği için alegorik tarzda eser yazmıştır.
3. Tekkedeki müritlere dini öğretileri estetik bir üslupla öğretmektir.
4. Evet, inceleme derleme yöntemini uygulamamız gerekir. Türkçe kelimeler farklı bölgelerdeki farklı ifade biçimleriyle yani ağız ve şive farklılıklarıyla ele alınmıştır.
Sayfa 86
Değerlendirme
1)D D Y D D
2)Kutadgu Bilig, Atabetü'l Hakayık
3)B
4)B
bu yazının tamamı http://edebiyatfatihi.blogspot.com sitesinden alınmıştır. Kaynak siteyi ziyaret etmeyi lütfen ihmal etmeyin
