Ayrıca Bunlarada Çalışabilirsiniz
- 2011 Yılı Araştırmacı Bilim Sınavı Soruları
- 2012 Yılı Araştırmacı Yazılı Meslek Sınavı Soruları
- 2009 Yılı Uzman Yardımcılığı Meslek Sınavı Soruları
- 2009 Yılı Bilgisayar Uzman Yardımcılığı Meslek Sınavı Sorularıa
TCMB Araştırmacı Meslek Sınavı
Ekonometri
Eylül 2011
Sınavın toplam süresi 150 dakikadır.
1. (20 puan) İktisat teorisi kredi hacmi/GSMH veya M2/GSMH (M2 = geniş para arzı) vb.
değişkenlerin temsil ettiği finansal gelişme (FG) ile ekonomik büyüme arasında pozitif bir
ilişki öngörmektedir. İktisat teorisi, aynı zamanda, kredi genişlemesini ekonomik
daralmalarla da ilişkilendirmekte, finansal krizlerin temel öncü göstergeleri arasında
saymaktadır. Loayza ve Ranciere (2005)
1
aşağıdaki denklemi tahmin etmiştir:
Model A: ∆ 0,96
0,72 5,00
4,50∆ 2,20∆
(0,24) (0,16) (1,00) (1,50) (0,55)
R2
= 0,80 T (Gözlem sayısı) = 55
Loayza ve Ranciere (2005), finansal gelişme (FG), reel gelir (y) ve enflasyon (ENF) arasında
uzun dönem denge ilişkisi olduğu sonuçlarını da sunmaktadır.
a. (5 puan) Model A sonuçlarını ve tüm tahmin katsayılarını yorumlayınız. Sonuçlar
finansal gelişme ve ekonomik büyüme arasındaki farklı önermeler konusunda bir
açıklama sunuyor mu? Nasıl?
b. (3 puan) “Model A sonuçları ekonomik büyümenin finansal gelişmeyi sağladığını
göstermektedir” önermesinin geçerliliğini tartışınız. Bu önermenin geçerli veya
geçersiz olması durumunda nasıl bir ekonometrik model tahmin etmeyi önerirsiniz?
c. (3 puan) Model A sonuçları, enflasyon ve reel gelir arasındaki kısa ve uzun dönemli
ilişkiler konusundaki temel bir makroekonomik önerme ile tutarlı mıdır? Bu
önermeyi tanımlayarak tartışınız.
d. (3 puan) Model A sonuçları, parasalcı (monetarist) yaklaşımın para/kredi arzı, reel
gelir ve enflasyon arasındaki ilişkilere yönelik önermeleriyle tutarlı mı?
Gerekçeleriyle tartışınız.
e. (3 puan) Model A sonuçlarını TCMB’nin son dönem politikaları çerçevesinde tartışınız.
1
Loayza, N. ve Ranciere, R. (2005) Financial Development, Financial Fragility, and Growth, IMF WP. No.
05/175. Loayza ve Ranciere (2005) panel veri kullanmıştır, çalışmanın sonuçları burada basitleştirilmiş ve
zaman serisi biçiminde yorumlanmıştır. 2
f. (3 puan) Beck vd. (2000)
2
ve benzer birçok çalışma aşağıdaki denklemi tahmin
etmişlerdir:
Model B: ∆ , ⋯ ,
Modelde
(i = 1, ..., k) ekonomik büyümenin diğer belirleyicilerini içermektedir. Model
A ve Model B’nin ekonometrik modelleme yaklaşımı açısından farklılıkları nelerdir?
2. (20 puan) Göreli satın alma gücü paritesine (SAGP) göre döviz kurundaki değişim
∆
,
yurtiçi
∆! ve yurtdışı
∆!
∗
enflasyon farklılıkları tarafından belirlenir. SAGP önermesini
sınamak üzere aşağıdaki modelin tahmini önerilmektedir:
Model 1: ∆ # # ∆! #$∆!
∗
Bir araştırmacı 40 gelişmekte olan ülke için yatay kesit (cross-section) verilerini kullanarak
aşağıdaki modeli en küçük kareler (EKK, ordinary least squares) yöntemi kullanarak tahmin
etmiştir:
Model 2: ∆ % % ∆! $
Araştırmacı, yurtdışı enflasyon
∆!
∗
değişkenini göreli olarak istikrarlı ve düşük olduğu
gerekçesiyle modele dahil etmemiştir. Araştırmacı iki ülkede hiperenflasyon, altı ülkede ise
sabit kur rejimi, dolayısıyla ∆ 0, olduğunu gözlemlemiştir.
a. (3 puan) Model 2 tahmin sonuçlarında γ1 katsayısının yansız (unbiased) olmasını
bekler misiniz? Neden? Eğer yanlı ise, yanlılığın nedenlerini ve yönünü tartışınız.
b. (3 puan) Araştırmacı sabit kur rejimi uygulayan ülkeleri veri setinden çıkarmıştır. Bu
durum Model 2 tahmin katsayılarını (tahmin edilen γ0 ve γ1) ve model belirlenme
katsayısını (R2
) etkiler mi? Nasıl?
c. (3 puan) Araştırmacı hiperenflasyon yaşayan ülkeleri veri setinden çıkarmıştır. Bu
durum Model 2 tahmin katsayılarını (tahmin edilen γ0 ve γ1) ve model belirlenme
katsayısını (R2
) etkiler mi? Nasıl?
d. (3 puan) Araştırmacı hem sabit kur rejimi uygulayan hem de hiperenflasyon yaşayan
ülkeleri veri setinden çıkarmıştır. Bu durum Model 2 tahmin katsayılarını (tahmin
edilen γ0 ve γ1) ve model belirlenme katsayısını (R2
) etkiler mi? Nasıl?
2
Beck, T., Levine, R. ve Loayza, N. (2000) Finance and the Sources of Growth, Journal of Financial
Economics, 58, 261-300. 3
e. (4 puan) Araştırmacı tüm verileri kullanarak, SAGP’nin geçerliliğinin sabit kur rejimi
uygulayan ülkelerde diğerlerinden farklı olmadığı önermesini sınamak istemektedir.
Araştırmacıya nasıl bir model tahmin etmesini önerirsiniz? Araştırmacı hangi sınama
istatistiklerini hesaplayacak ve nasıl yorumlayacaktır?
f. (4 puan) Araştırmacı tüm verileri kullanarak, SAGP’nin geçerliliğinin hiperenflasyon
yaşayan ülkelerde diğerlerinden farklı olmadığı önermesini sınamak istemektedir.
Araştırmacıya nasıl bir model tahmin etmesini önerirsiniz? Araştırmacı hangi sınama
istatistiklerini hesaplayacak ve nasıl yorumlayacaktır?
3. (15 puan) Aşağıdaki IS-LM modeli verilmiştir:
(IS) & $'
(LM) & $( )* +
Modelde y = reel gelir, R = faiz oranı, D = bütçe açığı, M = para arzı, P = fiyat düzeyi olarak
tanımlanmıştır.
a. (3 puan) Eğer iki denklemi ayrı ayrı en küçük kareler (ordinary least squares)
yöntemiyle tahmin edersek, çıkabilecek sorunları yazınız.
b. (3 puan) Denklemlerin ayırdedilme (identification) koşullarını belirleyiniz. İçsel
değişkenler için indirgenmiş (reduced form) denklemleri yazınız.
c. (3 puan) İki aşamalı en küçük kareler (two stage least squares) ve araç değişkenleri
(instrumental variables) yöntemlerinin IS-LM modelleri parametrelerini tahmin
etmede nasıl kullanılacağını açıklayınız.
d. (3 puan) IS-LM modeli fiyat düzeyini veya enflasyonu açıklamakta kullanılamaz
önermesinin geçerliliğini tartışınız.
e. (3 puan) IS-LM modeli, enflasyon hedeflemesi politika rejimi ile tutarlı değildir
önermesinin geçerliliğini tartışınız.
4
4. (15 puan) Bir araştırmacı Türkiye ekonomisi için politika faizi (,
), dolar kuru (
), tüketici
fiyat endeksi (TÜFE), üretici fiyat endeksi (ÜFE) ve çıktı açığının (
) yer alacağı beş
değişkenli bir vektör otoregresyon (Vector Autoregression, VAR) modeli tahmin etmek
istemektedir.
a. (5 puan) Araştırmacı VAR modelinin gecikme uzunluğunu (lag length) belirlemede
hangi yöntemleri kullanabilir?
b. (5 puan) Üçgen nedensellik ilişkisi (Cholesky ayrıştırması) varsayımı altında,
araştırmacı değişkenleri nasıl sıralamalıdır? Açıklayınız.
c. (5 puan) b şıkkında verdiğiniz değişken sıralaması, verinin aylık veya üç aylık
frekansta olmasına göre değişir mi? Neden?
5. (8 puan) Aylık et tüketimini açıklamak için aşağıdaki modeli kullanalım:
-
. # #
/ 0,1
#$23, -
.4 #)
,56, -
.
Yukarıdaki denklemde -
.
i bireyinin j türündeki et için yaptığı harcamayı, 3, -
.
i
bireyinin j türündeki ete ne kadar ödediğini, gelir<
i bireyinin ortalama aylık gelirini ve
cinsiyet
< ∈ C0,1E i bireyi erkek olduğunda 1, kadın olduğunda ise 0 değerini alan iki değerli
(binary) değişkeni göstermektedir.
a. (4 puan) Bir araştırmacı hata terimi .
’nin cinsiyetin bir fonksiyonu olduğunu
düşünmektedir. Bu değişken sadece iki değer alabildiği için hata teriminin koşullu
varyansı da sadece iki değer alacaktır. Erkek için koşullu varyansın FG
$
, kadın içinse
%FG
$
olduğunu ve % ∈
0,1 varsayalım. % değerinin bilindiğini varsayarak, orijinal
modeli eşit yayılımlı (homoscedastic) modele dönüştürünüz.
b. (4 puan) Araştırmacının FG
$
ve % değerlerini bilmediğini varsayalım. Bu
parametrelerin tutarlı olarak (consistently) nasıl tahmin edilebileceğini anlatınız. 5
6. (8 puan) Ücretlerin t zamanındaki logaritmik değerini , t ve t-1 zamanlarındaki saat başına
üretim (xt) ve zaman değişkeni (trend) ile açıklamaya çalışalım. Buna göre modelimiz
aşağıdaki gibi olsun:
ln
H 1 -
# %
-1 5I
# ln J #$ ln J
K
|J
, J
M 0
a. (4 puan) Ücretlerin uzun dönem saat başı üretim esnekliğini hesaplayınız.
b. (4 puan) Hata teriminin rastgele yürüyüş (random walk) izlediğini ( N
ve N ~,,I
0, FP
$
) ve ln J
’nin durağan (stationary) olduğunu varsayalım. Buna göre
yukarıda tanımlanan uzun dönemli esneklik katsayısının 1’e eşitliğini sınayan bir
yöntem öneriniz.
7. (7 puan) Aşağıdaki tabloda, 500 gözlemden oluşan zayıf durağan (weakly stationary) yt serisi
için otokorelasyon (autocorrelation) ve kısmi otokorelasyon (partial autocorrelation)
katsayıları verilmiştir:
Gecikmeli değer Otokorelasyon katsayısı Kısmi otokorelasyon katsayısı
1 0,312 0,312
2 -0,016 0,245
3 0,066 0,140
4 0,051 0,072
5 -0,062 0,050
Yukarıda elde edilen katsayıların %5 önem (significance) düzeyinde istatistiksel olarak
0’dan farklı olması için 0.088’den büyük ya da -0.088’den küçük olması gerektiği
hesaplanmıştır. Bu bilgilerin ışığında,
serisinin modellenmesi için hangi zaman serisi
sürecini (time series process) kullanırdınız? Açıklayınız.
8. (7 puan) Aşağıdaki gibi bir GARCH (1,1) modelinin
t
y serisini en iyi açıklayan model
olduğunu varsayalım:
+
, + ~
0, F
$
F
$ R R +
$ #F
$
Eğer
t
y serisini en küçük kareler (ordinary least squares) yöntemiyle sabit bir koşullu
varyans varsayarak açıklamaya çalışsaydık hangi problem(ler)le karşılaşabilirdik? 1
TCMB Araştırmacı Meslek Sınavı
Makro İktisat
Eylül 2011
Sınavın toplam süresi 150 dakikadır.
BİRİNCİ BÖLÜM
Aşağıdaki soruların yalnızca 5 tanesine kısa cevaplar veriniz (Toplam 20 puan).
1. (4 puan) Merkez bankasının para politikasını mali piyasaları şaşırtacak kadar sıkılaştırdığı bir
günü düşününüz. Piyasa katılımcıları bu durumdan merkez bankasının enflasyonun yüksek
olmasını beklediği sonucunu çıkartırlarsa, o gün getiri eğrisinin uzun vadeli ucundaki getirilerin
(Türkiye için beş yıl vadeyi düşünebilirsiniz) ne yönde hareket etmesini beklersiniz? Piyasa
katılımcılarının merkez bankasının enflasyon beklentisinin değişmediğini ancak eskisinden
daha düşük bir enflasyon düzeyini hedeflediğini düşündüğü durumda aynı soruya nasıl cevap
verirsiniz?
2. (4 puan) Bu soruyu açık faiz paritesi koşulunu kullanarak yanıtlayınız. Krize karşı genişletici
maliye politikası uygulayan ülkelerden bazılarında faiz oranları ile döviz kuru arasında pozitif
bir ilişki gözlemlenirken bazı ülkelerde aynı ilişki negatif yönlü olarak ortaya çıkmaktadır. Bu
farkın sebebi nedir?
3. (4 puan) Kalıcı ve beklenmeyen olumlu bir üretkenlik şokunu takiben cari dengenin ne yönde
hareket etmesini beklersiniz? Ekonomide sermaye stoku değişimlerinin herhangi bir
maliyetinin olup olmaması, söz konusu şok sonrasında cari dengenin uzun dönem değerine
ulaşmasının hızını etkiler mi? Nasıl?
4. (4 puan) Bir ekonomide yüksek kıdem tazminatının olması, istihdamın iktisadi faaliyete olan
duyarlılığını nasıl etkiler?
5. (4 puan) Uluslararası sermaye akımları gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler arasında hangi yönde
hareket etmektedir? Bu gözlem neoklasik iktisat teorisi ile tutarlı mıdır?
6. (4 puan) Bir ülke sonsuza kadar cari açık verebilir mi? 2
İKİNCİ BÖLÜM
7. (10 puan) 2011 Temmuz Enflasyon Raporu aşağıdaki grafiği sunmaktadır:
Grafik 1.3.1.
Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahminleri
* Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı yüzde 70’tir.
Aşağıdaki önermelerin doğru ya da yanlış olduğunu kısa bir açıklama ile birlikte belirtiniz.
Genel olarak ve işlem kolaylığı açısından t dönemindeki enflasyon açığı
,
çıktı açığı
∗
olarak tanımlanabilir (
beklenen/tahmin edilen enflasyon,
enflasyon hedefi,
beklenen/tahmin edilen reel gelir,
∗ potansiyel/uzun dönem
reel gelir).
a. (2 puan) Grafik, çıktı açığı tahminlerinin enflasyon açığı tahminlerinden daha başarılı
olduğunu göstermektedir.
b. (2 puan) Grafik, çıktı açığı tahmininin sıfıra yakınsamasıyla enflasyonun kontrol
edilebilir duruma geleceğini göstermektedir.
c. (2 puan) Grafik, enflasyon açığı tahminindeki belirsizliklerin zaman içinde sabit
olduğunu göstermektedir.
d. (2 puan) Grafik, yıl sonu enflasyon hedefi πT
tahmininde belirsizlik bulunduğunu ve bu
belirsizliğin 2011 son döneminden itibaren artacağını göstermektedir.
e. (2 puan) Grafik, para politikasının enflasyonu gecikmeli olarak etkilediği önermesi ile
tutarlıdır.
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
0610
0910
1210
0311
0611
0911
1211
0312
0612
0912
1212
0313
0613
0913
1213
0314
0614
Yüzde
Tahmin Aralığı* Belirsizlik Aralığı
Yıl Sonu Enflasyon Hedefleri Çıktı Açığı
Kontrol
Ufku3
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Aşağıdaki soruları yaptığınız matematiksel işlemlerin ardındaki iktisadi düşünceyi de açıklayarak
yanıtlayınız. 8. ve 9. soruların yalnızca birini, 10. ve 11. soruların her ikisini de yanıtlayınız.
Soruların puan değerleri yanlarında belirtilmiştir (Toplam 50 puan).
8. (10 puan) İki dönemli bir ekonomide ilk dönemde temsili tüketicinin gelirinin belli olduğunu
varsayınız. İkinci dönemde ise S setinde yer alan durumdan biri gerçekleşecek ve buna göre
gelir elde edilecektir. Bu durumlardan her birinin olasılığı
ile, ilk dönemin geliri
, ikinci
dönemdeki her durumdaki gelir
ile gösteriliyor olsun. Mali piyasaların tam olduğu bu
ekonomide ikinci dönemdeki
∈ durumu için olan Arrow-Debreu menkul kıymeti eğer bu
durum ortaya çıkarsa 1 birim tüketim malı ödemekte, diğer durumlarda ise hiçbir şey
ödememektedir.
olasılığı ile 1 birim tüketim malı ödeyen bu menkul kıymetin fiyatı
ile
gösteriliyor olsun.
Tüketici ilk dönemin bilinen gelirini ve ikinci dönemki her olası durumdaki gelirine tekabül
eden Arrow-Debreu senetlerini satabilir ve bu gelir ile ilk dönemde tüketim yapabildiği gibi
ikinci dönem tüketimi için Arrow-Debreu senetleri alabilir. Bu durumda tüketicinin bütçe kısıtı
şöyle olacaktır:
∈
∈
Burada birinci dönemdeki tüketimi,
ise ikinci dönemdeki tüketimi ifade etmektedir.
a. (5 puan) Yukarıdaki bütçe kısıtının neden doğru bütçe kısıtı olduğunu kısaca açıklayınız.
Ardından temsili tüketicinin fayda fonksiyonunun şöyle olduğunu varsayınız:
ln
ln
Burada birden küçük bir sabittir. Tüketici optimizasyonu problemini çözerek herhangi
bir Arrow-Debreu senetinin fiyatını
bulunuz. 4
b. (5 puan) Aynı çözümü bir de a'nın bir sabit olduğu aşağıdaki fayda fonksiyonu için
yapınız:
Değişik durumların olasılıkları değişmezken fayda fonksiyonunun değişmesi menkul
kıymet fiyatlarını etkilemekte midir? Neden ya da neden değil?
9. (10 puan) Yerel ve yabancı fiyat endeksinin sırasıyla
!
ve
∗
∗
"
∗
!"
olarak tanımlandığını varsayınız.
∗
ticarete tabi olmayan malların yerel (yabancı)
ekonomideki fiyat endeksini,
∗
ticarete tabi olan malların yerel (yabancı) ekonomideki
fiyat endeksini yansıtırken, ve # parametreleri de sıfır ve bir arasında değer almaktadırlar.
Yerel (yabancı) ekonomideki tüketicilerin ticarete tabi mallara olan harcamalarının $ $
∗
oranını yerel mallara ve 1 $ 1 $
∗
oranını yabancı mallara harcadığı ve refah
fonksiyonunun Cobb-Douglas olduğu durumda yerel ve yabancı ekonomideki ticarete tabi
malların fiyat endeksleri sırasıyla &
'
(
!'
ve
∗
&
'
∗
(
!'
∗
olacaktır.
nominal döviz kuru iken ticarete tabi olan malların reel döviz kuru endeksi ) ) ≡
+,-
∗
,-
olarak
tanımlanmış olsun.
a. (4 puan) Yerel ve yabancı ekonomilerin ticarete tabi mallarının reel döviz kuru oranını
kullanarak ticarete tabi malların reel döviz kurlarının belirleyici faktörlerini bulunuz ve
tartışınız.
b. (6 puan) Tek fiyat kanunu geçerli ise ticarete tabi malların reel döviz kuru ve genel reel
döviz kurunun değerinin 1 değerinden farklılaşıp farklılaşmayacağını ve bu sonucun
sebeplerini tartışınız. 5
10. (20 puan) Bir ekonomide birbirinden farklı mallar üreten n aktör olduğunu ve n sayısının her
aktörün ekonomideki toplam değerleri verili kabul edeceği kadar büyük olduğunu varsayınız.
Herhangi bir aktör i'nin fayda fonksiyonu:
./ 0
/
1
2
3
0
4//
1 1
2
!3
0
6
$
2
/
'
ile verilmekte ve burada parametreler 0 8 1 8 1, 6 : 0, $ : 1 kısıtlarına uymaktadır. 4/
i
aktörünün dönem sonunda tuttuğu para miktarını,
/
ise yaptığı üretimi göstermektedir. /
ve
sırasıyla i aktörünün toplam tüketimini ve ekonomideki fiyat düzeyini belirten değişkenlerdir ve
tanımları aşağıdaki gibidir:
/ ;
!< ⁄
> ?/
<! <⁄
@
?A
B
< <! ⁄
C
1
;
/
!<
@
/A
D
⁄ !<
Dolayısıyla her aktör üretilen bütün mallardan satın almakta ?/ ve bunların sabit ikame
esnekliği özelliği olan bir fonksiyon ile bütünleştirilmiş halinden (CES aggregate) fayda elde
etmektedir. Dönem sonunda reel para bulunduruyor olmak da fayda getirmekte ancak üretim
yapmak aktörün faydasını azaltmaktadır.
Her aktörün döneme 4E ile gösterilen eşit nominal para stoku ile başladığını varsayınız. Dönem
sonu para miktarları, 4/
, bundan farklı olabilir.
a. (6 puan) F/
ile gösterilen servet, üretimden elde edilen gelir ve dönem başında elde olan
paranın toplamı olsun: F/ /
/ 4E. Bu tanımı kullanarak herhangi bir aktör i'nin
bütçe kısıtını yazınız. Fiyatlar verili iken her bir mal ve reel para için optimal talebi
bulunuz.
b. (7 puan) Her üreticinin karşılaştığı talep eğrisini üreticinin göreli fiyatı ve ekonomideki
ortalama reel para miktarı cinsinden bulunuz. Buna göre üreticinin seçeceği optimal
göreli fiyatı ortalama reel paranın bir fonksiyonu olarak bulunuz.
c. (7 puan) Simetrik dengedeki fiyat düzeyini ve üretimi bulunuz. Dönem başındaki aktör
başına düşen para arzını artırmanın fiyat düzeyi ve üretime etkisi nedir? 6
11. (20 puan) İki ülkeli bir donanım (endowment) modeli varsayınız. Yerel ve yabancı ekonominin
fayda fonksiyonları logaritmiktir ve sırasıyla şöyledir:
. ln ln
.
∗ ln
∗
∗
ln
∗
İki dönemli bir modelde her iki ülkenin de üretimle değil tüketilebilir donanımlarla gelirleri
olduğunu ve bu gelirlerin
değişkeni ile gösterildiğini ve modelde yatırım ve devlet tüketimi
olmadığını varsayın.
a. (4 puan) Yerel ekonominin birinci dönem tüketim ve tasarruf tercihlerini çözünüz.
b. (4 puan) Kapalı ekonomi varsayımı altında her iki ülkedeki faiz oranını belirleyiniz.
c. (4 puan) Her iki ekonominin dışa tamamen açıldıkları varsayımı ile dünya faiz oranını
belirleyiniz ve kapalı ekonomi faiz oranları ile karşılaştırınız.
d. (4 puan) Faiz oranları karşılaştırmasını kullanarak yerel ülkenin hangi koşullarda birinci
dönemde cari açık verecegini tartışınız.
e. (4 puan) Yabancı ekonominin büyüme oranında bir artış yaşandığı takdirde yerel
ekonominin refah düzeyine ne olur?
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Aşağıdaki konu hakkında bir sayfayı geçmeyen bir tartışma yazınız (20 puan).
(Not: Bu soruya verilecek cevabın değerlendirmesinde metnin iktisadi düşünceyi doğru kullanması,
içsel tutarlılığı, akıcılığı ve ifade gücü temel ölçütler olarak alınacaktır.)
12. Son dönemde, küresel finansal krizle birlikte küresel likiditenin bol olduğu bir ortamda, Türkiye
gibi enflasyon hedeflemesi uygulayan küçük açık ekonomilerin merkez bankaları makro-ihtiyati
(macro-prudential) politikalar uygulamaya başlamışlardır. Bunun nedenlerini para politikasının
amaçları ve araçları bağlamında tartışınız.
