10.Sınıf
Türk Edebiyatı Cevapları Fırat Yayıncılık 3.Ünite:Divan Şiiri-Terkibibend
(Sayfa:145,146,147,148,149,150)
7.
metin
TERKİBİBENT
1.
Okuduğunuz şiiri ahenk unsurları yönünden inceleyerek tespitlerinizi aşağıya
yazınız.
1. Ses
akışı (aliterasyon, asonans): Ses
akışı sağlayan sözcükler vardır. S, t ve y gibi sesler aliterasyon olarak
kullanılırken a ve e sesi de asonans olarak kullanılmıştır.
Söyleyiş
özelliği : Ahenkli
bir söyleyişe sahiptir. Özellikle kafiye ve iç seslerdeki sözcükler bu şiire
söyleyiş güzelliği katmıştır.
Ritim
(açık ve kapalı hecelerin söylenişi): Aruz
ölçüsü ile yazıldığı seslerin açık kapalı oluşu önemlidir.” şîre-i engûr,
âlûde, maîl-i bûs-ı leb-i câm, bezm-i cihanın “ gibi sözcüklerde açık ve kapalı
heceler bulunmaktadır. Bu şekliyle de aruzun tutması ve uygulanması için
önemlidir.
Ses
benzerlikleri (kafiye): Kafiyeli
yazılmıştır. Kafiye düzeni aa, ba, ca, da, ea, fa… şeklinde
oluşmuştur.
Konuşmadaki
vurgu ve tonlamayla dizelerdeki ses ve söyleyiş arasında nasıl bir ilişki
kurulabileceğini açıklayınız.
Konuşmadaki
vurgu ve tonlamayla dizelerdeki ses ve söyleyiş arasında farklılık olacaktır.
Şiir okurken ve yazarken mutlaka ritim, ahengin oluşması için ses ve söyleyiş
özelliklerine dikkat ederiz ama konuşurken buna dikkat etmeyiz.
2.
Okuduğunuz şiirde ses ve anlam yönünden kendi içinde bütünlük oluşturan
birimleri belirleyiniz. Bu birimlerin özelliklerini ve bunlara ne ad verildiğini
söyleyiniz. Ayrıca her bir birimin diğer birimlerle ses ve anlam yönünden
ilişkisini açıklayınız.
2.
Beyitlerden oluşmuştur.
3.
a. Terkibibent hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınıza
aktarınız.
a. TERKİB-İ
BENT
Terkib-i
bend bentlerle kurulan uzun bir nazım biçimidir. Yaşamdan, talihten şikâyet;
felsefî düşünceler, dinî, tasavvufî konular ve toplumsal yergilerin işlendiği
şiirlerdir. En az beş en fazla on bentten oluşur. Her bent de beş ila 10
beyitten oluşur. Bentlerin kafiye düzeni gazele benzer. Her bendin (terkib-hane,
kıta) sonunda vasıta beyti denen bir beyit vardır. Her bendin sonunda farklı
vasıta beyitleri kullanılır. Bunlar bentlerden ayrı olarak kendi aralarında
uyaklanır. Bentlerin kafiyelenişi gazeldeki gibidir. aa xa xa xa xa xa bb cc xc
xc xc xc xc dd … (aa aa aa aa aa aa bb cc cc cc cc cc cc dd) Edebiyatımızda
Bağdatlı Ruhî ve Ziya Paşa bu türün iki önemli şairidir. İkisi de toplumsal
konularda terkib-i bent yazmıştır.
b.
Okuduğunuz şiiri yapı özellikleri yönünden incelemek için aşağıdaki soruları
cevaplayınız (Bu inceleme için 9. sınıf II. ünite “Şiir İnceleme, Şiirde Yapı”
bölümünde öğrendiğiniz bilgilerinizden yararlanınız.).
b.
Nazım
birimi ve sayısı : Bendlerden
oluşur ama her bende kendi içinde beyitlerden oluşur. Nazım birimi bend olup 2
benddir.
Vasıta
beyit (bendiye):
Biz
mest-i mey-i meygede-i âlem-i canız
Ser-halka-i
cem’iyyet-i peymâne-keşânız
Uyak
düzeni: Her
bende: aa, ba, ca, da, ea, fa, ga, ha şeklinde oluşmuş.
c.
Okuduğunuz şiirin, hakkında önceden bilgi edindiğiniz terkibibendin
özellikleriyle benzerlik gösterip göstermediğini söyleyiniz.
c. Terkibibend
ile birebir özellik göstermektedir.
ç.
Okuduğunuz terkibibendin ve her bendin temasını aşağıdaki şema üzerinde yazınız.
Bendlerin temasıyla terkibibendin teması arasındaki ilişkiyi açıklayınız. Şiirin
teması, birimlerin ortak paydası mıdır? Düşüncelerinizi
belirtiniz.
ç.
Bütün
beyitler ve terkibi bendin tamamında bir şekilde dünya hayatının geçiciliği ve
ona meyledilmemesi gerektiği vurgulanmıştır.
4.
XVI. yüzyılın ünlü şairlerinden Bağdatlı Ruhî, 17 bendlik bu terkibibendinde
işlediği temayla zamanında büyük bir ün kazanmıştır. XVI. yüzyıl da Osmanlı
Devleti’nin yapısıyla aynı yüzyılın şairi Rûhî’nin terkibibendindeki tema ve
söyleyiş özelliği (yergici, kendine güvenen) arasında nasıl bir bağlantı
olduğunu açıklayınız.
4.
16 .yüzyıl Osmanlı Yükselme dönemi içinde olduğu ama artık halkın kendine olan
güveninden dolayı devleti yavaş yavaş duraklama içerisinde girdiği bir dönemdir.
Yani nasıl bizden büyük devlet yok dediği bir dönemdir. Bu durum birçok devlet
büyüğünde de görülmektedir. Bir özgüven vardır ve belli bir zaman sonra bu
olumsuz sonuçlar vermeye başlayacaktır. Bu dönemde Bağdatlı Ruhi gibi sanatçılar
da çıkacak gücün, malın, servetin dünya hayatında olmadığını asıl gidilmesi
gereken ve sevilmesi gerekenin Allah ve ahiret olduğunu vurgulayacaktır. Bu
dönemde Bağdatlı Ruhi gibi sanatçılar çok vardır.
5.
Sınıfta iki gruba ayrılınız. Grup sözcülerinizi seçiniz. Grup olarak
terkibibendin bir bendini seçiniz. Bentlerde dile getirilen duyguları ve
bunların hangi kelimelerle yansıtıldığını bulunuz. Bulduğunuz kelimeleri, grup
sözcüleriniz aracılığıyla tahtada sıralayınız. Daha sonra bentlerde aktarılan
duyguların farklı kelimelerle nasıl yansıtıldığını tartışınız. Sonucu aşağıya
kısaca yazınız.
5.
Cevabı size kalmış…
6.
Birinci bendin ilk beytinde geçen “mest” kelimesi, içki sarhoşluğu değil,
“Allah’ın huzurunda, onun güzellik ve ihtişamıyla kendinden geçmek” anlamında
kullanılmıştır.
•
“Harabat” kelimesi, “harabe” kelimesinin çoğuludur ve divan şiirinde şairler
“meyhane” anlamında kullanmışlardır. Terkibibentte ise tasavvufi anlamda tekke,
ilahî aşk şarabının içilip kendinden geçildiği, gerçeğe ulaşılan yer anlamında
kullanılmıştır.
•
“Engûr” kelimesinin anlamı üzümdür ancak şiirde “şarap”
kastedilmektedir.
•
Yukarıdaki açıklamalardan yola çıkarak bu kelimelerle yapılan sanatların adını
ve şiirde nasıl kullanıldıklarını aşağıya yazınız.
Mest: İstiare
Harabat: İstiare
Engûr: İstiare
Bu
incelemenizden sonra terkibibentteki kendi anlamında kullanılmayan diğer
kelimeleri de bulup açıklayınız.
…
7.
a. “Bezm-i elest” imgesi hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınıza
aktarınız.
a. Bezm-i
elest: Ruhların
aleminde bütün ruhların toplanıp Allah’ın ben sizin rabbiniz değil miyim
sorusuna “Bela(evet)” dedikleri yer.
b.
İlk beyitte geçen “Elest” kelimesiyle şair, neyi kastetmektedir? Şairin, “Bezm-i
Elest” imgesini hatırlattığı bu beyitte hangi sanat vardır?
Açıklayınız.
b.
Telmih sanatı vardır. Burada daha önce dinsel bir olayı hatırlattığı için
telmih sanatı vardır.
c.
Üçüncü beyitte şair, “şarap küpü” anlamındaki kelimeyi, tasavvuf terimi olarak
“âşığın kalbi” yerine kullanmıştır. Kelimenin geçtiği beyti okuduğunuzda
gözünüzün önünde nelerin canlandığını açıklayarak buradaki söz sanatını
söyleyiniz. Şiirdeki diğer imgeleri de siz bulunuz.
c.
İstiare vardır.
Kadeh,
etek, zahid, cam-ı mey, dilşad, Ferhat gibi imgeler vardır.
ç.
Şiirdeki birimlerde kullanılan ortak imgeleri sıralayınız.
ç. Kadeh,
etek, zahid, cam-ı mey, dilşad, Ferhat gibi imgeler vardır.
d.
Terkibibentteki imge ve söz sanatlarının nasıl bir işlevi olduğunu
açıklayınız.
d.
İmgeler insana doğrudan ve sıradan anlatım farklılaştırıp anlatımı daha gizemli
hale getirerek okuyucu anlatımın daha etkili kılmasına vesile olur. Mesela
sevgili için uzun boylu kelimesini herkes kullanır ve böyle kullanılırsa da çok
sıradan olur ama onu sallanan bir ağaca benzetmek anlatımı daha etkili kılar ki
bunu da herkes yapamaz o dönem içinde.
8.
İkinci bendin son beytinde Necef incisi olarak kastedilen, Hz. Ali’dir. Onun
türbesi de Bağdat yakınlarındaki Necef’tedir. Şairin, bu kelimelerle hangi söz
sanatını yaptığını açıklayınız. Belirttiğiniz söz sanatının şiirdeki işlevini
söyleyiniz.
8.
Yine istiare yapılmıştır. Çünkü inci diye benzetilen benzetmenin dört unsurundan
sadece biri kullanılırsa istiaredir. Aynı zamanda tarihi karakteri hatırlattığı
için telmih sanatı yapılmıştır. Estetik zevk katmıştır.
Terkibibentte
söz edilen diğer efsanevi kişileri de siz belirleyiniz. Bunların şiire katkısını
açıklayınız.
Ferhat
diyerek Ferhat ile Şirin hikayesine gönderme vardır.
9.
a. “Şîre-i engûr, mest, harabat, pay-ı hum, şikest, peymâne, irşâd” Arapça ve
Farsça kelimelerinin şiirde kullanılma nedenlerini tartışınız. Sonuçlarını
sıralayınız.
a. Birincisi
şairlerimiz aruzla yazıkları için aruzda önemli olan seslerin açık ve kapalı
olmasıdır. Türkçedeki seslerde açık ve kapalı ünlü durumları yoktur. Yani â, û,
î gibi sesler yoktur. Bu aruz ölçüsünü ve ses değerini tutturmak için önemlidir.
İkincisi ise bizim divan şairlerimiz Arap ve İran edebiyatından etkilenirken o
şiirin estetik yapısı ve imge dünyasını değiştirmeden
almışlardır.
b.
Şiirdeki imgeler, söz sanatları ve nazım şeklinin özelliklerinden hareketle
terkibibendin ait olduğu kültürle (gelenekle) ve toplumla ilişkisini
açıklayınız.
b.
Divan şiir geleneğine uygun yazılmıştır. Toplumun yapısı da dile
getirilmiştir.
c.
Yukarıdaki incelemelerinize göre terkibibendin hangi gelenekte yazıldığını ve
hangi okuyucu kitlesine hitap ettiğini söyleyiniz.
c. Divan
şiirinin hedef kitlesi yüksek zümre diye bilinen okumuş ve medrese eğitimi
görmüş kimselerdir.
10.
Terkibibendin temasının evrensel olup olmadığını söyleyiniz. Ruhî, bu temayı
işlerken yüce ve yüksek olan soyut kavramlardan (imgelerden) nasıl
yararlanmıştır? Açıklayınız.
10.
Bu tema evrenseldir ve her devirde yazılabilir.
11.
Bağdatlı Ruhî, terkibibendin temasını ve şiirdeki imgeleri hangi dinî kelimeleri
ve divan şiirinin kendine özgü zevk ve anlayışını kullanarak geliştirmiştir?
Düşüncelerinizi bir paragraf şeklinde yazarak sınıfta arkadaşlarınızla
paylaşınız.
11.
İslam kültürünün etkisiyle bunları dile getirmiştir. Hz. Ali , dünyanın
faniliği, zahid (sofu), mecazi anlamda meyhane, mey, harabat gibi kelimelerle
dile getirmiştir.
12.
Bağdatlı Ruhî, terkibibendin temasında, yaşadığı dönemin sosyal ortamıyla
ilgili gözlemlerini, izlenimlerini ve kişisel duyarlılığını yansıtmış olabilir
mi? Açıklayınız.
12.
Yazar kendi gözlemlerini şiire yansıtmıştır.
13.
Terkibibentteki yan anlamıyla kullanılan kelimeleri bulunuz. Şiirin yan anlam
bakımından zengin olup olmadığını söyleyiniz.
13.
14.
Terkibibentteki duygu ve düşüncenin günümüz şiirlerinde ve şarkılarında da ele
alınıp alınmadığını örnekler vererek açıklayınız.
14.
15.
Terkibibendi okuduğunuzda neler hissettiniz? Şiiri ilk okuduğunuzda
hissettiklerinizle birkaç kez okuduktan sonraki hisleriniz arasında değişiklik
var mı? Acaba sizin hissettiklerinizle şairin bu şiiri yazarken hissettikleri
arasında bir benzerlik olabilir mi? Açıklayınız.
15.
Cevabı size kalmış…
16.
Terkibibendi Destan Dönemi şiirlerinden daha önce okuduğunuz bir örnekle tema,
nazım birimi, dil ve anlatım yönünden inceleyiniz. Sonuçları aşağıdaki tabloya
yazınız.
|
Ölçütler
|
Terkibibent
|
Destan
Dönemi Şiiri
|
|
Benzerlikler
|
Farklılıklar
|
|
Tema
|
Dünyanın
geçiciliği
|
Aşk,
şarap, yiğitlik
|
|
|
Temaları
farklı
|
|
Nazım
Birimi
|
Bent
|
Dörtlükler
|
|
|
Nazım
birimleri farklı
|
|
Dil
ve Anlatım
|
Arapça
ve Farsça kelimelerde dolu kalıplaşmış bir anlatıma sahip
|
Yabancı
etkilerden uzak sade bir dile yazılmıştır.
|
|
|
Dilleri
bakımında farklı
|
17.
a. Bağdatlı Ruhî hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla
paylaşınız.
b.
Bağdatlı Ruhî ile ilgili edindiğiniz bilgiler ve okuduğunuz terkibibentten
hareketle onun fikrî ve edebî yönü hakkındaki çıkarımlarınızı aşağıya
yazınız.
a.
ve b . maddeleri dikkate alınarak cevaplanmıştır.
BAĞDATLI
RUHÎ
Ne
zaman doğduğu konusunda kesin bir bilgi yoktur. Asıl adı Osman’dır. Ayaz
Paşa’nın bendelerinden olan babası Bağdat’a gelerek gönüllü bölüğe girmiş,
evlenmiş, Ruhi orada doğmuştur. Genç yaşında şiir yazmağa başladı. İyi bir
öğrenim gördü. Tasavvuf üzerinde çalıştı. Farsçayı iyi öğrendi. Bağdat’a gelen
birçok bilgin ve sanatçılarla görüştü. Fuzulî ile tanıştı, birçok yer gezdi.
1605 yılında Şam’da öldü. Gazellerinde kalender ruhunun, pervasız aşkının ve
tasavvufî düşüncelerin derin izleri vardır. Terkib-i bentleriyle tanınmıştır.
Şiirlerini Divan’da toplamıştır.
c.
Terkibibent ile şair arasındaki ilişkiyi açıklayınız.
c. Şairi
ile şiiri arasında bir bağ vardır.
YORUMLAMA
– GÜNCELLEME
1. Bu
bölümde okuduğunuz metinler; dönemin siyasi, sosyal, kültürel yapısı;
etkilenilen Arap ve Fars edebiyatını da dikkate alarak divan şiirini oluşturan
zihniyet hakkında bilgi veriniz.
1.
İslamiyet’in kabulünden sonra Türkler kitleler halinde müslüman olurken
etkilendikleri toplum Arap ve Fars toplumlarıdır ki bu durum hem toplumsal hem
kültürel hem de edebiyata yansımıştır. Zaman içerisinde dini hayatı değişen
Türkler kültürel yapılarında da değişiklik görülmüş ve bu durum edebiyata
yansımıştır. İşte divan şiirini oluşturan temel unsur bu etkilenmenin sonucunda
oluşmuştur.
2.
a. Bu bölümde okuduğunuz divan şiirlerini mısra örgüsü, kafiye düzeni ve
temalarına göre
<!--[if
!supportMisalignedColumns]-->
<!--[endif]-->|
Nazım
şekilleri
|
|
Mısra
Örgüsü
|
|
Kafiye
Düzeni
|
Tema
| |
|
Gazel
|
|
Beyit
|
|
aa,
ba, ca, da..
|
Aşk,
kadın, şarap
| |
|
Kaside
|
|
Beyit
|
|
aa,
ba, ca, da..
|
Din
ve devlet büyüklerine övgü
| |
|
Rubai
|
|
Tek
Dörtlük
|
|
aaaa
ya da aaba
|
Dünya
hayatının geçiciliği
| |
|
Tuyuğ
|
|
Tek
Dörtlük
|
|
aaaa
ya da aaba
|
Dünya
hayatının geçiciliği
| |
|
Murabba
|
|
Dörtlük
|
|
aaaa,
bbba, ccca…
|
Sevgili,
aşk
| |
|
Şarkı
|
|
Dörtlük
|
|
aaaa,
bbba, ccca…
|
Sevgili,
aşk
| |
|
Terkibibent
|
|
Alt birim:beyit
Ana birim:bent
|
|
aa,
ba, ca, da..
|
Dünya
hayatının geçiciliği
| |
b. Okuduğunuz
divan edebiyatı nazım şekillerini nazım birimlerine göre
gruplandırınız.
b.
|
Nazım
birimi beyit olanlar
|
|
Nazım
birimi dörtlük olanlar
|
|
Gazel
Müstezat
Kaside
Mesnevi
Kıta
|
|
Rubai
Tuyuğ
Murabba
Şarkı
|
3. Bu
bölümde okuduğunuz şiirlerden hangisini beğendiğinizi nedenleriyle
belirtiniz.
3. Cevabı
size kalmış…
4. Divan şiirlerinden
en beğendiğiniz ve ezberlediğiniz beyit ya da dörtlükleri
okuyunuz.
4. Cevabı
size kalmış…
5. Kitabınızda
okuduğunuz terkibibentteki gibi sosyal eleştiri yapılan eserleri nasıl
değerlendiriyorsunuz? Açıklayınız.
5. Cevabı
size kalmış…
6. Divan şiiri
bölümünde okuduğunuz şiirlerde ortak olarak kullanılan imgeleri sıralayınız.
Bunun nedenini açıklayınız.
6.
Gül bülbül, meyhane, cam, şarap, selvi, gamze(kirpik), saç, Ferhat, ejderha gibi
kelimeler kullanılmıştır.
DEĞERLENDİRME
1.
Divan edebiyatıyla ilgili aşağıda verilen bilgilerden doğru olanları
işaretleyiniz.
<!--[if
!supportMisalignedColumns]-->
<!--[endif]-->|
XXX
|
Divan
şiiri yüce ve yüksek olana yöneliktir. Bu nedenle de daha çok soyut olanların
sahasında kalmıştır.
| |
|
XXX
|
Divan
şiiri, kendine özgü bir zevk ve anlayışın çevresinde
örülüdür.
| |
|
XXX
|
Divan
şiirindeki sesle (söyleyişle) imparatorluk yapısı arasında bir ilişki
vardır.
| |
|
|
| |
2.
I. Nazım birimi beyittir.
II.
Beyit sayısı 33-99 arasındadır.
III.
Devlet ya da din büyüklerini övmek için yazılır.
IV.
Teşbib, girizgâh, tegazzül, methiye gibi bölümleri
bulunur.
Özellikleri
sıralanan nazım şekli aşağıdakilerden hangisidir?
A.
Tuyuğ B. Murabba C. Kaside D.
Mesnevi E. Rubai
CEVAP:C
3.
Nedim ve Fuzûlî’yi karşılaştıran aşağıdaki yargılardan hangisi
yanlıştır?
A.
Nedim, şiirinde günlük yaşamı yansıtmış, Fuzûlî ise bundan
kaçınmıştır.
B.
İkisi de kasideden çok gazelde başarılı olmuşlardır.
C.
Fuzûlî tasavvuftan etkilenmiş, Nedim ise tasavvufla hiç
ilgilenmemiştir.
D.
İkisinde de dil, çağdaşlarına göre daha sadedir.
E.
İkisinin de “Divanlarından başka “Mesnevi’leri vardır.
(1984
– ÖYS)
CEVAP:E
4.
“Hayır, hayal ile yoktur benim alışverişim
İnan
ki her ne demişsem görüp de söylemişim”
Bu
iki dizede, şiirin bütünü ile ilgili özelliklerden hangisi kesin olarak
saptanabilir?
A.
Yazıldığı dönem
B.
Konusu
C.
Ölçüsü
D.
Kafiye düzeni
E.
Nazım biçimi
CEVAP:B
5.
Aşağıdakilerden hangisi divan şiirinin belirleyici özelliklerinden biri
değildir?
A.
Aruz vezniyle yazılmış olması
B.
Kaside, gazel, mesnevi ve rubai gibi belli nazım şekilleri içinde
yazılması
C.
Parça güzelliğine değil, bütün güzelliğine önem vermesi
D.
Duygu ve düşünceleri kalıplaşmış birtakım söz sanatlarıyla
anlatması
E.
Yabancı sözcükler ve dil kurallarıyla fazlaca yüklü
olması
(1983
– ÖYS)
CEVAP:C
6.
Aşağıdaki kelimelerden birbiriyle ilgili olanları eşleştiriniz.
|
Gül-bülbül
|
İmge
|
|
Murabba
|
Dörtlük
|
|
Nedim
|
Şarkı
|
|
Matla
|
Gazel
|
7.
Divan şiirinde sizi nelerin etkilediğini açıklayınız.
