2013 - 2014 10. Sınıf Edebiyat Sayfa 12-27 Soruları ve Cevapları ( Fırat Yayınları )

1. Tanzimat Fermanı’nın ilanını ve o dönemde sosyal hayata getirdiğiyenilikleri araştırınız.

• Tanzimat Fermanı ile Batılılaşma akımı iyice hız kazanmıştır. Osmanlı toplumunda aşağıda değişimler göze çarpar: Mimari de Batı tarzı evler ve binalar oluşmaya başlamış,
• Eğitim ve öğretimde  Batı tarzı  okullar  açılmaya başlanmış.
• Toplumdaki insanların giyim kuşamında Batı tarzı görülür olmuş, fes, cüppe, kavuk, yemeni yerini pantolon, iskarpin, redingotlara bırakmış.
• Aydınlar Batı’yı daha yakından tanıyarak onların edebiyatını bize getirmeye çalıştılar.
• Özellikle eğlence merkezleri (Surdışı, Beyoğlu…) oluşmaya başladı.
• Dadılar Fransız olarak seçilmeye başlandı, çocuklar Batı tarzıyla yetiştirildi.

 2.  Kurtuluş Savaşı’nın tarihimizdeki yeri ve önemi hakkında düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. Edebiyatımızda Kurtuluş Savaşı’nı konu edinen roman, hikâye ve şiir türündeki eserlerin adlarını öğreniniz. Bunlardan istediğiniz bir eseri okuyunuz. Kurtuluş Savaşı’nın, seçtiğiniz esere nasıl yansıdığını belirtiniz.

2.Bir milletin yok olmaması için bütün benliği ve varlığı ile yokluk içinde mücadele bir savaştır. Bir topluluk yok olmanın eşiğinde dönmüştür.

Halide Edip Adıvar-Ateşten Gömlek

Yakup Kadri-Yaban

Kemal Tahir – Yorgun Savaşçı

3.  “Türklerin cihan hâkimiyeti” düşüncesi hakkında bilgi edininiz.

3. Türkler, Tanrı’nın cihanı yönetme gücünü kendilerine verdiğine inanırlar. Oğuz Kağan Destanı’nda Oğuz Kağan,bir kurt ile yola çıkar ve önüne gelen kavimleri yener, ama burada Tanrı, dünyayı yönetme gücünü sadece o Türklere verdiği inancı yatmaktadır.

 4. XV. yy. şairi Şeyhî’nin “Harnâme” adlı eserinin tamamını okuyunuz. Eserin özetini defterinize yazınız.

4.

 5.  Destan, masal, mesnevi, halk hikâyesi, hikâye, roman türlerinin ortaya çıktıkları dönemleri araştırınız. Bu türleri, yapı özelliklerine göre tahtada gruplandırınız.

5. Destan: İslamiyet öncesi Türk edebiyatında ortaya çıkmış olup tam tarihi bilinmez.

Masal: Sözlü edebiyat döneminde çıkmış olup yine tarihi belli değildir.

Mesnevi: Edebiyatımızda ilk defa 1072 Kutadgu Bilig isimli eserle girmiştir.

Halk Hikayesi: İslamiyet sonrası Halk edebiyatı içerisinde yer almış olup tam tarihi belli değildir.

Roman: Edebiyatımıza  Tanzimat dönemiyle girmiştir.

Hikaye: Yine Edebiyatımıza Tanzimat döneminde girmiştir.

6.  Mesnevi nazım şekli hakkında bilgi edininiz.

6. Kelime anlamı “ikili, ikişer ikişer”dir. İran edebiyatından alınmıştır. Klâsik halk hikâyeleri, destanî konular, aşk hikâyeleri, savaşlar, dinî ve felsefî konuları işlenir. Konu ne olursa olsun olaylar masal havası içinde anlatılır.      Divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir (beyit sayısı sınırsızdır). 20-25 bine kadar çıkabilir. Mesnevîde her beyit kendi içinde kafiyelidir: aa bb cc dd ee … 

 7. Yakın tarihimizde yaşanmış bir olayı anlatan herhangi bir edebî eseri (şiir, hikâye vb.) bulup okuyunuz.

7.

8.  Edebî eserler konularını hangi kaynaklardan alır? Sıralayınız.

8. Tarih,sosyoloji,felsefe,psikoloji gibi bilimlerden alır.

9.  “Edebiyat” teriminin anlamını 9. sınıftaki bilgilerinizden yola çıkarak aşağıya yazınız.

9. Edebiyat: Okuyucuda estetik zevk uyandırmak amacıyla yazılmış olan kendine has biçimsel ve içerik özellikleri olan metinlere denir.

 10.  “Edebiyat tarihi” teriminin anlamını araştırıp arkadaşlarınızla paylaşınız.

10. Bir milletin meydana getirmiş olduğu edebi eserleri ve bu edebi eserlerin yazarlarını kronolojik olarak inceleyen eserlere edebiyat tarihi denir.

11. Yaşadığımız yüzyılda hangi olayı, bir edebî eserle anlatmak isterdiniz? Nedenleriyle açıklayınız.

11.

İNCELEME

1. metin

ORHUN ABİDELERİ

Doğu Cephesi

2. metin

GÖKTÜRKLER

1. 734 yılında dikilen Orhun Abideleri’nin doğu yüzünden alınan birinci metinde, Kül Tigin kimlere hitap ediyor? Onlara neleri öğütlüyor? Bu öğütleri niçin veriyor? Açıklayınız.

1. Türk milletine sesleniyor. Onlara geçmiş yapılmış olan hatalara anlatarak bunları yapmamaları ve bunlardan uzak durmaları tembihleniyor. Bu öğütlerde geçmişten ders alınsın diye veriliyor.

2.  İkinci metinde anlatılanları kısaca belirtiniz. Bunların birinci metinle ilişkisini açıklayınız.

2. Göktürk devleti ile ilgili bilgi verir.  Bumin Kağan ve İstemi Kağan’ın ülkeyi nasıl kurduklarını ve yaptıkları  savaşları ve o zaman içinde bulundukları şartları anlatır. Birinci metinde anlatılan edebi yönü ağır basan cümlelerle izah edilse içerik olan yani konu olarak anlatılanlar ikinci metinle uyumludur.

3. a. Kitabınızda okuduğunuz iki metnin türünü, eser adlarını karşılarındaki uygun seçenekle eşleştirerek belirtiniz.

a.            Orhun Abideleri            Edebî eser

               Göktürkler                     Tarihî eser

b. İki metni, anlatım yönüyle karşılaştırınız. Metinlerden hangisinin daha ilgi çekici olduğunu belirtiniz.

b. Birinci metin sanatsal ve edebi yönde daha zenginken diğer metin daha çok tarihsel  ve düz anlatım yöntemi tercih edilmiştir. Birinci metinde duygu yönü ağır basmakta ve daha etkileyici olabilmektedir. Diğerinde ise duygusal bir anlatım yoktur.

 4. a. “Türklerin cihan hâkimiyeti” hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız. Kitabınızda okuduğunuz Orhun Abidelerinden alınan metinde, Kül Tigin’in bu düşünceyi nasıl ifade ettiğini açıklayınız.

4.a. “Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insanoğlu kılınmış. İnsanoğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi Kağan oturmuş. Oturarak Türk milletinin ilini, töresini tutuvermiş, düzenleyivermiş. Dört taraf hep düşman imiş. Ordu sevk ederek dört taraftaki milleti hep almış, hep tâbi kılmış. Başlıya baş eğdirmiş, dizliye diz çöktürmüş.”

                Yukarıda cümle göstermektedir, gök ve yer arasında bulunan her şey yönetmek üzere  ve onlara kağan olarak Bumin Kağan, İstemi Kağan’ın Tanrı tarafından gönderildiğine inanılmaktadır.

b. Yazıtta Köktürklerin yaşayışına, tarihine ilişkin hangi bilgileri edindiğinizi aşağıya sıralayınız.

b.            Cesur  ve savaşçı olmaları

                Doğruluktan yana olmaları

                Çinliler tarafında kandırılarak birbirine düşmeleri

                Çinlilerin egemenliğine girmeleri

               

5.  Kitabınızda okuduğunuz metinler, hangi tarihî döneme ışık tutmaktadır? Kültür alanlarıyla ilgili bu tür çalışmaların uygarlık tarihiyle ilişkisini açıklayınız.

5. Tarihte ilk Türk devleti olarak bilinen Göktürklülerin dönemine ışık tutmaktadır.

6. Aşağıdaki boş bırakılan yere, okuduğunuz metinlerden hareketle edebiyatın tarihle etkileşimini açıklayan bir paragraf yazınız.

6. Tarih ile edebiyat arasında doğrudan bir ilişki söz konusudur. Yalnız yöntemleri ve amaçlar farklıdır. Tarih eldeki vesika  ve belgelere dayanarak geçmiş hakkında bilgi verirken edebiyat ise estetik güzelliği ortaya çıkarmak için çalışır ve bunu yaparken de bilgi ve belgeye ihtiyacı yoktur. İkisinin arasındaki ilişki ise zaman zaman birbirlerinin alanlarına girerler. Edebiyat konu olarak tarihi bir olayı eserine aktarırken faydalanılabileceği tek bilim vardır ki o da tarihtir.  Tarihçi de bazen araştırdığı konulara edebi metinlere rastlar ki destanlar bunların en güzel örneğidir.

3. metin

HARNÂME

1. a. XV. yüzyıl şairi Şeyhî’nin “Harnâme” adlı eserin özetini arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. a. Yük taşımaktan yaşlanan zayıf ve yaşlı eşek, yaşamış olduğu sıkıntılardan sonra öküzlerin hiçbir iş yapmadan sabah akşam otlak ya da mera ot yemelerini içerler ve buna isyan eder. Bütün işleri kendisinin yapmasına elde ettiklerine kızar ve öküzler gibi yaşama arzusuyla otların arasına dalar ve sabah akşam otlamaya başlar. Bunu gören tarla sahibi ekinlerinin telef olduğunu görünce kızar ve yaşlı eşeğin kuyruğunu ve kulağını keser.

b. Kitabınızda okuduğunuz kısmın eserin hangi bölümünden alındığını belirtiniz.

b. Eserin  giriş bölümünde alınmıştır.

2. a. Okuduğunuz metin, içeriği ve yapı özellikleri yönüyle daha önce hakkında bilgi edindiğiniz hangi nazım şeklinin özelliklerini yansıtmaktadır? Açıklayınız.

a. Mesnevi nazım şeklinin özelliklerini yansıtır. Beyitlerle yazılmış, kafiyesi aa,bb,cc,dd… şeklinde olmaktadır ve olay çevresinde gelişen edebi metindir.

b. Destan, masal, mesnevi, halk hikâyesi, hikâye ve roman türlerinin ortaya çıktıkları dönemleri arkadaşlarınızla paylaşınız.

b.

• Destan:Çıkışı bilinmez
• Masal:Yine tarihi bilinmez.
• Mesnevi: 11.yy. da edebiyatımıza girer.
• Halk Hikayesi: 11.yy.dan sonra İslamiyet’in etkisiyle çıkmıştır.
• Roman:19.yy.da Tanzimat’ın etkisiyle çıkmıştır.
• Hikaye:19.yy.da Tanzimat’ın etkisiyle çıkmıştır.

c.  Edindiğiniz bilgi birikiminden yola çıkarak destandan başlayıp romana kadar yapı ve tema açısından gelişim gösteren edebî türleri aşağıdaki şemaya yazınız.

Destan:   İslamiyet öncesi Türk edebiyatında ortaya çıkmış olup tam tarihi bilinmez.	Masal: Sözlü   edebiyat döneminde çıkmış olup yine tarihi belli değildir.	Mesnevi:  Edebiyatımızda ilk defa 1072 Kutadgu Bilig isimli eserle girmiştir.
Halk   Hikayesi:İslamiyet sonrası Halk edebiyatı içerisinde yer   almış olup tam tarihi belli değildir.	Roman:   Edebiyatımıza  Tanzimat dönemiyle   girmiştir.	Hikaye: Yine   Edebiyatımıza Tanzimat döneminde girmiştir.

ç. Şemaya yazdığınız tespitler ve kitabınızdaki metinlerden hareketle edebî eserlerin ve edebî etkinliklerin de tarihî gelişimi olup olmadığını açıklayınız.

ç. Bu edebi eserler belli tarihi gelişim içerisinde çıkmışlardır.

4. metin

TANZİMAT SENELERİ

1839′dan 1860′a Kadar 1. TANZİMAT FERMANI

Şinasi’den sonra

NAMIK KEMAL

HAYATI

Vatan yahut Silistre Piyesi

ŞİİRLERİ

Şinasi’den Evvel

Şinasi’den Sonra

5. metin

VATAN MERSİYESİ

Namık Kemal

1. “XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi” adlı eserden alınan “Tanzimat Seneleri” adlı metnin paragraflarında anlatılanları sıralayınız. “Edebiyat tarihi”yle ilgili edindiğiniz bilgiler ve metinde anlatılanlardan hareketle edebiyat tarihinin hangi konuları incelediğini aşağıdaki şemanın bölümlerine yazınız.

1. “XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi” adlı eserden alınan “Tanzimat Seneleri” metni Tanzimat’ın ilanından sonraki dönemde meydana toplumsal değişiklikleri ve buralar karşılaşılan zorlukları dile getirmektedir. Buna göre

Edebiyat Tarihinin Kapsamı:

“Edebiyat tarihi; sanatçıların, eserlerini hangi şartlar altında meydana getirdiklerini araştırır ve onların gerçek değerini belirlemeye çalışır. Bu eser ve sanatçıların, dönemlerinde ve kendinden sonra edebiyat ve toplum hayatını ne şekilde etkilediğini tespit eder. Vatan ve din değişmesi, göçler, iktisadi ve siyasi olaylar toplumda olduğu gibi onun edebiyatında da etkilidir.”

2. a. Tanzimat Fermanı’nın ilanı ve sosyal hayata getirdiği yenilikler hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınıza aktarınız. Bu bilgilerden hangilerinin “Tanzimat Seneleri” adlı metinde dile getirildiğini açıklayınız.

a. Yukarıdaki hazırlık sorularında cevap verilmiştir.

b. Tanzimat Dönemi Türk edebiyatının temsilcisi olan Şinasi, Ziya Paşa ve Namık Kemal kaleme aldıkları eserlerle halkı aydınlatmak istiyorlardı. Bu aydınlar, eserlerinde o güne kadarki şiir ve edebiyat geleneğinde olduğu gibi sadece aşk, kadın, şarap vb. konuları işlemiyor; toplumsal konuları da işliyorlardı. Tanzimat edebiyatıyla birlikte şiirimize hürriyet, vatan, millet gibi birçok yeni sözcük girmiştir. Topluma bu kavramları tanıtmak da aydınlara düşüyordu. Bu açıklamalardan ve bilgi birikiminizden yola çıkarak yaşanan toplumsal olayların ve sorunların edebî eserlerde yansıtılmasını tarihî yönden nasıl değerlendirdiğinizi açıklayınız.

b.

c. Tanzimat Fermanı’nın ilanı, toplumsal hayata getirdiği değişimler ve okuduğunuz “Vatan Mersiyesi” adlı şiiri göz önünde bulundurarak tarihî dönem, eser ve sanatçı arasındaki ilişkiyi açıklayınız.

c. Bir eserin yazıldığı dönem ile eser arasında sıkı bir ilişki vardır. Çünkü yazar toplumun içinde bir ferttir. Yazılan eserlerde toplumun bireylerine sunulmak için yazılır. Bu yüzden eserlerde toplumun beklentileri ilgileri daha çok yer bulur. Bu nedenle eserlerde yazıldığı dönemin özelliklerini bulmak gayet doğaldır. Aynı şekilde yazar eserine mutlaka kendinden bir şeyler ekler. Çünkü yazılan eser anı zamanda yazarında beklentileri karşılamak için oluşturulmuştur. Bütün bunlardan dolayı, tarihî dönem-eser ve sanatçı arasında ayrılmaz bir bütünlük vardır.

ç. Okuduğunuz “Vatan Mersiyesi” şiirinin ve şairinin, edebiyat tarihi yönünden önemini belirtiniz.

ç.

YORUMLAMA – GÜNCELLEME

 1. Önceden hazırladığınız, yakın tarihimizde yaşanmış bir olayı anlatan edebî eseri (şiir, hikâye vb.) sınıfta arkadaşlarınıza okuyunuz. Hangi tarihî olayı anlattığını belirterek edebiyat ile tarih ilişkisini açıklayınız.

2.  Kurtuluş Savaşı sırasında yazılan İstiklâl Marşı’mız edebiyat tarihi açısından nasıl bir öneme sahiptir?

3.  “Orhun Abideleri, Vatan Mersiyesi ve İstiklâl Marşı yazıldıkları dönemi yansıtan eserlerdir.” diyebilir miyiz? Belirtiniz.

3. Her edebi eser gibi bu eserler de içinde bulunduğu toplumun duygu ve düşüncelerini anlatır.

DEĞERLENDİRME

1. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun sözcükleri yazarak cümleleri tamamlayınız.

Edebiyat tarihi , tarihi/siyasi/sosyal/ekonomik/dini değişimleri  ve yazarların yaşadıkları dönemleri inceler.

Tarih ile edebiyat tarihiyle etkileşim içindedir.

2. Aşağıdaki bilgilerden doğru olanları işaretleyiniz.

Bir edebî eserin konusu, yazarı (şairi) edebiyat tarihine kaynaklık eder.

D             Edebî eserlerde yapı ve temalar tarih içinde gelişim gösterir.

D             Edebî eserler yazıldıkları dönemi yansıtan tarihî belge niteliğindedir.

Edebî eserlerin bir tarihî gelişimi yoktur.

D             Edebiyat tarihi araştırmaları uygarlık tarihine katkı sağlar.

3. Edebiyat tarihiyle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi doğrudur?

A. Sosyal olayların fikrî ve hissî etkilerini yansıtmaz.

B. Bir milletin uygarlık tarihi içindeki yeri ve katkılarıyla ilgili bilgi aktarmaz.

C. Sadece sözlü kültürümüzdeki ürünleri inceler.

D. Bir milletin tarihî süreçte yaşadığı olayları ve coğrafyayı aydınlatır.

E. Yazarların ve şairlerin sadece eserlerini inceler.

CEVAP:D

4. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına da “Y” yazınız.

( Y  )   Roman türü, edebiyatımıza İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Döneminde girmiştir.

( D )   Mesnevi türü şiir şeklinde yazılır.

( Y )   Halk hikâyesi yalnızca düz yazı şeklindedir.

2. Türk Edebiyatının Dönemlere Ayrılmasındaki Ölçütler

 1. Sınıfta sekiz gruba ayrılınız. Grup sözcülerinizi belirleyiniz. Araştırma yapmak için aşağıdaki konulardan birini seçiniz.

1. grup : Türklerin, İslamiyet’i hangi tarihte kabul ettiğini araştırınız. XIII. yüzyılda yaşamış olan Yunus Emre’nin aşağıdaki ilahisinden hareketle İslam uygarlığının Türk edebiyatına etkisini açıklayınız.

Şol cennetin ırmakları

Akar Allah deyü deyü

Çıkmış İslam bülbülleri

Öter Allah deyü deyü. …

Yunus Emre

1.grup:Türklerin İslamiyet’le tanışması 8.yy.dan sonra olmuştur. Talas Savaşından sonra Müslümanlarla komşu olmuşlar ve bunun neticesinde boylar halinde İslamiyet’e geçmişlerdir. Türkler, İslamiyet’e geçince edebiyatlarında  birfarklılaşma olmuştur. İçerik olarak artık İslami kelime ve kavramlar edebiyata konu olmaya başlamıştır. Allah, hak, peygamber gibi kavramlar eserlerinde kullanılmıştır. Aynı zamanda şekil olarak da değişim kendini göstermektedir. Dörtlükler yerini beyte, hece yerini aruz bırakmıştır. Divan edebiyatı diye bir edebi gelenek ortaya çıkmıştı

2. grup : “Lale Devri” hakkında bilgi edininiz. Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.

Bir safa bahşedelim gel şu dil-i nâ-şâda

Gidelim serv-i revanim yürü Sadâbâd’a

İşte üç çifte kayık iskelede âmâde

Gidelim serv-i revanim yürü Sadâbâd’a

2. grup: Lale Devri, Pasarofça Antlaşması ile başlayan bir devir. Bu devrin en önemli özelliği zevk sefa ve eğlence dönemi olarak tarihe geçmektedir. Yıllarca süren harpler ve isyânlardan bıkan ahâli, antlaşmalardan sonra savaştan uzak bir hayat sürmeye başladı. İstanbul’da sünnet ve düğün merâsimleri artarak, mevsimine göre kır, deniz seyahatları ve helva sohbetleri tertiplendi. Pâdişah dahil, devlet adamları baharda, lâle mevsiminde Sâdâbâd, Şerefâbâd Emnâbâd, Hüsrevâbâd, Hümâyûnabâd, Kasr-ı Süreyya, Vezirbahçesi köşklerine, Tersâne Bahçesi, Çırağan Bahçesi, Beşiktaş yalılarına giderlerdi. Fakat bu devir sürekli eğlence olarak devam etmedi. Patrona Halil İsyanı ile bu devir de son buldu.

Nedim “Lale Devri”nin, Nedim’in yukarıdaki şarkısına nasıl yansıdığını açıklayınız.

Lale Devri, zevk, sefa ve eğlence dönemi demiştik ki bu da Nedim’in eserine yansımıştır. O dönemin en önemli eğlence ve gezi olan Sadabad , şairini şiirine de yansımıştır.

3. grup : Cahit Sıtkı Tarancı’nın “Gün Eksilmesin Penceremden” adlı şiirini bulunuz. Cahit Sıtkı Tarancı ve şairin yaşadığı dönem hakkında bilgi edininiz. Şairin, “Gün Eksilmesin Penceremden” adlı şiirine, o dönemde bireyin dünya ile ilişkisinin nasıl yansıdığını açıklayınız.

3. grup:

GÜN EKSİLMESİN PENCEREMDEN

Ne doğan güne hükmüm geçer,

Ne halden anlayan bulunur;

Ah aklımdan ölümüm geçer;

Sonra bu kuş, bu bahçe, bu nur.

Ve gönül Tanrısına der ki:

- Pervam yok verdiğin elemden;

Her mihnet kabulüm, yeter ki

Gün eksilmesin penceremden!

Cahit Sıtkı, Cumhuriyet döneminin yazarlarından olup bu şiirde yaşama bağlılık ve yaşama isteği dile getirilmiştir. Bu dönem içerisindeki yazarların karamsar bir hava içerisinde olabildiği gibi yaşama bağlılık da dile getirilmiştir. Burda önemli şairin duygu ve düşüncesinde bireyselliğin ön planda olmasıdır.

4. grup : “Süleyman Çelebi”nin edebî kişiliği, yaşadığı dönemde hâkim olan edebiyat anlayışının hangi zümreye hitap ettiğini araştırınız.

4. grup: 15. Yüzyılın en önemli Divan şairlerindendir. Dini konularda eser vermiştir. En önemli eseri Vesilet’ün-Necat (Mevlit), edebiyatımızda bir gelenek başlatmıştır. Bu eserinde Peygamberin hayatı doğumundan ölümüne kadar geçen süreyi ele almıştır. Süleyman Çelebi’den sonra Mevlit söylemeye geleneği ortaya çıkmıştır. Süleyman Çelebi, daha çok saray ve çevresinde aydın kesime hitap etmiştir.

5. grup : Ahmet Paşa’nın sanat anlayışı ve yaşadığı dönem hakkında bilgi edininiz.

5. grup: Fatih döneminin önde gelen şairlerindendir. Kaside ve murabbalarıyla bilinir. Genellikle dini kavramların dışındaki şiirlere yönelmiştir.Aruzu ustalıkla kullanır. Şairler Sultanı olarak bilinir.

6. grup : Tanzimat Dönemi edebiyatçılarının sanat anlayışlarını araştırınız.

6.grup: Tanzimat Döneminde Batı kültürü yeni tanınmaya başlandığı için Tanzimat sanatçıları Batıdaki kavramlardan olan hak, adalet, özgürlük gibi kavramları kullanmışlardır. Sanat anlayışlarında en önemli yön halkı bilinçlendirmek vardır. Toplum için sanat anlayışı ön plandadır. Bu dönem anlayış olarak Batı’yı yakından tanıdığımız bir dönemdir.

7. grup : a. Cenap Şahabettin’in sanat anlayışı ve yaşadığı dönemin zihniyeti hakkında bilgi edininiz.

7. grup: a. Cenap Şahabettin anlayış olarak bireysel bir anlayışla şiir yazar ve Cumhuriyet dönemi içerisinde hakim olan bireysel Cenap Şahabettin’de bulunmaktadır.

b. Cenap Şahabettin’in “Elhân-ı Şitâ” adlı şiirinin tamamını bulunuz.

b

8. grup : Behçet Necatigil’in sanat anlayışı ve yaşadığı dönem hakkında bilgi edininiz.

8. grup: Şiirlerinde ev, aile, çevre, aşk, bunalım, hastalık, yalnızlık ve ölüm temalarını işlemiştir. Eski ve yeni kelimeleri şiirinde ustaca kaynaştırır. Şiirleri dışında, nesirlerini topladığı “Bile/Yazdı” adlı eseri vardır. Almanca’dan çeviriler yapan Necatigil, radyo oyunları da yazmıştır. Yine Cumhuriyet dönemi yazarlarındandır. Batı kültürünün  yansımaları bu şairimizde de görünür.

2.  Kitaplığınızdaki kitapları niçin gruplara ayırdığınızı belirtiniz.

Aradığımızı daha kolay bulmak için...Tasnif etmek , ayırmak daha kolay bulmayı, daha rahat ve iyi değerlendirmeyi sağlar.

3. Sizce Türk edebiyatı da tarihî dönemler gibi bölümlere (dönemlere) ayrılabilir mi? Düşüncelerinizi belirtiniz.

3. Ayrılabilir. Çünkü edebiyat tarihten, sosyal ve siyasi hayattan ayrı değerlendirilemez. Tarihteki bir olayın etkisi toplumda görüldüğü gibi edebiyata da yansır

4. Oğuz Kağan’ın, beylerine ve halkına verdiği buyruğunu okuyunuz. Burada belirtilenlerden hareketle Oğuz Kağan Destanı’nda Oğuz Türklerine ait hangi özelliklerin yansıtıldığını söyleyiniz.

Ben sizlere oldum Kağan,

Alalım yay ile kalkan,

Nişan olsun bize buyan,

Bozkurt olsun (bize) uran,

Demir kargı olsun orman,

Av yerinde yürüsün kulan,

Daha deniz, daha müren,

Güneş bayrak, gök kurıkan.

4. Savaşçı oldukları, Kağanlık sistemi yönetildikleri, Bozkurt’un kutsal olduğu, yay, kalkan ve kargı gibi savaş aletleri kullandıkları,  demir olduğuna göre madenciliğin geliştiği görebilir.

İNCELEME

1. metin

ŞU DESTANI

1. Okuduğunuz destanda, Saka Türklerinin hayatı ve kültürüne ait hangi özelliklerin olduğunu sıra­layınız.

1.

2.  “Şu Destanından hareketle destanın oluştuğu dönemde Saka Türklerine (kavmine) ait özellikle­rin esere yansımasını nasıl değerlendirdiğinizi açıklayınız.

2. Eserler oluştuğu dönemin zihniyetinden ayrı düşünülemez. Toplumların içinde bulunduğu ortam bir şekilde kişiler  istese de istemese de mutlaka eserlerine yansır.

2. metin

MEVLİD

1. a. Grup sözcünüz aracılığıyla Süleyman Çelebi’nin edebî kişiliği, onun yaşadığı dönemde hâkim olan edebiyat anlayışının hangi zümreye hitap ettiği ile ilgili araştırma sonuçlarını arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. a. Süleyman Çelebi, Divan edebiyatı şairlerindendir. Divan edebiyatının yazarları ve okuyucu kitlesi genellikle saray ve çevresindeki okumuş aydın kimselerdir. Arapça ve Farsça kelimeler yoğun olduğu için halka hitap etmemektedir.

b. Okuduğunuz eserin temasını söyleyiniz. Bu temanın hangi medeniyetin ürünü olduğunu ve o dönemin hayat tarzını nasıl yansıttığını açıklayınız.

b. Peygamber’i anlatmaktadır. Doğumu ile ölümü arasında yaşadığı olaylar dile getirilmiştir. Bu eser İslamiyet’in etkisi ile yazılmıştır.

2.  Mevlid, Hz. Muhammed’in doğumunu anlatan bir eserdir. Uzun konuları anlatmaya elverişli olan mesnevi ile hikâye ve romanı yapıları yönünden karşılaştırınız. Sonuçları sıralayınız.

2.

	Ait olduğu dönem	Ayırıcı özellikleri
Destan	İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı	Olağanüstü özelliklere sahiptir, heceyle yazılır. Nesilden nesile sözlü   olarak aktarılır.
Mesnevî	İslami Devir Türk Edebiyatı	Aruzla yazılır. Bir olay örgüsü etrafında şekillenir.
Roman	Batı Tesirinde Gelişen Türk   Edebiyatı	Düzyazıdır ve kurmaca yapıya sahiptir.

3. metin

GAZEL

1. Okuduğunuz şiirdeki Arapça ve Farsça sözcükler hangi kültürün etkisiyle kullanılmış olabilir? Açıklayınız.

1. Türklerin İslamiyet’in etkisine girdikten sonra oluşan kültürün etkisiyle kullanılmıştır.

2. a. Grup sözcünüz aracılığıyla Ahmet Paşa’nın yaşadığı dönem ve sanat anlayışı hakkındaki bilgilerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

• Ahmed Paşa hem gazel hem de kaside türlerinde başarılı eserler yaratmış; şarkı ve murabbada da olgun örnekler vermiştir.
• Dizeleri divan şiirinin söz ve anlam özellikleriyle örülüdür.
• İşlediği konular genellikle din dışı olup beşeri aşk konusundaki şiirler de Divan’ında önemli yer tutmaktadır. Dinî ve tasavvufî konulara rağbet göstermemiştir.
• Şiirleri gayet ahenklidir ve aruz veznini çok ustaca kullandığı görülür.
• Kendi çağında “şairlerin sultanı” diye anıldığı bilinmektedir.
• Yazmış olduğu Kerem kasidesiyle ölümden kurtulmuştur.
• Ahmed Paşa’yi orijinallikten uzak görerek İran şairlerinden çevirmiş olduğu beyitleri kendine mal etmekle suçlayan edebiyat tarihçileri vardır.

b. Ahmet Paşa’nın gazeli, yazıldığı dönemde hangi zümreye hitap etmektedir? Düşüncelerinizi açıklayınız.

b. Yüksek zümreye hitap etmektedir. Saray ve çevresindeki medrese eğitim almış, okumuş, aydın kimselere hitap eder.

4. metin

KOŞMA

1.  Şiirde kullanılan dil ve şiirin temasından hareketle şairin hangi zümrenin yaşamını yansıttığını açıklayınız.

1. Halk kültürünü ve yaşamını dile getirmiştir ve dolayısıyla halka hitap etmiştir.

2.  Okuduğunuz koşma ile gazeli aşağıdaki özellikler yönünden karşılaştırınız. Tespitlerinizi ve iki metnin farklı yönlerini aşağıdaki tabloya yazınız.

2.

	Nazım Birimi	Uyak Düzeni	Tema	Dil	Hitap Ettiği Zümre
Gazel	Beyit	aa,ba,ca	Aşk	Arapça ve Farsça   kelimelerle  yüklü	Yüksek zümreye, aydın tabakaya   hitap eder.
Koşma	Dörtlük	aaaa, bbba	Aşk	Halk söyleyişine sahiptir.	Halka hitap etmektedir.
İki Metnin Farklı Yönleri	XXXX	XXXXX	Benzer Yönüdür	XXXX	XXXXX

5. metin

ARABA SEVDASI

1.  Metinden hareketle romanın kahramanı Bihruz Bey’in kişilik özelliklerini (tavırları, yaşamı vb.) açıklayınız.

1. Bihruz Bey yaşantı itibariyle Batı hayranlığı içinde olan bir kişidir. Yaşantısında önemli olan şeyler: Fransızca konuşmak, paytonla gezmek, Batılı kıyafetler giymek. Batı’yı sadece bunlardan ibaret gören ve bunları yapınca Batılı olduğunu düşünen bir kişidir.

2. a. Grup sözcünüz aracılığıyla Tanzimat Döneminde yaşanan toplumsal ve kültürel değişikliklerle ilgili bilgilerinizi tazeleyiniz. Bu dönem edebiyatçılarının sanat anlayışları hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınıza aktarınız.

a. Tanzimat dönemindeki toplumsal hayatta her yönden bir yenileşme görülmektedir. Toplumda ve devlet kurumlarının bazılarında Batılılaşma görülür. Bu dönemdeki sanatçılar Batı’yı yakından tanıdıkları için Batıdaki bilgi ve kavramları edebiyatımıza yansıtmaya çalışırlar. Sanat anlayışları halkı aydınlatmak ve bilinçlendirmektir.

b. Tanzimat Döneminde yaşanılan toplumsal ve kültürel olaylar ile okuduğunuz edebî eser arasında nasıl bir ilgi olduğunu açıklayınız.

b. Bu dönemde yaşanılan toplumsal ve kültürel olayların edebi eserlere yansıması mutlaka olacaktır. Yazar içinde bulunduğu toplumun özelliklerini eserlerine istese de istemese de bir şekilde yansıtır.

3.  “Araba Sevdası” adlı eserin temasından hareketle bir edebiyat eseriyle dönemin yaşama tarzı arasındaki ilişkiyi açıklayınız.

3. Toplumda önce değişim olur ve bu değişim sonradan yazar tarafında kaleme alınır. Buradaki yaşam tarzı ile eserlerin anlattıkları bize bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır.

6. metin

ELHÂN-I ŞİTÂ

 1. a. Grup sözcünüz aracılığıyla Cenap Şahabettin’in yaşadığı dönem ve sanat anlayışı hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınıza aktarınız. “Elhan-ı Şitâ” şiirinin tamamını sınıfta okuyunuz.

1.a. Daha çok bireysellik ön plandadır. Toplumu ya da belli bir grubu eğitme kaygısı bırakılmıştır. Onun yerine kişinin sanat eserinden estetik zevk duyması dile getirilmiştir. Bireysellik ön plandadır.

b. Şiirin, ait olduğu dönemin hâkim zihniyetini nasıl yansıttığını açıklayınız.

b. Şairim yaşadığı dönemde de bireysellik ön plandadır. Dönemin hakim olan zihniyeti bireysellik şairin eserine konu edinmiştir.

 2.  Bu şiiri, kitabınızda okuduğunuz “Mevlid ve koşma” ile tema, dil-anlatım ve hitap ettikleri zümre yönünden karşılaştırınız. Sonuçları sıralayınız.

2. Bu eser diğer iki eserden farklı olarak ne yüksek zümreye ne de topluma hitap etmektedir. Şair bireyselliği ön plana koymuştur. Bu nedenle de tema bakımından Mevlid ve koşmadan farklıdır. Dil ve anlatım yönünden mevlide benzer ama koşmadan tamamen uzak bir anlatımı vardır.

7. metin

GİZLİ SEVDA

 1.Grup sözcünüz aracılığıyla Behçet Necatigil’in sanat anlayışı ve yaşadığı dönem hakkında edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. Şiirlerinde ev, aile, çevre, aşk, bunalım, hastalık, yalnızlık ve ölüm temalarını işlemiştir. Eski ve yeni kelimeleri şiirinde ustaca kaynaştırır. Şiirleri dışında, nesirlerini topladığı “Bile/Yazdı” adlı eseri vardır. Almanca’dan çeviriler yapan Necatigil, radyo oyunları da yazmıştır. Yine Cumhuriyet dönemi yazarlarındandır. Batı kültürünün  yansımaları bu şairimizde de görünür.

2. Okuduğunuz şiirden hareketle şairin, şiirde kaç kişinin (bireyin) duygularını dile getirdiğini açıklayınız. Bu şiirde aklın ve bireyin dünya ile olan ilişkisini açıklayınız.

2. Burada da bireysellik hakimdir. Şair dünyayı ve hayatı bireysel pencereden bakarak yorumlamaktadır.

YORUMLAMA – GÜNCELLEME

1. a. Aşağıdaki resimleri inceleyiniz. Resimlerin ait oldukları dönemlerin zihniyetiyle aralarında nasıl bir ilgi olduğunu tartışınız. Sonucu bir paragraf şeklinde aşağıya yazınız.

1. a. Birinci resim Osmanlı döneminde kişi resimleri dinin etkisiyle ortaya konulmaktan uzak durulmuş ve bu nedenle hakim olan sanat anlayışı minyatürdür.

İkinci resimde Batıdaki Aydınlanma döneminin izleri görülmektedir.

Üçüncü resimde  ise modern dönemin önemli özelliği olan soyut resim göze çarpar.

b. Yukarıdaki resimler ve incelediğiniz edebî eserlerden hareketle insan eliyle ortaya konan her olay ve nesnenin, edebî metinlerin ve edebî ilişkilerin de bir tarihi olduğu söylenebilir mi? Dü­şüncelerinizi belirtiniz.

b. Her sanat eseri belli bir tarih içerisinde gelişim göstermektedir.

2. a. Aşağıdaki eserleri, ait oldukları dönemle ve özellikleriyle örnekteki gibi eşleştiriniz.

Mevlid                 Dinî Dönem                       Din etrafında oluşan medeniyet

Gizli Sevda          Modern Dönem              Aklın ve bireyin dünya ile ilişkisi

Şu Destanı          Destan Dönemi                  Kavmî özellikler

b. Eserlerin ait olduğu dönemlerin belirleyici özelliklerini açıklayınız.

b.

ŞU DESTANI                       Kavmi özellikler

MEVLİD                               Dini özellikler

GAZEL                                  Yüksek edebiyat

KOŞMA                                   Halk yaşantısı

ARABA SEVDASI              Batı tarzı yaşam

ELHÂN-I ŞİT                    Bireysellik

GİZLİ SEVDA                      Bireysellik

 Belirleyici özelliklerdir.

3. a. Türk edebiyatının dönemlerini, aşağıdaki şema üzerinde bulunan noktalı yerlere yazınız. (Noktalı yerleri doldururken dönemlere ait nazım şekillerinden yararlanınız.)

Türk Edebiyatının   Dönemleri
İslamiyet   Öncesi Türk Edebiyatı	İslamiyet   Öncesi Türk Edebiyatı		Batı   Etkisindeki Türk Edebiyatı
Sav   Sagu   Destan   Koşuk	GazelKasideMesneviRubai Mersiye Tuyuğ Müstezat	KoşmaSemaiTürküVarsağı Destan Mâni Ninni Halk Hikâyesi	Serbest Müstezat Hikâye Roman   Serbest Şiir

b. Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasının sebeplerini sıralayınız.

b.            İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatında hiçbir uygarlığın etkisi olmamıştır.

İslami Devir Türk Edebiyatında Arap ve Fars etkisi olmuştur.

Batı Tesirinde Gelişen Türk Edebiyatında Batı (Fransa) etkisi olmuştur.

DEĞERLENDİRME

1. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun sözcükleri yazarak cümleleri tamamlayınız.

• Her toplumda bir YÜKSEK zümre edebiyatı bir de HALK EDEBİYATI vardır.
• Destan Döneminde KAVMİ özellikler, dinî dönemde İSLAMİYET etrafında oluşan medeniyet, modern dönemde ise AKLIN ve BİREYİN dünyayla ilişkisi ön plana çıkarılmıştır.

2. Aşağıdaki bilgilerden doğru olanları işaretleyiniz.

D             Toplumsal ve kültürel olaylarla edebî eserler arasında bir ilişki vardır.

D             İslam uygarlığı VIII. yüzyıldan itibaren Türk edebiyatını etkilemeye başlamıştır.

D             Bir edebî dönemin yaşam tarzı ile edebiyatı ve sanatı arasında sıkı bir ilişki vardır.

Edebî dönemlerin zihniyetle bir ilişkisi yoktur.

3. Aşağıdaki sözcük dizelerinden hangisi tümüyle halk edebiyatı ürünlerinin adlarıdır?

A. Ağıt – şarkı – mâni – masal – tuyuğ

B. Türkü – mesnevi – koşma – mersiye – atasözü

C. Destan – mâni – rubai – masal – şarkı

D. Şarkı – türkü – rubai – koçaklama – mâni

E. Koçaklama – türkü – mâni – masal – ağıt

(1980 – ÖYS)

CEVAP: E

4. Aşağıdaki edebiyat dönemlerinin hangisinde şairlerin büyük çoğunluğu, şiiri, toplumsal amaçlarda, bilimsel içeriklerden uzak, salt şiirsel değerleri ön plana alarak yazmışlar ve ortak biçim­ler içinde, kalıplaşmış ortak kavramlar kullanmışlardır?

A. Divan Edebiyatı

B. Millî Edebiyat

C.Servetifünun Edebiyatı (Edebiyat-ı Cedîde)

D.Tanzimat Edebiyatı

E. Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı

(1992 – ÖYS)

CEVAP:A

5. Aşağıda verilen eserleri ait oldukları edebî dönemle eşleştiriniz.

Vatan Mersiyesi	Tanzimat Edebiyatı
Araba Sevdası	Tanzimat Edebiyatı
Şu   Destanı	İslamiyet   Öncesi Türk Edebiyatı (Destan Dönemi)
Gazel	Divan Edebiyatı
İlahi	İslami   Dönem Türk Edebiyatı
Elhân-ı-Şitâ	Servetifünun   Edebiyatı

6. Edebî dönemler ve eserler üzerinde uygarlıkların niçin etkili olduğunu açıklayınız.

I. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME SORULARI

1.            I.    Edebî eserin yorumu

II.   Edebî dönem, edebî eser

III.  Metnin teması

IV.  Şair ve yazarların duyguları

V.   Edebî eserin tahlili

Yukarıda sıralananlardan hangisi edebiyat tarihinin incelediği konulardan biridir?

A. I                      B. II                        C. III                       D. IV                       E. V

CEVAP:B

2. Şeyhî’nin “Harnâme”si ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi doğrudur?

A. Öyküleyici anlatımdan sınırlı yararlanılmıştır.

B. Mensur şekilde yazılmıştır.

C. Edebiyatımızın en güzel eseridir.

D. Mesnevi şeklinde yazılmış, didaktik ve alegorik bir eserdir.

E. Batı etkisinde gelişen Türk edebiyatının bir ürünüdür.

CEVAP:D

3. Aşağıdakilerden hangisi, Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasındaki ölçütlerden değildir?

A. Lehçe ve şive farklılıkları

B. Kültürel değişiklikler

C. Coğrafi değişiklikler

D. Teknolojik gelişmeler

E. Din değişimi

CEVAP:D

4. Aşağıdaki seçeneklerden edebiyat tarihiyle ilgili olanları işaretleyiniz.

	Coğrafi çevre
XXX	Dinî hayat
	Ahlaki hayat
	Gelir dağılımı
XXX	Siyasi hayat
XXX	Sosyal hayat

5. Aşağıdaki cümlelerin başına yargı doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.

(  D  )   Destan Döneminde kavme ait özellikler edebiyat üzerinde etkili olmuştur.

(  Y  )   Bir milletin kültürü, yaşayışı, inancı, sanat ve edebiyat ürünlerinde kendini göstermiştir.

(  D  )   Modern dönemde akıl ve bireyin dünya ile ilişkisi edebî eserlerde etkisini artırmıştır.

6. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun sözcükleri yazarak cümleleri tamamlayınız.

• Şinasi, Ziya Paşa ve NAMIK KEMAL Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiya­tının ilk temsilcileridir.
• VATAN YAHUT SİLİSTRE sahnelenen ilk tiyatro eseridir.

7. Aşağıda verilen ürünlerin ait oldukları edebî dönemleri yazınız.

• Gazel, kaside, mesnevi                      : Divan Edebiyatı
• Sagu, koşuk, destan, sav                    :İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı
• Koşma, semai, türkü, ninni                :Halk Edebiyatı
• Hikâye, roman, serbest şiir               :Batı Etkisindeki Türk Edebiyatı

8. Aşağıdaki eserlerden hangisi tarihî bir roman değildir?

A. Esir Şehrin İnsanları – Kemal Tahir

B. Osmancık – Tarık Buğra

C. Kilit – Mustafa Necati Sepetçioğlu

D. Araba Sevdası – Recaizade Mahmut Ekrem

E. Şu Çılgın Türkler – Turgut Özakman

CEVAP:D

9. Aşağıda verilen bilgilerden doğru olanları işaretleyiniz.

D         Batı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı 1860 yılında başlar.

Destanlar, İslami Dönemin ürünleridir.

Koşuk, İslamiyet Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı ürünüdür.

D         Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasında iki farklı medeniyetin izleri vardır.

10. “Edebiyat tarihi, bir milletin manevi ve maddi gelişmesini, edebî eserlerin arkasından gören ve gösteren canlı bir tarih şubesidir.”

Fuad KÖPRÜLÜ

Yukarıdaki ifadeden edebiyat tarihiyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi çıkarılamaz?

A. Bir milletin manevi yönden gelişimini gösterir.

B. Tarihin canlı bir şubesi olduğundan gelişimi devamlıdır.

C. Tarihin sınıflanmasında önemli bir role sahiptir.

D. Bir milletin maddi gelişimini gözlemleme imkânı sağlar.

E. Edebî eser, edebiyat tarihinin hareket noktasıdır.

CEVAP:C

Kaynak:http://www.edebiyatogretmeniyiz.com/