Bir yerin, haritasını veya plânını yapabilmek için o yer küçültülerek bir düzlem üzerine çizilebilir. Çünkü haritası veya plânı çizilecek yerin büyüklüğünde bir kâğıt bulmak ve kullanmak olanaksızdır. Bunun için çizilecek yerleri eşit oranlarda küçülterek çizmemiz gerekir. Bu küçültme oranına ölçek denir. Ölçek, herhangi bir yerin plân veya haritası çizilirken, ne kadar küçültüldüğünü gösteren orandır. Plân ve haritaların hepsinde ölçek bulunur.
İki çeşit ölçek vardır. Bunlar:
Kesir ölçeği
Çizgi ölçeği
1. Kesir ölçeği
Harita üzerindeki uzunluk
Ölçek = ------------------------------
Arazi üzerindeki uzunluk
1/25 000, —1/300000 veya 1 : 250 000 şeklinde yazılan ölçeklere, kesir ölçeği denir. Bu ölçekte küçültme oranı, payı 1 olan kesir sayıları ile gösterilir. Kesir ölçeğinde, harita ya da plân üzerindeki 1 cm'lik uzaklığın, gerçekte ne kadar olduğu paydada görülür.
Örneğin, bir plânın köşesinde "Ölçek : 1/100" olarak yer almış olsun. Bu kesir ölçeği, gerçek uzunlukların her birinin 100 kez küçültülerek düzlem üzerine geçirildiğini gösterir. 100 cm'lik gerçek uzaklık, plânda, 1 cm'lik uzunlukla gösterilmiş demektir. Ölçekten yararlanılarak iki yer arasındaki gerçek uzaklıklar hesaplanmaktadır. Örneğin, 1/3 000 000 ölçekli bir haritada iki şehir arasındaki uzaklık 8 cm olsun. Bu iki şehrin birbirine olan gerçek uzaklığını şu şekilde bulabiliriz:
Gerçek uzaklık = Haritanın ölçeği x Haritadaki uzunluk
Örnek:
3 000 000 x 8 = 24 000 000 cm = 240 km'dir.
2. Çizgi (grafik) ölçeği
Çizgi ölçeği, haritanın bir köşesinde çizgi ile gösterilir. Çizgi ölçeği, haritadaki küçültme oranına göre, eşit bölümlere ayrılıp üzerine rakamlar yazılarak oluşturulmaktadır.
Ölçek rakamından, plân veya haritası yapılan yerlerin, gerçek ölçülerinin ne kadar küçültüldüğünü anlarız.
Plan ve Ölçek
Plan bir yerin kuş bakışı görünüşünün belli bir oranda küçültülerek kağıt üzerine çizilmesine denir. Ölçek plan yapılırken, gerçek uzunlukların küçültme oranına denir. Planın Yararları Bina, park, vb. yerler yapılırken, yapının bütün kısımları ve ölçüleri planda gösterilir. plandaki ölçülerden yararlanılarak, kullanılacak malzemelerin miktarı hesaplanır ve ona göre alınır. Bu hesaplamada deprem ve benzeri doğal olayları dikkate alınır.böylece yapı tam ve hatasız olur. Saydığımız işlemlerin plansız yapıldığı zaman hatalı işler olabilir. Bularda hem zaman kaybına hem maddi kayıplara neden olur. Planda Verilen İki Nokta Arasındaki uzaklık ile Ölçek Arasındaki İlişki Plandaki küçültme oranına ölçek denildiğini söylemiştik. Buna göre planda verilen iki nokta arasındaki uzaklığın, bu iki nokta arasındaki gerçek uzaklığına bölümü planın ölçeğini verir. Yani, Her planın ve haritanın ölçeği şeklin sağ alt köşesine yazılır. Ölçek, Payı 1 olan kesirdir. gibi ölçekli bir planda, gerçekte 100 cm olan bir uzunluk plan üzerinde 1 cm olarak gösterilir. başka bir değişle, planda 1cm olan uzaklık, gerçekte 100 cm dir. ölçekli bir haritada, gerçekte 2000000 cm = 20 km olan bir uzunluk haritada 1 cm olarak gösterilir. Örnek bir evin 6m uzunluğundaki salonu, evin planında 12 cm olarak gösterilmiştir. Bu planın ölçeğini bulalım. Çözüm gerçek uzunluk, 6m =600 cm dir. Bu uzunluk planda 12 cm olarak gösterilmiştir. olur Gerçek Uzunluğun Plandaki Karşılığını Hesaplama Örnek) 30 m genişliğindeki bir bahçenin ölçekli plandaki genişliği kaç santimetredir? Çözüm) Gerçek genişlik, 30m = 3000 cm plandaki genişlik, olur. Plandaki uzunluğu bulmak için, gerçek uzunluk ölçekle çarpılır olur. Planda Belirtilen bir Uzunluğun Gerçek Uzunluğunu Hesaplama Örnek ) iki nokta arasındaki uzaklık, ölçekli bir planda 4 cm olarak gösterilmiştir. Buna göre, bu iki nokta arasındaki gerçek uzunluk kaç metredir? Çözüm) Gerçek uzunluk, dir. Gerçek uzunluğu bulmak için, plandaki uzunluk ölçeğe bölünür. Gerçek Ölçüleri Verilen Bir Yerin Belirtilen Ölçülere Göre Planını Yapma Planı çizilecek yerin, gerçek uzunlukları, çizeceğimiz planın ölçeğine göre küçültülür. Plan bu küçültülmüş ölçülere göre kağıt üzerine çizilir. Örnek) gerçek ölçüleri verilen sınıfın, ölçekli planını çizelim. Sınıfın boy, 9 m dir. Sınıfın eni, 5,5 m dir. Bir pencerenin eni, 2 m dir. Kapının eni, 90 cm dir. Yazı tahtasının boyu, 2,5 m dir. Bir sıranın eni, 50 cm, boyu, 100cm dir. Öğretmen masasının eni, 50 cm, boyu, 100 cm Ölçeğe göre, gerçek uzunlukları planda kaçar cm olduğunu hesaplayalım. Sınıfın boyu : 900cm : 100 = 9 cm Sınıfın eni : 550cm : 100 = 5,5 cm Bir pencerenin eni : 200 cm : 100 = 2 cm Kapının eni : 90 cm : 100 = 0,9 cm Yazı tahtasının boyu : 250cm : 100 = 2,5 cm Bir sıranın boyu : 100 cm : 100 = 1 cm Bir sıranın eni : 500 cm : 100 = 0,5 cm Öğretmen masasının eni : 500 cm : 100 = 0,5 cm Öğretmen masasını boyu : 100 cm : 100 = 1 cm Buna göre, sınıfın planı Harita Üzerinde İki Nokta Arasına Karşılık Gelen Gerçek Uzunluğu Bulma Örnek) ölçekli Türkiye haritasında, İzmir ile Kayseri arası 12cm haritanın ölçeği 1/5000000 gerçek uzunluğu o zmn 600 km olur.
0 Yorumlarınız